Longina Niedziałek (ur. 1931, Wrociszew) wychowywała się w rodzinnej wsi, gdzie jej rodzina miała gospodarstwo, a ojciec był sołtysem. Gdy pani Longina miała 12 lat, razem z rodzicami i dwojgiem rodzeństwa (siostra 18 lat, brat 17) została aresztowana przez gestapo. Powodem aresztowania była działalność konspiracyjna stryja pani Longiny Pawła Sotta i jego syna Kazimierza. Kazimierz Sott brał udział w zamachu na Kutscherę. Rodzina trafiła na Pawiak. W drodze do Warszawy pani Longina odmroziła sobie ręce i nogi – była ostra zima 1944, Niemcy zabrali ich w bieliźnie w środku nocy. W trakcie przesłuchań w al. Szucha pani Longina nic nie zdradziła, choć bardzo się bała. Jeden z Niemców, strażnik, bardzo jej żałował, nie rozumiał, co jest winne dziecko, mówił na nią „kleine - mała”, oddał jej swój obiad. Pani Longina pamięta, że na korytarzach na Szucha leżeli ludzie pobici podczas przesłuchań, nie można było na nich patrzeć. Po przesłuchaniach odesłano ich na Pawiak. Pani Longina była jedynym dzieckiem w celi, w której siedziało ok. 40 kobiet. Po kilku miesiącach Niemcy ją wypuścili, rodzice i rodzeństwo zostali wywiezieni do obozów Ravensbrück i Gross-Rosen. Rodzice nie wrócili z obozów. Brat z siostrą przeżyli wojnę, ale byli bardzo schorowani, umarli młodo. Po zwolnieniu z Pawiaka bohaterka wychowywała się jak sierota, pomagali jej obcy ludzie. Dziś jest bardzo schorowana, przeżycia z okresu wojny wracają i nie dają o sobie zapomnieć.
więcej...
mniej
[00:00:00] – ur. w 1931 r. we Wrociszewie k. Warki. Rodzice Józef i Antonina (z d. Szczepaniak). Rodzice mieli parę hektarów ziemi, sąsiadami była rodzina Stefana Wyszyńskiego, ojciec dużo pomagał ojcu Wyszyńskiego. Szkoła - 6 klas, potem gimnazjum w Pałacu Pułaskiego w Warce.
[00:02:00] – pożar domu, szkoła z internatem w Konstancinie. Pani [Badzian], pomoc przedszkolna, daje jej pokój i jedzenie. Gimnazjum w Skolimowie.
[00:04:00] – dom dziecka dla dzieci wojskowych pod opieką Amerykanów (w Konstancinie), edukacja. Mała matura, idzie do klasy żeńskiej z językiem angielskim. Korepetycje z angielskiego. Po małej maturze boh. pracuje jako pomoc nauczycielska na koloniach w Józefowie. Ma 15 lat, wychowankowie - po 17.
[00:06:00] – powrót do Warszawy, praca w handlu, sklep przy ul. Marszałkowskiej. Kierowniczka ją dokarmia, zabrania jej pracować.
[00:08:00] – odprawa 20 tys. zł z kuratorium za opuszczenie internatu, zakup pościeli. Pierwsze zarobione pieniądze. Zamieszkuje u siostry, która wróciła z obozu z chorymi płucami. W wieku 18 lat boh. wychodzi za mąż.
[00:10:00] – wybuch wojny - boh. jest we Wrociszewie, chodzi do szkoły. Brat boh. [Henryk] zabrany do Oświęcimia. Stryj boh. był w Warszawie, jego syn, Kazimierz Sot, brał udział w zamachu na [Franza] Kutscherę. Wraz z kolegą wpadli w zasadzkę i popełnili samobójstwo, skacząc z mostu do Wisły [1.02.1944 r]. Niemcy wybili całą rodzinę Sottów: siostrę [Krystynę], stryja i jego żonę. Tej nocy aresztowali boh. i jej rodzinę. Kwarantanna na Pawiaku, spanie na siennikach.
[00:12:00] – boh. jako dziecko mogła wychodzić, załatwiała papierosy dla więźniarek, wyrzucała grypsy przez okno. Na Pawiaku ok. 40 kobiet, warszawianek. Rosjanka płacząca za siostrą.
[00:14:00] – Rosjanka była oblatywaczką samolotów, Niemcy zabili ją rano następnego dnia. [++] Wspomnienie aresztowania rodziny boh.: matki, ojca, brata, siostry i boh. o 2 w nocy. Zabrano ciężarówkami cały dobytek. Przejazd w al. Szucha bez ciepłej odzieży, odmrożone nogi i ręce. Odliczanie w areszcie. Boh. była dzieckiem, nie była niczemu winna, ale musiała iść na „spowiedź”.
[00:16:00] – opis celi, widok pobitych po przesłuchaniach („spowiedzi”). Przesłuchania rodziny boh., pobicia. Strach boh. Niemiec przyniósł jej rosół z makaronem. Kazał jej zapamiętać, że Niemcy wykonują rozkazy, ale Polaków oskarżają Polacy.[+] Zabranie z kwarantanny na Pawiak. Jako dziecko miała lepsze obiady.
[00:18:00] – Polka nauczyła boh. niemieckiego i boh. zdawała raporty. Zwolnienie z Pawiaka, opieka PCK, Czerwony Krzyż. Przyjazd do domu siostry, wojna, zniszczenia. Nauka na Winiarach w Warce, głód. Matka i siostra boh. wywiezione do obozu w Ravensbrück, brat i ojciec do Gross-Rosen. Rodzeństwo przeżyło, rodzice zginęli w obozie.
[00:20:00] – w obozach wszystkich rozdzielili. Siostra boh. Janina miała 18 lat, wróciła z obozu „jak wrak” z chorymi płucami, wyszła za mąż, urodziła synka, ale nie miała sił go wychowywać. Brat Józef wrócił po wyzwoleniu, szedł do domu 3 dni i noce. W momencie aresztowania siostra miała 18 lat, brat 17, boh. 12.
[00:22:00] – próby ustalania daty aresztowania boh. Boh. nie chce odszkodowania za śmierć rodziców i pobyt na Pawiaku. Zaświadczenie o pobycie, data wyjścia z Pawiaka: 6 kwietnia 1944 r.
[00:24:00] – siostra nie wie, co się działo z matką w obozie. Matka napisała list z prośbą o przysłanie smalcu z cebulą, bo umierają z głodu. List przeszedł cenzurę, był bardzo pokreślony. Potem list się spalił. Ojciec zginął w obozie.
[00:26:00] – powody aresztowania rodziny boh. Aresztowana rodzina wujostwa: siostra cioteczna [Krystyna] miała 18 lat, jej brat Kazimierz Sott 23-24 lata. Warunki przesłuchań na Pawiaku. Nie wolno było patrzeć się z celi na korytarz, w którym kładziono osoby po przesłuchaniu.
[00:28:00] - przesłuchanie boh. po polsku, opis cel. Matka, siostra i boh. ̶ w osobnych celach.
[00:30:00] – Niemiec przynosi boh. swój obiad. [+] Po przesłuchaniu powrót na Pawiak.
[00:32:00] – boh. nie wiedziała, że siostrę i matkę wywożą do obozu. Kwarantanna – leżenie na materacach na podłodze, sala z 40 kobietami. Zakaz porozumiewania się. Kwarantanna na Pawiaku trwała 2 tygodnie, były we trzy z matką i siostrą. Mężczyźni przebywali na Pawiaku w innym miejscu.
[00:34:00] – przenoszenie papierosów, grypsów. Spanie na siennikach.
[00:36:00] – brak informacji o ojcu i bracie podczas pobytu na Pawiaku. Dzień powszedni na Pawiaku. Dziewczyna z Łodzi, Barbara Wyszomirska, prosi boh. o napisanie listu do rodziny z informacją, że ją wywiozą. Boh. pisze kartkę. Dużo młodych dziewczyn, Polek.
[00:38:00] – więźniarek innych narodowości (w tym Żydówek) nie było. Po kwarantannie boh. przeniesienie na pierwsze piętro do celi na 20-30 osób. Była z matką i siostrą, zdawała raporty rano i wieczorem o godz. 7. Niemiec ją zwolnił (pani Longina nie wie, z jakiego powodu) i pozwolił wrócić do rodziny. Na Pawiaku boh. była ok. 3 miesięcy.
[00:40:00] – historia Rosjanki (cd.). Pani Longina była w tej celi jedynym dzieckiem. Skatowani ludzie przywiezieni po przesłuchaniach w alei Szucha leżeli na korytarzach Pawiaka nieprzytomni, dziewczyny nie mogły patrzeć, musiały patrzeć w ścianę.
[00:42:25] – zbliżanie się frontu i Armii Czerwonej, odejście Niemców. Podczas walk frontowych siedzieli w dużej piwnicy u wujka pani Longiny. Ten wujek próbował ratować z mieszkania dobytek, został trafiony szrapnelem i zginął.
[00:44:00] – w schronie była też bratowa z Warszawy (akuszerka, jej mąż brał udział w obronie Westerplatte). Pani Longina wyszła z piwnicy i schowała się w domu za szafą. Bratowa uświadomiła jej, że Rosjanie to nie są przyjaciele, że mogą ją zastrzelić. Po wyjściu z piwnicy widzieli leje po bombach, zniszczenia, ślady walk.
[00:48:18] – początek wojny we Wrociszewie, informacje o nalotach w Warszawie. Ukraińcy w służbie niemieckiej w okresie okupacji. Szwagier odmówił ukrycia Nosowa, radzieckiego jeńca wojennego.
[00:50:00] – okupacja niemiecka: spalenie domu i przeprowadzka siostry do męża. Bomby, śmierć macochy Stefana Wyszyńskiego (późniejszego Prymasa Polski). Aresztowanie młodszej siostry boh. wraz z 40 mężczyznami we wsi, ocalenie siostry.
[00:52:00] – ukrywanie się brata u ciotki, ucieczka do stodoły przed kontrolą. Boh. miała trzech braci i dwie siostry. Rodzeństwo boh.: Anna, Wacław (zabity), Henryk (Auschwitz), Janina, Józef (przeżył obóz). Okoliczności aresztowania Henryka.
[00:56:00] – Janina i Józef przeżyli obozy, po wyzwoleniu wrócili do kraju. Droga brata do domu, miał chore płuca. Troje dzieci brata. Powrót rodzeństwa w 1947 r., boh. jest wówczas w gimnazjum, mieszkają u najstarszej siostry, Anny, mężatki.
[00:58:00] – śmierć matki. Przeżycia siostry w obozie. Wyjście boh. z Pawiaka. Boh. w domu dziecka. Powtórzenie historii o pomocy pani Badzianowej.
[01:00:00] – wojskowy internat/dom dziecka w Konstancinie, zaopatrzenie internatu. Dzieci w internacie.
[01:02:00] – praca boh. w sklepie przy Marszałkowskiej. Wspomnienie matki, ostatnie widzenie z matką na Pawiaku.
[01:04:00] – utrata zdrowia w wyniku pobytu na Pawiaku, odmrożenia, choroba serca.
[01:06:00] – pobyt boh. w szpitalu, historia choroby boh.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.