Jan Tarnowski (ur. 1937, Nowogródek) wychowywał się w rodzinie o tradycjach niepodległościowych
jego wujem był mjr Jan Tabortowski ps. „Bruzda” – jeden z najdłużej ukrywających się oficerów podziemia antykomunistycznego, który poległ w walce z UB w 1954 roku. Jan Tarnowski w 1945 roku przeniósł się z rodziną z Nowogródka do Szczecina. W latach 1958-1971 był związany z Duszpasterstwem Akademickim przy parafii św. Andrzeja Boboli, prowadzonym przez o. Siwka. W marcu 1968 roku brał udział w proteście pod pomnikiem Adama Mickiewicza w Szczecinie. W latach 1976-1980 związany z Ruchem Praw Obrony Człowieka i Obywatela (ROPCiO). W listopadzie 1977 roku zatrzymany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Od sierpnia 1980 roku działacz NSZZ „Solidarność”. 13 grudnia 1981 roku internowany i osadzony w Ośrodku Odosobnienia w Goleniowie i Wierzchowie. Pobity za wykrycie i zdemontowanie podsłuchu w celi. 9 kwietnia 1982 roku opuścił ośrodek internowania. Był projektantem i producentem znaczków pocztowych NSZZ „Solidarność”. W czerwcu 1989 roku członek Komitetów Obywatelskich NSZZ „Solidarność”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Laureat Nagrody Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” im. ks. dr. Bolesława Domańskiego.
more...
less
[00:00:07] Internowanych odwiedzali prowadzący funkcjonariusze SB, którzy pytali o działalność przed rokiem 1980. Powstanie ROPCiO i KOR, w Szczecinie ci sami ludzie działali w obydwu organizacjach. Punkt pomocy był inwigilowany przez tajniaków. Opozycja zbierała się w domu Heleny Kurcyusz – jej sylwetka. W czasie pobytu na Majdanku Helena Kurcyusz rysowała portrety dzieci białoruskich.
[00:03:25] W 1997 boh. był na wycieczce na Białorusi – rozmowa z przewodniczką w Muzeum Historycznym w Grodnie, rozważania na temat nazwy „Białoruś” oraz Litwinów. Zmiany na Białorusi – poparcie dla Łukaszenki w 2017 r. Dywagacje na temat pochodzenia boh., jego „litewskości” i polskiej kultury na Kresach.
[00:10:20] Po powrocie do Szczecina boh. nawiązał kontakty z podziemiem – organizacja na kolei. Józef Olechnowicz był kontrolerem i podlegało mu pięć województw, w podróże służbowe zabierał bibułę – przywiezienie „Tygodnika Mazowsze” do Białogardu. Opinia nt. danych ze sprawozdań SB.
[00:13:30] 13 grudnia 1981 o godz. 10 uruchomiono punkt pomocy w kościele Jezuitów. Jedną z założycielek była siostra boh., zgodę na rozszerzenie działalności wydał ks. Beresiński, który wsparł sekcję finansowo.
[00:15:30] Andrzej Milczanowski po powrocie do Szczecina zrobił inspekcję działaczy podziemia – powołanie i działalność Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej. W 1988 przygotowywano się do strajku w stoczni i porcie – pomoc Milczanowskiego, który do portu wjechał w przebraniu. Mieczysław Lisowski pomógł zorganizować strajk w innych szczecińskich zakładach pracy – opieka lekarska i prawna dla strajkujących. Boh. i Jerzy Zimowski poszli do proboszcza Kuklińskiego, który zaakceptował powstanie grupy pomocy strajkującym – zbiórki do skarbonek, dostawy żywności. Podobno była decyzja o likwidacji Andrzeja Milczanowskiego, decyzję cofnął Kiszczak. Boh. dowiedział się o sprawie od wysokiego urzędnika.
[00:23:55] Decyzja o zakończeniu strajku [w 1988], ustalenia z milicją – pochód robotników z portu do katedry. W czasie mszy przemawiał przewodniczący strajku Edward Radziewicz. Członkowie grupy pomocowej działającej przy kościele Jezuitów chcieli zorganizować poczęstunek dla strajkujących – ekspresowy wypiek chleba i bukiety dla przywódców strajku od kwiaciarki. Do punktu pomocowego przynoszono różne rzeczy, m.in. starsza pani przyniosła dwa słoiczki smalcu. Dzięki Michałowi Paziewskiemu można było oglądać filmy opozycyjne – seanse za datki.
[00:31:50] Wiceminister Jerzy Zimowski pokazywał boh. kartkę napisaną przez członków Komitetu Centralnego – szacowanie młodzieży opozycyjnej w kwietniu 1988 na 20 tys., w październiku na 80 tys., oczekiwanie na przewrót – wiara w przewagę strony rządowej. Ocena Okrągłego Stołu.
[00:36:45] Na spotkaniu ze Stanisławem Cioskiem boh. zadał pytanie – odpowiedź ambasadora – przebieg spotkania z Wojciechem Jaruzelskim, spalenie odrzuconego przez niego raportu. Sprawa listy osób do internowania w połowie lat 80.
[00:42:10] Sprawa weryfikacji pracowników SB po 1989 r. – opinia na temat odpowiedzialności zbiorowej. Opinia na temat ustawy weryfikacyjnej. Wielu esbeków poszło do pracy w policji. Praca komisji weryfikacyjnej – decyzje o powołaniu przed komisję zapadały po zapoznaniu się z teczkami funkcjonariuszy. Jeden ze śledczych brał udział w przesłuchaniach manifestantów zatrzymanych w czasie tłumienia manifestacji 3 Maja w 1982 – jedna z dziewczyn miała wpiętą hitlerowską gapę, funkcjonariusz kazał jej lizać swoje buty. [+]
[00:49:40] Skutki zmian politycznych w kraju – załamanie dostaw pieczywa na Śląsk. Gdy kilku z pracowników kolei zostało internowanych, dyrektor za nich poręczył – działanie podziemnej Solidarności w dyrekcji kolei. Efekty zbiórek funduszy – tworzenie list potrzebujących, wsparcie od biskupa Majdańskiego i papieża Jana Pawła II.
[00:55:45] Skutki weryfikacji pracowników SB – wspomnienie funkcjonariusza, który bił nieletnią. Opinia na temat odebrania emerytur pracownikom peerelowskich służb.
[00:57:40] Po przemianach ustrojowych boh. współpracował z Andrzejem Milczanowskim, którego nazywano hetmanem. Wspomnienie Okrągłego Stołu.
[00:59:40] 28 lutego 1988 r. do Szczecina przyjechał Lech Wałęsa – spotkanie u jezuitów. Z Wałęsą przyjechał ks. Henryk Jankowski, który zapowiedział Okrągły Stół i wybory. Boh. wraz z dziennikarką Aliną Głowacką i prawnikiem Arturem Freyem postanowili przygotować się do przyszłych wyborów – rozmowa z Wałęsą, spotkania z opozycjonistami z różnych ugrupowań. Powołanie i działanie Obywatelskiego Komitetu Porozumiewawczego – współpraca z władzami, sprzedaż cegiełek bez porozumienia z Warszawą, powstanie specjalnej gazety wyborczej.
[01:06:00] Rozważania na temat powstania w Szczecinie muzeum Solidarności – obietnice Kaczyńskiego. Boh. ma duży zbiór wydawnictw podziemnych oraz znaczków. W grudniu 1981 r. powstało w Szczecinie Stowarzyszenie Katyń, którego drugie zebranie miało się odbyć 13 grudnia. Działalność koła kombatantów pod egidą Solidarności, które odebrało członków ZBOWiD-owi. Wizyty Bratkowskiego i Kuronia. Budowanie wspólnoty – rola współczesnych samorządów. Rola Szczecina w historii Polski.
[01:13:14] Wspomnienie dzieciństwa w Nowogródku – zbieranie niezapominajek dla matki. W 1939 r. ojciec pracował w Brześciu n/Bugiem i tam się przeniesiono, dzięki temu rodzina nie została deportowana. Spisy do wywózki robili miejscowi Żydzi, w tym Tiles, który nie wpisał rodziny na listę.
[01:16:05] W Nowogródku Niemcy utworzyli getto. Na Żydów, którzy uciekli z getta, urządzono łapankę. Brali w niej głównie udział Łotysze oraz białoruscy policjanci, w tym sąsiad, który chwalił się złapanymi Żydami. Polacy rabowali domy opuszczone przez Żydów. Sędzina pani Kostecko ukrywała żydowską dziewczynkę, która bawiła się z boh. Po wojnie dziewczynka wyjechała do rodziny w Izraelu.
[01:21:20] Boh. bawił się z białoruskimi dziećmi i rozmawiał z nimi po białorusku – gra w palanta, w noża i inne zabawy. Po przyjeździe do Szczecina boh. miał piłkę zrobioną ze szmat.
[01:25:15] W 1943 r. w domu pojawił się Antek Czarnocki, który pochodził z zamożnej rodziny mającej stadninę niedaleko Nowogródka. Legenda głosiła, że z nowogródzkiego zamku do posiadłości Czarnockich wiódł tunel. Do dworu przyszli sowieccy partyzanci, którzy nastraszyli rodzinę i kazali im uciekać. 1 maja partyzanci przyszli ponownie i zabili wszystkich członków rodziny poza Antkiem, który słabo widział, ale był uzdolniony muzycznie. Antek pojawił się w domu boh. z kozą, która także ocalała – gotowanie ubrań Antka. Koza przyjechała do Szczecina, a Antek został w Nowogródku, ponieważ chciał być blisko grobu matki. Mieszkając na Białorusi grywał na weselach. [+]
[01:34:10] Wywózki mieszkańców Nowogródka do Archangielska i Kazachstanu. Matka nie zgodziła się na repatriację w grudniu, ale w lutym ugięła się pod groźbą wywózki w innym kierunku i rodziną wyjechała do Polski. W Poznaniu mieszkał stryj – losy rodziny ojca.
[01:38:08] W 1947 r. Jan Tabortowski ps. „Bruzda” przyjechał na Boże Narodzenie do Szczecina – wspomnienie wygimnastykowanego wuja, który ćwiczył w domu. Spotkanie z matką i siostrą – religijność wuja, listy do rodziny. Wuj dowiedział się, że Wysocki, jeden z jego podwładnych, nawiązał współpracę z UB.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.