Paszyńska Marianna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1015

15 listopada 2019, Brodek k/Białobrzegów

04:42:00

Marianna Regina Paszyńska z d. Postek urodziła się w 1935 roku w Brodku koło Białobrzegów (Mazowsze) w rodzinie rolniczej. Okupację niemiecką przeżyła w rodzinnej wsi. W lipcu 1944 była świadkiem egzekucji kilkunastu mężczyzn, rozstrzelanych za rzekomą pomoc partyzantom radzieckim. W tej egzekucji zginął także Jan Postek, ojciec pani Marianny. Po wojnie ukończyła szkołę powszechną w Błesznie oraz Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Radomiu. Od 1955 roku, przez kolejnych 40 lat pracowała w Miejskich Zakładach Komunikacyjnych w Warszawie. W 1994 roku przeszła na emeryturę. Mieszka w Warszawie i w rodzinnym Brodku. W 1946 roku pani Marianna jako uczennica 5 klasy szkoły powszechnej w Błesznie napisała wypracowanie na temat „Chwila dla mnie najbardziej pamiętna z okupacji”. Oryginał tekstu znajduje się w zespole Ministerstwa Oświaty (2/283) w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Wypracowanie zostało wykorzystane w publikacji „Moje przeżycia wojenne” (Instytut Pileckiego, 2019).

[00:00:10] przedstawienie bohaterki [uwaga: pani Marianna podaje błędną datę urodzenia 18 listopada zamiast poprawnej 8 listopada].
[00:01:25] rok 1939, wojsko polskie idące polną drogą. Żołnierze wyglądali jak „zjawy ludzkie”. Widok armatek ciągniętych przez konie.
[00:07:05] nakazy Niemców, Niemcy zakazują nauki, nakładają obowiązek kontyngentu
[00:08:00] do domu przychodziła nauczycielka na tajne nauczanie. Po skończonej okupacji pani Marianna poszła do trzeciej klasy.
[00:10:54] życie w czasie okupacji: było ciężko, choć dzieci nie przywiązywały wagi do sytuacji. Na święta przyjeżdżała rodzina z Warszawy. Kuzyn pięknie grał na skrzypcach.
[00:12:30] rodzina pani Marianny mieszkała na Woli. Podczas Powstania Warszawskiego zostali rozstrzelani w rzezi na Woli, ocalał jedynie kuzyn Zdzisław Postek, który przed pojawieniem się Niemców na Woli wyszedł kupić kawę do sklepu. Kiedy wrócił, zastał rozstrzelaną rodzinę. Jego samego Niemcy wysłali na roboty przymusowe do Niemiec. [++]
[00:14:13] [Mord 27 lipca 1944 r., Brodek] Edmund Karasiński dostaje zadanie przeprowadzenia przez lasy dużego oddziału partyzantki radzieckiej. Rosjanie rozpalają ognisko, zostają zauważeni przez Niemców. Ostrzał z samolotu. Pojawiają się Niemcy idący w kierunku Brodka, rozpoczyna się strzelanina. Ojciec zwołuje rodzinę i każe ukryć się w piwnicy. Wujek musi oddać konie i wóz rosyjskim partyzantom, ciocia oddaje im prześcieradło na bandaże. Rosjanie opuszczają Brodek. W odwecie za tę pomoc Niemcy z każdego domu kolejno wyprowadzają mężczyzn.
[00:55:30] Niemcy w domu pani Marianny, ciocia uderzona kolbą karabinu kilka razy na podwórku, wujek wyprowadzony na drogę.
[01:01:35] wyprowadzanie mężczyzn kolejno z każdego domu.
[01:05:38] wuj przywoził ojcu z Warszawy prasę w skarpetach, ojciec uwielbiał czytać. Opis zabaw z ojcem.
[01:11:58] opis kolejnych domów, z których Niemcy wyprowadzają mężczyzn. Kobiety wraz z dziećmi opuszczają domy, idą za Niemcami, proszą o litość.
[01:16:14] pani Marianna podbiega do ojca, łapie go za rękę i idą chwilę razem. Niemiec odsyła kobiety do domów. Pani Marianna wraz z matką i ciocią chowają się w krzaki porzeczek.
[01:19:40] odczytanie wyroku: kara śmierci za pomoc partyzantom radzieckim, po czym następuje salwa z karabinów. Wujek, który został zwolniony z wyroku, otrzymuje zadanie od Niemców pójścia po sołtysa z rozkazem przygotowania pochówku zamordowanych [14 mężczyzn].
[01:27:03] kontyngenty, Niemcy z każdego domu zabierają konie i wóz. Matka zajmuje się gospodarką sama
[01:34:10] rewizje, do domów przychodzą Niemcy, sprawdzają, czy nie ukrywają się tam mężczyźni. Jeden z Niemców kolbą karabinu rozbiera leżące w beciku dziecko. [+]
[01:37:27] wysiedlenia z domów podczas okupacji, rodzina pani Marianny nie zostaje wysiedlona, ale wiele rodzin z innych wsi nie ma gdzie mieszkać. Opis terenów zajętych przez Niemców. Sołtys zawiadamia każdą kobietę, aby stawiła się do Branicy, gdzie stacjonuje sztab niemiecki, na przesłuchanie w związku z partyzantką.
[01:46:10] Niemcy wieszają plakaty na targu w Białobrzegach z informacją o mordzie w Brodku – mama rozmawia o tym z sąsiadką panią Rogową.
[01:48:55] matka zajmuje się gospodarstwem, córki rozpoczynają naukę w szkole.
[01:51:45] 1946, 16 letnia siostra Kazimiera wychodzi za mąż, jej mąż zajmuje się gospodarstwem. Matka trafia do szpitala z powodu choroby.
[01:54:00] 1947, wujek oferuje swój wóz na gumowych kołach, aby zawieźć matkę pani Marianny na operację do Warszawy. Taki wóz jest wówczas rzadkością.
[01:57:17] dobre wspomnienie szkoły, pozytywne nastawienie boh. do nauki. Opis rozcięcia palca - mama ratuje sytuację okładem z cebuli.
[02:01:40] pani Marianna idzie do gimnazjum w Radomiu. Opis stancji w Radomiu, noce nieprzespane przez pluskwy. Pani Marianna zamieszkuje u dyrektor szkoły.
[02:10:33] po ukończeniu szkoły, wyrusza do Warszawy. Tam podejmuje pracę w Miejskich Zakładach Komunikacyjnych.
[02:11:55] autocenzura czasów komunizmu, opis ciężkich czasów, zwracanie uwagi na każde wypowiadane słowo. Mężczyzna z Urzędu Bezpieczeństwa, który jest w stałym kontakcie z zatrudnioną w kadrach panią Marianną.
[02:15:40] odejście na emeryturę pani Marianny.
[02:17:50] wypadek i pobyt w szpitalu.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[02:29:37] wspomnienie domu rodzinnego. Tata pracował na roli, mama zajmowała się gospodarstwem. Harmonia w rodzinie. Wspomnienie pomarańczy, które przynosił ojciec. Opis dziadka, który miał sześciu synów i córkę.
[02:34:50] kolumna Wojska Polskiego, opis żołnierzy polskich [we wrześniu 1939 r.]. Panuje ogromny skwar, „zjawy ludzie” obsypani pyłem. Wyglądają, jakby uciekali.
[02:38:45] przymusowa praca siostry, 14-letniej Kazimiery: układa faszynę. Nadzorującym jest brat żony stryjka, więc niekiedy ma „taryfę ulgową”. Raz zwolnia siostrę godzinę wcześniej, w drodze do domu spotyka Niemca na koniu. Wystraszona, nie wie, co ma zrobić. Niemiec podejrzewa, że uciekła z robót, dziewczynka mówi, że boli ją ząb, puszcza ja wolno.
[02:43:25] aresztowania w fabryce broni, gdzie pracuje stryjek Antoni. Stryjek ocalał, ukrywał się przez całą okupację.
[02:50:30] esesman, który przychodzi z sołtysem po kontyngent.
[02:53:08] spotkanie rosyjskiego partyzanta w poszarpanych spodniach i bez koszuli
[02:56:15] zrzuty Rosjan odbywały się w lubelskiem.
[03:01:35] lipiec 1944, aresztowanie ojca, który nie wierzy, że mu coś grozi. Podczas wyjścia z domu panuje kompletna cisza. Wyrok śmierci odczytany po polsku. Pośród żandarmów nie ma żadnego, którego by znali
[03:10:25] schowane w porzeczki kobiety słyszą odczytanie wyroku śmierci. Są zszokowane tym, co się dzieje
[03:14:55] po śmierci ojca matka nie robiła nic, depresja. Siostra Kazimiera bała się, że dom „zajdzie wszami”. Po kilku dniach matka opowiada córkom o swoim śnie, w którym ojciec mówi, aby nie płakała, gdyż robi mu tym potworną krzywdę. Po tym śnie matka zmienia się, życie wraca do normy.
[03:20:10] opis rozplanowanych codziennych zajęć między siostrami.
[03:31:40] pani Marianna boi się po śmierci ojca, nie chce gasić światła. Zajęcia dnia codziennego dają ukojenie
[03:26:40] Niemcy zakazują przenoszenia zwłok. Wspólna mogiła zostaje usypana przez sołtysa i brata ojca, Józefa. Matka daje sołtysowi prześcieradło, aby nakryć zabitych przy zakopywaniu. Po wojnie, w czasach komunizmu, postawiony zostaje pomnik, rodzina sama stawia krzyż.
[03:42:14] opis sytuacji po egzekucji. Na drugi dzień Niemcy matkę wzywają na zeznania.
[03:44:00] Niemcy nie pozwalają nikomu być obecnym podczas pochówku zamordowanych. Dopiero następnego dnia można się tam udać.
[03:50:35] śledztwo po wojnie, IPN wysyła dokumenty do Niemiec, bez odzewu. W Białobrzegach dochodzi do przesłuchań.
[03:52:41] zbliża się front. Mama pani Marianny decyduje, że opuszczą dom, zostawią rzeczy i wyruszą do Czarnocina do cioci i wujka. Po drodze dowiadują się od radzieckich żołnierzy, że Niemców na tych terenach już nie będzie. Następnego dnia wracają do domu. Przed samym domem na posesji uszkodzony czołg niemiecki. Cały dobytek, zwierzęta gospodarskie rozkradzione przez Rosjan. Matka widłami wynosi brudne ubrania Rosjan, którzy przebrali się w ich ubrania.
[04:03:07] Rosjanie nie chcą sprzątnąć czołgu z posesji. Pozostał tam, aż się rozpadł.
[04:04:00] żołnierz radziecki chce sprzedać mamie pani Marianny garnek skradziony od cioci.
[04:06:09] opis czołgu.
[04:07:10] edukacja, gimnazjum w Radomiu, brak możliwości dalszej nauki.
[04:09:45] praca domowa, każdy z uczniów ma napisać wypracowanie na temat przeżyć okupacyjnych.
[04:13:53] obraz egzekucji, słowa skazanych i obraz natury.
[04:15:29] reakcja kobiet podczas egzekucji.
[04:18:50] matka nie chce mieć kontaktów partyzantką. Pewnego dnia hodowana przez nią świnia zostaje skradziona (prawdopodobnie przez partyzantów), zostaje tylko odcięty łeb.
[04:22:25] wypracowanie szkolne - spośród całej klasy pani Marianna przeszła najtragiczniejsze wydarzenie.
[04:25:50] rocznice mordu w lipcu 1944: coroczne uroczyste spotkanie rodzin w ostatnią niedzielą lipca o godzinie 17.
[04:30:58] kontakty z ludnością żydowską: ojciec sprzedawał Żydom jabłka z ich sadu - garnitury szył u krawców żydowskich.
[04:48:21] – pani Marianna czyta fragmenty swojego wypracowania z 1946 roku. więcej...
mniej

Gleb Tomasz

Bożek Wojciech

Film