Grodzicki Andrzej

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0294

22 listopada 2018, Wrocław

03:41:00

Andrzej Grodzicki (ur. 1935, Sokołowo) urodził się w rodzinie ziemiańskiej, osiadłej na Kujawach. Po wybuchu wojny zostali wysiedleni do Warszawy, gdzie zamieszkali na ulicy Zakopiańskiej. Stamtąd przeprowadzili się do Brwinowa, gdzie ojciec pana Andrzeja administrował majątkiem i gdzie rodzina przetrwała do końca okupacji. Pan Andrzej uczęszczał na tajne komplety do sióstr Urszulanek Szarych, był też świadkiem zbrodni hitlerowskich oraz wkroczenia Armii Czerwonej. Po wojnie ojciec pana Andrzeja objął w administrowanie majątek w Bożkowie w Kotlinie Kłodzkiej, gdzie na Wigilię 1945 roku dotarła reszta rodziny. Pan Andrzej ukończył w pobliskim Kłodzku gimnazjum i liceum, zdając egzamin maturalny w 1952 roku. Ukończył studia geologiczne na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie pracował jako pracownik naukowy, osiągając stopień profesorski. Od 2005 roku na emeryturze, nadal wykłada. Mieszka we Wrocławiu.

[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Sokołowie k/Brześcia Kujawskiego. W dniu chrztu boh. zmarł Józef Piłsudski.
[00:00:35] Ojciec był właścicielem folwarku w Sokołowie. Tradycje patriotyczne w rodzinie – pradziadek Filip Grodzicki walczył w Powstaniu Listopadowym, po jego upadku majątek skonfiskowano a pradziadek poszedł pieszo na Syberię. Po osiemnastu latach został ułaskawiony i wrócił do Polski, ożenił się i miał dwóch synów: Bronisława (dziadka boh.) i Wojciecha. [00:03:42] Dziadek Bronisław Grodzicki był pozytywistą, po ślubie zamieszkał w majątku Psarskie w zaborze pruskim – prześladowany przez władze przeprowadził się w okolice Włocławka. Dziadek współpracował z księdzem Wawrzyniakiem, przyjaźnił się z właścicielem Kórnika Władysławem Zamoyskim, obydwaj w początkach XX w. przenieśli się do Zakopanego. Dziadek z rodziną zamieszkał u doktora Hrabca – atmosfera Młodej Polski. Maria Grodzicka, matka chrzestna boh., opisała w pamiętnikach początek XX wieku w Zakopanem, swoje studia na Sorbonie, gdy wykładała tam Maria Curie-Skłodowska oraz udział w życiu paryskiej Polonii, skupionej w domu córki Mickiewicza, pani Goreckiej.
[00:10:15] Ojciec był najstarszym z ośmiu synów, studiował rolnictwo na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Berlinie. Po ślubie gospodarował w folwarku Sokołowo.
[00:12:12] Matka pochodziła z rodziny Karczewskich, prapradziadek Marceli Karczewski był jedną z ofiar starć manifestantów z władzami rosyjskimi w Warszawie w 1861 r. Pogrzeb „pięciu poległych” stał się manifestacją przeciwko zaborcom – żałoba narodowa, stroje i biżuteria. Przepowiednia Cyganki.
[00:17:45] Babka Maria Grodzicka pochodziła z rodziny Lipskich. Józef Lipski był ostatnim ambasadorem Polski w Niemczech przed wybuchem wojny – znajomość z dygnitarzami III Rzeszy.
[00:19:33] Boh. urodził się w 1935 r. – dzieciństwo w Sokołowie, gdzie bywał car Aleksander I.
[00:22:00] 1 września 1939 – boh. widział samoloty lecące bombardować Warszawę. Ucieczka z domu – odgłosy i rozbłyski bitwy toczonej pod Kutnem. Rodzina zatrzymała się w majątku Śmiłowice – ukrywanie się w parku podczas bombardowania – matka pokazywała boh. ślimaki winniczki, by odwrócić jego uwagę. [+]
[00:25:15] Zarządcą majątku w Sokołowie z ramienia władz okupacyjnych został folksdojcz Pankratz. Aresztowany ojciec przebywał w więzieniu we Włocławku, jego współtowarzyszem w celi był biskup Kozal. Ojca wywieziono do Zamościa i wypuszczono. Zimą 1940 r. matka z dziećmi i dziadkiem Grodzickim została wysiedlona do Warszawy i zamieszkała na Saskiej Kępie przy ul. Zakopiańskiej 4. Wspomnienie miasta z początku lat 40. Z rodziną mieszkała ciotka Zielińska, podczas oblężenia Warszawy sekretarka prezydenta Stefana Starzyńskiego – historia pocisku-talizmanu. [+]
[00:30:05] Ojciec został administratorem majątku pani Michelsonowej w Brwinowie i rodzina wyprowadziła się z Warszawy. Łapanki w Brwinowie – złapanych ludzi gromadzono koło domu, w którym mieszkał boh.
[00:31:35] Ojciec zrezygnował z pracy i rodzina zamieszkała przy ul. Akacjowej 4 – prowadzenie gospodarstwa ogrodniczego. Brwinów w latach okupacji – trudne warunki życia. Boh. pasł kozy nad stawem – znajdowanie zwłok w wodzie. Rozstrzeliwania brwinowskich Żydów. Boh. uczył się na tajnych kompletach u sióstr Urszulanek szarych. Zakonnice przechowywały żydowskie dzieci.
[00:37:15] Wiosną 1943 r. chory boh. czytał „Ogniem i mieczem” widząc przez okno łuny pożarów w warszawskim getcie. Żyd Szlama ukrywał się u okolicznych gospodarzy, ktoś doniósł, że ukrywa go Kwietniak, którego chciano rozstrzelać. Szlama przeżył okupację i po wojnie mieszkał w Brwinowie.
[00:40:35] Oświetlenie podczas okupacji – lampy karbidowe. Ojciec administrował majątkami na dawnych Kresach. Spędzanie czasu – łuskanie grochu i głośne czytanie „Trylogii” i „Przeminęło z wiatrem”.
[00:43:45] Podziemne gazetki odbierano w księgarni pani Pawłowskiej koło dworca. Transporty z niemieckimi żołnierzami rannymi na froncie wschodnim. Przejazd pociągu, którym jechał Hitler – działalność partyzantki.
[00:46:06] Zięć ciotki Jan Tarnowski ps. „Waligóra” należał do Armii Krajowej, podczas powstania był dowódcą obrony Woli. Jego żona Halszka Tarnowska była sanitariuszką w Szpitalu Maltańskim. Ciotka zawiozła „Monterowi” rozkaz o wybuchu powstania i opisuje w pamiętnikach ostatnie godziny przed jego wybuchem. Boh. pasł kozy, gdy siostra przyniosła mu wiadomość o wybuchu powstania, w mieście mieszkało wielu członków rodziny. Wyjście ludności cywilnej z Warszawy pod koniec powstania.
[00:52:00] Choroba wuja, który zaraził się tyfusem. Ofensywa Armii Czerwonej w styczniu 1945. – ucieczka Niemców z Warszawy, konne oddziały własowców. 17 stycznia Brwinów został zajęty przez Rosjan – zarekwirowanie mięsa z zabitej dzień wcześniej świni. [+]
[00:57:52] Rodzina mieszkała w Brwinowie do grudnia 1945, boh. skończył piąta klasę. W maju 1945 pojechano na wycieczkę do Warszawy – tlące się barykady, przewrócona figura Chrystusa przed kościołem Św. Krzyża. Podczas wojny nie chodzono do kina – kolejka do kina Atlantic na film o Robin Hoodzie. [+]
[01:01:30] Radość Rosjan w dniu zakończenia wojny. Wspomnienie zorzy polarnej widzianej zimą 1941 r. – przepowiednia z Tęgoborzy – okupacyjny mistycyzm i spirytyzm.
[01:05:45] W maju 1945 ojciec wyjechał na Ziemie Odzyskane i osiadł w Narożnie koło Kłodzka. Majątek należał do rodziny von Magnis, ordynat Ferdynand von Magnis walczył pod Stalingradem, w majątku mieszkała jeszcze jego matka i rodzeństwo. Sytuacja w Kotlinie Kłodzkiej tuż po zakończeniu wojny. Ojciec został zarządcą majątków Magnisów, miał dwóch pracowników Polaków, pozostali byli Niemcami – inwigilacja UB.
[01:10:25] Rodzina przyjechała do Narożna w Wigilię 1945 r. – podróż z Warszawy do Kłodzka w towarzystwie szabrowników i żołnierzy. Widok gór. Początki w Narożnie, gdzie mieszkało wielu Niemców, relacje z rodziną von Magnis. Napływ osadników ze wschodu, działalność szabrowników. Kontakty ojca z Niemcami – dokonania w rolnictwie. [+]
[01:18:22] Boh. dojeżdżał do gimnazjum i liceum w Kłodzku. Maturę zdał w 1952 r. W 1945 r. w mieście mieszkało wielu Niemców – zabawy młodzieży bronią znajdowaną na terenie twierdzy. W szkole uczyli nauczyciele z Kresów. Wspomnienie ojca, który po wyrzuceniu z gimnazjum w Śremie za czytanie „Dziadów” wyjechał do Lwowa – jego sentyment do lwowiaków.
[01:24:45] Boh. nie należał do żadnej organizacji młodzieżowej – trudności z dostaniem się na studia. Boh. wybrał geologię we Wrocławiu. Wspomnienie prof. Zwierzyckiego, jednego z odkrywców złóż miedzi w okolicach Lubina. Specyfika studiowania w czasach stalinowskich – Bolesław Bierut patronem wrocławskiej uczelni. Boh. nie wstąpił do ZMP – przebieg samokrytyki.
[01:33:35] Uroczystości po śmierci Stalina – przemówienia sowieckich dygnitarzy, pretensje do matki, która nie przerwała pracy. Reakcja gościa z Moskwy prof. geologii Mikołajewa. Reakcje mieszkańców Wrocławia.
[01:36:55] Zmiany na uczelni po 1956 r. Wydarzenia w marcu 1968 – podczas imienin prof. Oberca słuchano przemówienia Gomułki. Rektorem uczelni był prof. Alfred Jahn, który stanął o stronie protestujących studentów – reakcja I sekretarza KW PZPR Piłatowskiego. Narady w gabinecie prorektora Maślankiewicza.
[01:42:25] Echa wydarzeń na Wybrzeżu w 1970 r. Strajki w 1980 r. – wizyta Wałęsy i Frasyniuka na Uniwersytecie Wrocławskim. Reżim stanu wojennego. Boh. przeszedł na emeryturę w 2005 r. – praca na emeryturze, boh. jest współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Gemmologicznego, jest propagatorem geoturystyki.
[01:48:44] Boh. pisał pracę magisterską na temat złota w okolicach Złotoryi – rys historyczny wydobywania złota na Śląsku.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[01:51:35] 1 września 1939 po południu boh. bawił się przed domem i widział lecące samoloty. Ludzie opowiadali historie o niemieckich lotnikach rozrzucających zatrute cukierki. Ucieczka rodziny – ukrywanie się w piwnicach dworu w Śmiłowicach, gdzie boh. spał w koszu na bieliznę. Walki nad Zgłowiączką. Podczas bombardowania matka z dziećmi wyszła z piwnicy i schroniła się w parku – winniczki w cieniu apokalipsy. [+]
[01:57:11] Uciekinierzy na drogach we wrześniu 1939. Ciotka Zielińska była sekretarką Stefana Starzyńskiego podczas obrony Warszawy – komunikaty radiowe wygłaszane przez spikera Tadeusza Bocheńskiego. Ciotka zachowała na pamiątkę kulę, która omal jej nie zabiła. [+]
[02:02:50] Boh. i siostra zostali odesłani do Kazania, wsi koło Sokołowa. Po powrocie do domu boh. zobaczył niemieckiego oficera, który mówił po polsku. Nadzór nad majątkiem przejął folksdojcz Pankratz. Boh. nie był świadkiem aresztowań
[02:05:12] Po przyjeździe do Brwinowa rodzina mieszkała w starym dworze przy ul. Biskupickiej, sąsiadami byli państwo Dobrscy. Niedaleko był pałacyk pani Michelsonowej, w którym podczas okupacji urzędowało gestapo.
[02:08:32] W Brwinowie przed wojną mieszkało wielu Żydów, Niemcy rozstrzeliwali ich na łąkach, na których boh. pasł kozy. Młody chłopak Szlama ukrywał się w Brwinowie i przeżył wojnę.
[02:11:04] Zabawy dzieciaków – gra w pikuty, strzelanie z kluczy. Po wojnie bawiono się znalezioną bronią, pociskami, strzelano z procy z gumą oraz sznajdry.
[02:15:35] Boh. uczył się na tajnych kompletach u Sióstr Urszulanek, w drodze do szkoły mijał posesję, której właściciel Niemiec miał dwa duże psy. Po przyjeździe do Warszawy w 1939 r. rodzina zatrzymała się u Urszulanek przy ul. Gęstej – święta Bożego Narodzenia.
[02:18:40] Boh. przyjeżdżał z rodzicami do Warszawy – żebranina żydowskich dzieci. Urszulanki ukrywały dzieci żydowskie, ale była to głęboka konspiracja i boh. dowiedział się o tym po wojnie. Żydzi brwinowscy na początku okupacji.
[02:20:52] Ojciec podczas okupacji był zarządcą majątku w Klikawie, potem w Leszczkowie. Do Brwinowa wrócił w 1944 r., na Ziemie Odzyskane wyjechał w maju 1945.
[02:23:08] Rodzina dzierżawiła gospodarstwo w Brwinowie od państwa Michałowskich – mieszkanie w letnim domu, trudne warunki zimą – piece trociniaki. Zmiana po przeniesieniu do Narożna.
[02:25:52] Podczas powstania wiele osób uciekało z Warszawy, działanie obozu w Pruszkowie. Rosjanie wyłapywali Niemców i zabijali ich. Podczas okupacji boh. widział ciała topielców w stawie i był świadkiem dwóch seansów spirytystycznych.
[02:30:20] Wyjazd z Warszawy w grudniu 1945 – tłum na dworcu, droga na Ziemie Odzyskane, pożary we Wrocławiu. Z Dolnego Śląska jechały transporty z dobrami wywożonymi przez szabrowników. Rodzina przyjechała do Narożna ze skromnym bagażem – ubiór kobiet.
[02:36:02] Wrażenia po przyjeździe do Kotliny Kłodzkiej, zachowanie Niemców. Ojciec pracował w majątku rodziny von Magnis – spotkanie z członkami rodziny, działalność Gabriele von Magnis.
[02:41:00] Repatrianci z Kresów w Narożnie: Majeran, Gwóźdź, Wszołek. Na Dolny Śląsku mieszkali Żydzi, którzy obsadzali stanowiska w administracji. Boh. miał żydowskich kolegów, którym udzielał korepetycji z historii. Lekcje religii z księdzem Bolkiem, repatriantem z Kresów, który podczas okupacji pracował jako maszynista. Żydowskie dzieci chodziły na religię.
[02:45:16] Wyrzucenie z domu na początku okupacji – rodzina została zapakowana do bydlęcego wagonu – porównanie z wywożeniem Niemców w 1946 r. Ojciec dał konny wóz, którym odwieziono hrabinę von Magnis do Kłodzka. Niemieccy pracownicy byli fachowcami, po ich wysiedleniu w majątku nie miał kto pracować. Austriak pan Ursel uczył boh. ślusarstwa. Ojciec ściągał do pracy ludzi z Wielkopolski, w majątku znalazło także zatrudnienie wielu górali – różnice w obyczajach. Kucharką była góralka pani Czerwińska – bójki z powodu poziomu kuchni. Góralom przewodził pan Hujdus, który potem został przewodniczącym Spółdzielni Produkcyjnej. Koledzy boh. podczas studiów: byli żołnierze, partyzanci.
[02:51:00] Ojciec był szanowany przez pracowników – jego charakter. Ojciec ratował dzieła sztuki z bożkowskiego pałacu, które potem zostały wywiezione do Warszawy. Zwolnienie ojca z pracy.
[02:53:26] W 1945 r. ojciec pojechał do Sokołowa, ale został ostrzeżony, że Rosjanie go szukają. Powojenne prawo stanowiące, że ziemianie nie mogą się pojawiać w swoich majątkach – ukradkowe wyjazdy na grób ojca w Lubrańcu.
[02:55:24] Boh., zapalony grzybiarz, był ostrzegany przed ludźmi kryjącymi się w lasach Kotliny Kłodzkiej, działalność Werwolfu i bandytyzm. Sytuacja na Ziemiach Odzyskanych. Działalność szabrowników i Komisji Likwidacyjnej – spalenie fortepianu na dziedzińcu pałacu, w którym znajdował się skład obiektów zabytkowych zwożonych z Dolnego Śląska. Po założeniu szkoły w pałacu meble i obrazy wywieziono do Warszawy. Wywożenie cegieł do odbudowy stolicy – afera Mondszajna.
[02:59:38] Penetrowanie terenu Twierdzy Kłodzkiej – lochy obiektu, warunki mieszkania niemieckich żołnierzy. Znajdowanie broni w rzece. Boh. przez jakiś czas mieszkał na stancji niedaleko kłodzkiego więzienia – transporty więźniów. Niektórzy więźniowie wychodzili do pracy przy naprawie dróg. W mieście stacjonowali żołnierze WOP.
[03:02:56] Próby ucieczki za granicę – postawa miejscowej ludności. Boh. widział ludzi prowadzonych do budynku zajmowanego przez UB. Sabotaż maszyn w majątku, naciski na ojca ze strony UB. Specyfika pracy w dużym gospodarstwie rolnym.
[03:06:46] Ojciec nie należał do konspiracji. Warstwa ziemiańska po wojnie. Ciotka znała Piłsudskiego i była świadkiem odzyskania przez Polskę Niepodległości – jej opinia o PRL, praca do Polski.
[03:09:47] Referendum w 1946 r. – hasła 3xTAK. Gomułka był Ministrem Ziem Odzyskanych – jego portrety w urzędach.
[03:11:28] Wpływ wydarzeń wojennych na boh. – wada wymowy. Rozważania na temat pamięci, boh. pamięta babkę zmarłą w 1937 r. – ukwiecona trumna.
[03:14:17] W 1944 r. wuj Antoni Karczewski i sąsiad Włodarski szli do partyzantki. Wuj za całą broń miał kuchenny nóż. Partyzanci działali w lasach koło Warszawy, po odwołaniu rozkazu wyjścia na pomoc walczącej Warszawie wuj wrócił do domu. Zmarł na tyfus, gdy sowieci wkraczali do Brwinowa.
[03:16:18] Boh. chciał studiować medycynę, ale ojciec nie zgodził się – wybór geologii. Ojciec interesował się filozofią, rodzina jest spokrewniona z prof. Władysławem Tatarkiewiczem, który bywał w Bożkowie.
[03:19:52] Boh. był we Wrocławiu w roku 1948 na wystawie Ziem Odzyskanych – stalowa iglica jako symbol wystawy. Prof. Zwierzycki był konsultantem podczas stawiania monumentu. W 1952 boh. podjął studia na Uniwersytecie Wrocławskim.
[03:21:42] Wrocław w początkach lat 50. – ruiny miasta. Boh. mieszkał w zniszczonej willi na Krzykach – postawienie pasieki, hodowla kur, królików i kozy, która za wejście w szkodę trafiła na milicję. Ule wywożono na wrzosowiska koło Żagania, które były poligonem Armii Czerwonej – zgoda radzieckiego generała uzyskana za alkohol. Przewożenie roju pszczół w zatłoczonym tramwaju. [+]
[03:29:22] Wyjazdy w teren ze studentami geologii. Niebezpieczne zabawy w zalanym kamieniołomie w Strzegomiu.
[03:31:55] Studia w czasach stalinowskich, postawa prof. Zwierzyckiego. Za kawały można było trafić do więzienia. Akcje żniwno-omłotowe w PGR – wyjazd do Kotli koło Głogowa. Boh. mieszkał na stancjach, na końcu w dzielnicy Krzyki.
[03:35:13] Wiadomości o wydarzeniach w Budapeszcie w 1956 r. Kilku znajomych brało udział w wydarzeniach Poznańskiego Czerwca. Sytuacja polityczna w Polsce, wizyta Chruszczowa. Rozruchy we Wrocławiu w 1956 r.
[03:38:35] Wpływ wydarzeń wojennych na boh.
[03:39:06] Studentką boh. była Anna German. Zjazd geologów w 1961 r. w restauracji Monopol – nieplanowany występ Anny German.
mehr...
weniger

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film