Longina Niedziałek (ur. 1931, Wrociszew) wychowywała się w rodzinnej wsi, gdzie jej rodzina miała gospodarstwo, a ojciec był sołtysem. Gdy pani Longina miała 12 lat, razem z rodzicami i dwojgiem rodzeństwa (siostra 18 lat, brat 17) została aresztowana przez gestapo. Powodem aresztowania była działalność konspiracyjna stryja pani Longiny Pawła Sotta i jego syna Kazimierza. Kazimierz Sott brał udział w zamachu na Kutscherę. Rodzina trafiła na Pawiak. W drodze do Warszawy pani Longina odmroziła sobie ręce i nogi – była ostra zima 1944, Niemcy zabrali ich w bieliźnie w środku nocy. W trakcie przesłuchań w al. Szucha pani Longina nic nie zdradziła, choć bardzo się bała. Jeden z Niemców, strażnik, bardzo jej żałował, nie rozumiał, co jest winne dziecko, mówił na nią „kleine - mała”, oddał jej swój obiad. Pani Longina pamięta, że na korytarzach na Szucha leżeli ludzie pobici podczas przesłuchań, nie można było na nich patrzeć. Po przesłuchaniach odesłano ich na Pawiak. Pani Longina była jedynym dzieckiem w celi, w której siedziało ok. 40 kobiet. Po kilku miesiącach Niemcy ją wypuścili, rodzice i rodzeństwo zostali wywiezieni do obozów Ravensbrück i Gross-Rosen. Rodzice nie wrócili z obozów. Brat z siostrą przeżyli wojnę, ale byli bardzo schorowani, umarli młodo. Po zwolnieniu z Pawiaka bohaterka wychowywała się jak sierota, pomagali jej obcy ludzie. Dziś jest bardzo schorowana, przeżycia z okresu wojny wracają i nie dają o sobie zapomnieć.
more...
less
[00:00:00] – ur. w 1931 r. we Wrociszewie k. Warki. Rodzice Józef i Antonina (z d. Szczepaniak). Rodzice mieli parę hektarów ziemi, sąsiadami była rodzina Stefana Wyszyńskiego, ojciec dużo pomagał ojcu Wyszyńskiego. Szkoła - 6 klas, potem gimnazjum w Pałacu Pułaskiego w Warce.
[00:02:00] – pożar domu, szkoła z internatem w Konstancinie. Pani [Badzian], pomoc przedszkolna, daje jej pokój i jedzenie. Gimnazjum w Skolimowie.
[00:04:00] – dom dziecka dla dzieci wojskowych pod opieką Amerykanów (w Konstancinie), edukacja. Mała matura, idzie do klasy żeńskiej z językiem angielskim. Korepetycje z angielskiego. Po małej maturze boh. pracuje jako pomoc nauczycielska na koloniach w Józefowie. Ma 15 lat, wychowankowie - po 17.
[00:06:00] – powrót do Warszawy, praca w handlu, sklep przy ul. Marszałkowskiej. Kierowniczka ją dokarmia, zabrania jej pracować.
[00:08:00] – odprawa 20 tys. zł z kuratorium za opuszczenie internatu, zakup pościeli. Pierwsze zarobione pieniądze. Zamieszkuje u siostry, która wróciła z obozu z chorymi płucami. W wieku 18 lat boh. wychodzi za mąż.
[00:10:00] – wybuch wojny - boh. jest we Wrociszewie, chodzi do szkoły. Brat boh. [Henryk] zabrany do Oświęcimia. Stryj boh. był w Warszawie, jego syn, Kazimierz Sot, brał udział w zamachu na [Franza] Kutscherę. Wraz z kolegą wpadli w zasadzkę i popełnili samobójstwo, skacząc z mostu do Wisły [1.02.1944 r]. Niemcy wybili całą rodzinę Sottów: siostrę [Krystynę], stryja i jego żonę. Tej nocy aresztowali boh. i jej rodzinę. Kwarantanna na Pawiaku, spanie na siennikach.
[00:12:00] – boh. jako dziecko mogła wychodzić, załatwiała papierosy dla więźniarek, wyrzucała grypsy przez okno. Na Pawiaku ok. 40 kobiet, warszawianek. Rosjanka płacząca za siostrą.
[00:14:00] – Rosjanka była oblatywaczką samolotów, Niemcy zabili ją rano następnego dnia. [++] Wspomnienie aresztowania rodziny boh.: matki, ojca, brata, siostry i boh. o 2 w nocy. Zabrano ciężarówkami cały dobytek. Przejazd w al. Szucha bez ciepłej odzieży, odmrożone nogi i ręce. Odliczanie w areszcie. Boh. była dzieckiem, nie była niczemu winna, ale musiała iść na „spowiedź”.
[00:16:00] – opis celi, widok pobitych po przesłuchaniach („spowiedzi”). Przesłuchania rodziny boh., pobicia. Strach boh. Niemiec przyniósł jej rosół z makaronem. Kazał jej zapamiętać, że Niemcy wykonują rozkazy, ale Polaków oskarżają Polacy.[+] Zabranie z kwarantanny na Pawiak. Jako dziecko miała lepsze obiady.
[00:18:00] – Polka nauczyła boh. niemieckiego i boh. zdawała raporty. Zwolnienie z Pawiaka, opieka PCK, Czerwony Krzyż. Przyjazd do domu siostry, wojna, zniszczenia. Nauka na Winiarach w Warce, głód. Matka i siostra boh. wywiezione do obozu w Ravensbrück, brat i ojciec do Gross-Rosen. Rodzeństwo przeżyło, rodzice zginęli w obozie.
[00:20:00] – w obozach wszystkich rozdzielili. Siostra boh. Janina miała 18 lat, wróciła z obozu „jak wrak” z chorymi płucami, wyszła za mąż, urodziła synka, ale nie miała sił go wychowywać. Brat Józef wrócił po wyzwoleniu, szedł do domu 3 dni i noce. W momencie aresztowania siostra miała 18 lat, brat 17, boh. 12.
[00:22:00] – próby ustalania daty aresztowania boh. Boh. nie chce odszkodowania za śmierć rodziców i pobyt na Pawiaku. Zaświadczenie o pobycie, data wyjścia z Pawiaka: 6 kwietnia 1944 r.
[00:24:00] – siostra nie wie, co się działo z matką w obozie. Matka napisała list z prośbą o przysłanie smalcu z cebulą, bo umierają z głodu. List przeszedł cenzurę, był bardzo pokreślony. Potem list się spalił. Ojciec zginął w obozie.
[00:26:00] – powody aresztowania rodziny boh. Aresztowana rodzina wujostwa: siostra cioteczna [Krystyna] miała 18 lat, jej brat Kazimierz Sott 23-24 lata. Warunki przesłuchań na Pawiaku. Nie wolno było patrzeć się z celi na korytarz, w którym kładziono osoby po przesłuchaniu.
[00:28:00] - przesłuchanie boh. po polsku, opis cel. Matka, siostra i boh. ̶ w osobnych celach.
[00:30:00] – Niemiec przynosi boh. swój obiad. [+] Po przesłuchaniu powrót na Pawiak.
[00:32:00] – boh. nie wiedziała, że siostrę i matkę wywożą do obozu. Kwarantanna – leżenie na materacach na podłodze, sala z 40 kobietami. Zakaz porozumiewania się. Kwarantanna na Pawiaku trwała 2 tygodnie, były we trzy z matką i siostrą. Mężczyźni przebywali na Pawiaku w innym miejscu.
[00:34:00] – przenoszenie papierosów, grypsów. Spanie na siennikach.
[00:36:00] – brak informacji o ojcu i bracie podczas pobytu na Pawiaku. Dzień powszedni na Pawiaku. Dziewczyna z Łodzi, Barbara Wyszomirska, prosi boh. o napisanie listu do rodziny z informacją, że ją wywiozą. Boh. pisze kartkę. Dużo młodych dziewczyn, Polek.
[00:38:00] – więźniarek innych narodowości (w tym Żydówek) nie było. Po kwarantannie boh. przeniesienie na pierwsze piętro do celi na 20-30 osób. Była z matką i siostrą, zdawała raporty rano i wieczorem o godz. 7. Niemiec ją zwolnił (pani Longina nie wie, z jakiego powodu) i pozwolił wrócić do rodziny. Na Pawiaku boh. była ok. 3 miesięcy.
[00:40:00] – historia Rosjanki (cd.). Pani Longina była w tej celi jedynym dzieckiem. Skatowani ludzie przywiezieni po przesłuchaniach w alei Szucha leżeli na korytarzach Pawiaka nieprzytomni, dziewczyny nie mogły patrzeć, musiały patrzeć w ścianę.
[00:42:25] – zbliżanie się frontu i Armii Czerwonej, odejście Niemców. Podczas walk frontowych siedzieli w dużej piwnicy u wujka pani Longiny. Ten wujek próbował ratować z mieszkania dobytek, został trafiony szrapnelem i zginął.
[00:44:00] – w schronie była też bratowa z Warszawy (akuszerka, jej mąż brał udział w obronie Westerplatte). Pani Longina wyszła z piwnicy i schowała się w domu za szafą. Bratowa uświadomiła jej, że Rosjanie to nie są przyjaciele, że mogą ją zastrzelić. Po wyjściu z piwnicy widzieli leje po bombach, zniszczenia, ślady walk.
[00:48:18] – początek wojny we Wrociszewie, informacje o nalotach w Warszawie. Ukraińcy w służbie niemieckiej w okresie okupacji. Szwagier odmówił ukrycia Nosowa, radzieckiego jeńca wojennego.
[00:50:00] – okupacja niemiecka: spalenie domu i przeprowadzka siostry do męża. Bomby, śmierć macochy Stefana Wyszyńskiego (późniejszego Prymasa Polski). Aresztowanie młodszej siostry boh. wraz z 40 mężczyznami we wsi, ocalenie siostry.
[00:52:00] – ukrywanie się brata u ciotki, ucieczka do stodoły przed kontrolą. Boh. miała trzech braci i dwie siostry. Rodzeństwo boh.: Anna, Wacław (zabity), Henryk (Auschwitz), Janina, Józef (przeżył obóz). Okoliczności aresztowania Henryka.
[00:56:00] – Janina i Józef przeżyli obozy, po wyzwoleniu wrócili do kraju. Droga brata do domu, miał chore płuca. Troje dzieci brata. Powrót rodzeństwa w 1947 r., boh. jest wówczas w gimnazjum, mieszkają u najstarszej siostry, Anny, mężatki.
[00:58:00] – śmierć matki. Przeżycia siostry w obozie. Wyjście boh. z Pawiaka. Boh. w domu dziecka. Powtórzenie historii o pomocy pani Badzianowej.
[01:00:00] – wojskowy internat/dom dziecka w Konstancinie, zaopatrzenie internatu. Dzieci w internacie.
[01:02:00] – praca boh. w sklepie przy Marszałkowskiej. Wspomnienie matki, ostatnie widzenie z matką na Pawiaku.
[01:04:00] – utrata zdrowia w wyniku pobytu na Pawiaku, odmrożenia, choroba serca.
[01:06:00] – pobyt boh. w szpitalu, historia choroby boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.