Grynberg Halina
Halina Grynberg z d. Brzezińska (ur. 1932, Łódź) wychowała się w dobrze sytuowanej rodzinie. We wrześniu 1939 jej ojciec został zmobilizowany na front, a reszta rodziny próbowała dostać się do Rumunii i ostatecznie znalazła się w Kamieniu Koszyrskim. Tu dziadek pani Haliny (Adam Walczak, przed wojną wiceprezydent Łodzi) został aresztowany przez Rosjan. W kwietniu 1940 pani Halina wraz z resztą rodziny została deportowana do północnego Kazachstanu (stacja Tajynsza, posiołek Moskowka). W marcu 1946 powróciła do Polski. Ukończyła gimnazjum administracyjno-handlowe w Łodzi, a potem technikum ekonomiczne w Zielonej Górze. W 1949 roku wyszła za mąż, a rok później przeniosła się z mężem do Świebodzina. Pracowała jako księgowa w fabryce mebli i w zakładach Elterma. Dopiero w latach 90. poznała losy dziadka (zamordowany w Katyniu) oraz miejsce pochówku ojca i babci (rozstrzelanych przez Niemców). Ma dwie córki (Krystyna i Wiesława), syn Andrzej zmarł w 2018. Mieszka w Świebodzinie.
more...
less
00:00:10 Przedstawienie boh. urodzonej w r. 1932 w Łodzi. 00:00:30 Życie rodziny przed wojną – ojciec pracował w Ubezpieczalni, mama zajmowała się domem, w 1934 urodził się brat boh. Wspomnienie babci – matki ojca. Boh. chodziła do przedszkola, miała wiele koleżanek.
00:02:35 Dziadek boh. był wiceprezydentem Łodzi. Wspomnienie lata 1939 spędzonego w letniskowym domu dziadka w Feliksinie. Wyczuwalny niepokój ostatnich przedwojennych dni.
00:03:55 Początek wojny – ucieczki z domu podczas bombardowań i nalotów.
00:05:00 Dziadek miał jechać do Rumunii z dokumentami, a ponieważ mógł zabrać rodzinę, więc zdecydowano, że pojadą wszyscy.
00:05:25 Pożegnanie zmobilizowanego ojca na stacji kolejowej.
00:05:47 Beztroskie lato w Feliksinie – odwiedziny krewnych.
00:06:20 Dziadek dostał samochód z kierowcą na drogę do Rumunii – pakowanie auta, którym miało podróżować siedem osób. Wyjazd z nadzieją na szybki koniec wojny.
00:07:33 Droga do Rumunii – bombardowania dróg, zniszczenia i chaos podczas nalotów
zbombardowanie autobusu Czerwonego Krzyża. Rodzina przeżyła bombardowanie Zamościa – dom, w którym się schroniła, ocalał jako jedyny w okolicy.
00:11:40 Przyjazd do Kamienia Koszyrskiego – brak benzyny spowodował, że rodzina nie mogła pojechać dalej. Mieszkanie w domu właściciela sklepu spożywczego Klurmana – pomoc żydowskiej rodziny.
00:12:17 Wkroczenie Armii Czerwonej – aresztowanie dziadka i zniknięcie kierowcy oraz samochodu. Pobyt dziadka w więzieniu w Kowlu – babcia widziała się z nim dwa razy. W latach 90. rodzina dowiedziała się, że dziadek został stracony wiosną 1940 i figuruje na liście katyńskiej [zamordowany w więzieniu NKWD w Kijowie, pochowany w Kijowie-Bykowni].
00:14:10 Oczekiwanie na wyjście dziadka z więzienia i powrót do Łodzi. Brak możliwości powrotu na teren Generalnej Guberni.
00:15:10 Pobyt w Kamieniu Koszyrskim od początków września 1939 do 13 kwietnia 1940. Pomoc rodziny Skarżyńskich – ciocia boh. (osiemnastolatka, która miała w 1939 rozpocząć studia) zakochała się z wzajemnością w Feliksie Skarżyńskim. Podczas deportacji 13 kwietnia Feliks Skarżyński dobrowolnie pojechał na zesłanie.
00:17:55 Trudne warunki półtoramiesięcznej podróży na zesłanie – opis wnętrza wagonu. Rodzina przygotowywała się do wywiezienia i była zaopatrzona w dwa worki sucharów. Wspomnienie uczucia beznadziei i traumy towarzyszącej deportacji.
00:19:50 Przesiadka do ciężarówki na stacji Tajynsza [północny Kazachstan] i dowiezienie rodziny do posiołka Moskowka.
00:20:25 Organizacja życia po przyjeździe na zesłanie. Ślub cioci z Feliksem Skarżyńskim. Zruszczenie polskich imion i nazwisk.
00:21:40 Trudne warunki pracy – mama i ciocia pracowały w polu – brak odpowiedniej odzieży.
00:22:20 W posiołku mieszkali ludzie różnych narodowości. Rodzina została przyjęta do domu przez Ukraińców. Położenie Moskowki między Pietropawłowskiem a Karagandą – wysyłanie do pracy w kopalniach Karagandy zesłańców, którzy „podpadli” władzy.
00:23:12 Bezdzietne małżeństwo Ukraińców oddało rodzinie jedną izbę w domu. Bardzo trudne warunki mieszkaniowe – lód na ścianach pomieszczenia.
00:24:20 Nieoceniona pomoc wujka Feliksa Skarżyńskiego, który poszedł do pracy, a po jakimś czasie załatwił mieszkanie w posiołku robotniczym położonym bliżej stacji Tajynsza i rodzina przeniosła się tam.
00:25:00 Bardzo trudne warunki klimatyczne, długie, mroźne i śnieżne zimy – domy z dachami zasypane śniegiem. Głód.
00:26:40 Życie w posiołku robotniczym – boh. przędła kozią wełnę. Stosunek Kazachów do zesłańców. Spotkanie z Polakami wywiezionymi w 1936 – duża pomoc ze strony „starych” zesłańców.
00:28:02 Opis gospodarstw – przydomowe uprawy. Kołchozowe pola pszenicy, z której nie wolno było korzystać zesłańcom. Na przednówku zbierano kłosy spod roztajałego śniegu. Konni strażnicy pól łapali osoby zbierające kłosy i odbierali je, czasem bili. Obsesyjne myśli o jedzeniu. Wyżywienie zesłańców – zupa ze startego ziemniaka, dostawy chleba dwa razy w tygodniu.
00:32:00 Wujek Skarżyński pracował w elewatorze, ale pracowników sprawdzano i tylko czasem udawało mu się przynieść trochę zboża. Za kradzież zboża aresztowano lub wysyłano do pracy kopalni.
00:32:25 Zalewanie domów przez wiosenne powodzie – wszyscy mieszkańcy posiołka koczowali na nasypie przy stacji kolejowej. Narodowości zesłańców: Niemcy, Rosjanie, Ukraińcy, Polacy. Gdy woda opadała, nasyp pokrywał się lebiodą, z której gotowano zupę. Powrót do domu zniszczonego przez wodę – suszenie dobytku. Boh. z bratem oskrobywali okienne ramy po powodzi i jedli „chałwę”.
00:34:56 Rodzinie Skarżyńskich urodziła się córeczka, ale dziecko żyło dwa dni. Wujek Skarżyński poszedł do wojska, w tym czasie urodził mu się syn [1942].
00:35:55 Rodzinie wymówiono mieszkanie i babcia sprzedała wszystkie kosztowności, by kupić jedną izbę w lepiance – rozbudowa pomieszczenia
wyrabianie i wykorzystanie gliny. W dobudowanym przedsionku stała krowa.
00:39:05 Ubrania, w których członkowie rodziny przyjechali z Polski nie były odpowiednie. Rodzina nabyła dwa kożuchy i dwie pary walonek – chodzono w nich na zmianę. Dzieci nie miały swoich ciepłych okryć i korzystały z ubrań dorosłych.
00:40:45 Boh. i jej brat zostali chrzestnymi rodzicami ciotecznego brata, uroczystość odbyła się w domu. Chrztu udzieliła kobieta, która odprawiała msze dla zesłańców.
00:42:05 Pomoc z UNRR-y – sprawiedliwy podział rzeczy z paczek.
00:42:45 Krowę kupiono, by mieć mleko dla dziecka.
00:44:00 Wspólne święta zesłańców, burzan jako choinka ubrany własnoręcznie zrobionymi ozdobami. Pod burzanem-choinką były prezenty.
00:46:05 W lutym 1946 rodzinę repatriowano do Polski – radość z powrotu do kraju. Warunki sześciotygodniowej podróży – piece w wagonach, prowiant na drogę: chleb i konserwy. Po przekroczeniu granicy dawano żywność repatriantom.
00:48:00 Ogromna radość repatriantów podczas przekraczania granicy. Przesiadka w Brześciu do innych pociągów – rodzina pojechała do Łodzi wierząc, że spotka się tam z ojcem. Wiadomość o jego śmierci.
00:50:12 Wojenne losy ojca – chciał dołączyć do rodziny na zesłaniu, był w Kamieniu Koszyrskim, ale nie puszczono go na Syberię, wrócił więc do Generalnej Guberni i działał w konspiracji w Tomaszowie Mazowieckim. Złapany przez Niemców, został rozstrzelany. Jego matka także została rozstrzelana. Obydwoje zostali pochowani przez Niemców na cmentarzu żydowskim. Rodzina dowiedziała się o miejscu pochówku ojca i babci dopiero w 1992 podczas ekshumacji i przenoszenia zwłok na cmentarz wojenny. Wiadomość o śmierci ojca przyćmiła radość z powrotu do kraju.
00:55:30 Domowa edukacja podczas pobytu na Syberii – brak zimowej odzieży spowodował, że boh. bardzo krótko chodziła do szkoły. Po powrocie do Łodzi poszła do czwartej klasy, a brat do drugiej
nauka systemem przyspieszonym. Wybór gimnazjum administracyjno-handlowego.
00:58:20 Boh. miała 14 lat, gdy poznała starszego brata koleżanki, który wrócił z robót w Niemczech. Wyszła za niego mając lat 17.
00:59:47 Warunki mieszkaniowe rodziny po powrocie z zesłania. Po ślubie młodzi zamieszkali w domu letniskowym w Feliksinie, w którym mieszkała ciocia Skarżyńska z synem oraz dokwaterowana rodzina.
01:02:00 Wujek Feliks Skarżyński był żołnierzem Armii Andersa, wrócił do kraju w r. 1947, schorowany, niedługo potem zmarł.
01:02:40 Mąż boh. pracował w biurze konstrukcyjnym zajmującym się urządzeniami grzewczymi. Gdy zbudowano zakład Elterma w Świebodzinie i zaoferowano tam pracę oraz dobre warunki socjalne (wyższe pensje i mieszkania dla przyszłych pracowników) – rodzina podjęła decyzję o przeprowadzce. Łódź miastem zamkniętym – brak możliwości powrotu.
01:04:20 Boh. skończyła zaocznie technikum ekonomiczne w Zielonej Górze.
01:04:42 Mąż będąc na robotach został ranny w głowę podczas bombardowania – skutki zdrowotne. Choroby męża pod koniec życia – leczenie przez dr Krzysztofa Stępnia. Śmierć niepełnosprawnego syna w r. 2018 – opieka nad nim, terapie zajęciowe.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania] 01:10:15 Przedstawienie członków rodziny - dziadkowie Julianna i Adam Walczak mieli czworo dzieci, córka Ludmiła była mamą boh. Dziadek Brzeziński zmarł, a babcia Brzezińska mieszkała z rodziną syna Benedykta (tata boh.)
rodzina była dobrze sytuowana – plany budowy domu w Feliksinie. 01:13:30 Zabudowa łódzkiego osiedla Polesie, na którym mieszkała rodzina. Na tym samym osiedlu mieszkali dziadkowie Walczakowie, ich córka Aleksandra (późniejsza żona Feliksa Skarżyńskiego) wybierała się po maturze na medycynę.
01:15:00 Rodzina mieszkała w Łodzi przy Alei Unii. Dziecięce zabawy lalkami, kinolino – zakopywanie kolorowych przedmiotów i kwiatów pod szkłem (ekipa podaje inne nazwy: widoczki, sekrety [na Lubelszczyźnie w latach 70 mówiono: pawilony lub aniołki])
zabawy w piaskownicy w parku (obecnie park Zdrowie)
występy w przedszkolu.
01:20:35 Pożegnanie z tatą na dworcu kolejowym w r. 1939. Rodzina nie poznała jego losów podczas kampanii wrześniowej. Po deportacji rodziny tata przyjechał do Kamienia Koszyrskiego, mieszkał tam i pracował, starając się o pozwolenie na wyjazd do Kazachstanu – wymiana listów z rodziną na zesłaniu.
01:23:25 Aresztowanie dziadka Adama Walczaka w Kamieniu Koszyrskim. Wejście sowietów do miasta.
01:25:02 Rodzina wiedziała, że zostanie wywieziona – przygotowania do podróży na zesłanie: pakowanie rzeczy, suszenie chleba.
01:27:30 Podróż dwunastu rodzin w wagonie: półki-prycze, ciasnota, skrępowanie, dziura w podłodze zamiast ubikacji
przez jakiś czas w wagonie był piecyk, który potem zabrano. W piecyku palono węglem, który był dostępny na niektórych stacjach. Dzieciom nie wolno było wychodzić z wagonu na postojach.
01:31:18 Organizacja życia w wagonie, wspólne modlitwy
śmierć podczas podróży.
01:33:43 Zachowanie dzieci w wagonie.
01:34:40 Pierwsze wrażenia po przybyciu na miejsce zesłania – rodzina została zostawiona sama sobie, bez wskazówki gdzie iść, jak się zachować
niepewność co do dalszych losów. Zesłańcy wiedzieli, że są na Syberii, ale nie wiedzieli gdzie.
01:36:35 Msze dla Polaków odprawiała starsza kobieta, która znała przebieg liturgii
msze odprawiano w mieszkaniach. Zesłańcy innych narodowości wiedzieli o tym, ale nikt nie doniósł władzom. Życie w strachu.
01:40:05 Ślub cioci i Feliksa Skarżyńskiego – zapisanie w urzędzie i ślub „kościelny” udzielony przez panią sprawującą posługę kapłańską. Ponowny ślub w kościele po spotkaniu małżonków w Polsce.
01:41:48 Ślub kościelny i cywilny boh. – pozwolenie sądu na ślub nieletniej.
01:43:22 Skromne przyjęcie po ślubie Skarżyńskich w Kazachstanie.
01:44:25 Boh. nie miała na zesłaniu żadnych zabawek. Motywacja do nauka czytania i pisania.
01:45:35 Wszyscy mężczyźni z posiołka poszli do tworzącej się Armii Andersa. Wojenne losy Feliksa Skarżyńskiego (walczył pod Monte Cassino).
01:47:10 Nadzieja na powrót do Polski, radość i oczekiwanie na wyjazd.
01:48:45 Praca członków rodziny – boh. przędła na kołowrotku kozią wełnę, którą gręplowała babcia i brat. Mama przebierała ziemniaki i warzywa składowane piwnicach kołchozu.
01:51:40 Choroby członków rodziny, brak leków – naturalne sposoby leczenia wrzodów, przeziębień. Latem, pod nadzorem babci, zbierano i suszono zioła do domowej apteczki – piołunowe „lasy”.
01:54:55 Towary dostępne w sklepie: olej, ocet, sól. Dowożenie przydziałowego chleba do sklepu.
01:56:00 Ciocia budowała szpital w Tajynszy – wypadek na rusztowaniu i jego długofalowe konsekwencje.
01:57:10 Paczki od taty z Kamienia Koszyrskiego: żywność, książeczki.
01:58:23 Za sprzedaną biżuterię mamy i babci kupiono jedną izbę w chacie.
01:59:15 Niewielki bagaż podczas powrotu do Polski – trochę ubrań z UNRR-y, spódnica uszyta przez boh. z worków po kartoflach.
02:00:35 Radość z powrotu do Łodzi stłumiona wiadomością o śmierci ojca.
02:01:55 Boh. nie czuła się obco po powrocie – uczucia względem Łodzi.
02:02:55 Wstyd z powodu wyglądu, nieodpowiedniego ubioru. Spotkanie z rodziną i zmiana ubrań.
02:05:05 Rodzina nie poznała wojennych losów ojca, wiedziano tylko, że stracono go za działalność w AK.
02:05:55 Boh. przyjechała z mężem do Świebodzina 31.10.1950. Ślub kościelny 31.10.1949, wesele w domu letniskowym. Życie codzienne w Feliksinie: dojazdy do pracy, prowizoryczne ogrzewanie.
02:10:10 Zmiana nazwiska męża z Grinberg na Grynberg. Jego relacje z władzą ludową po powrocie z Zachodu.
02:12:15 Wygląd Świebodzina w 1950
pierwsze mieszkanie
praca męża w biurze M12. Współczesny wygląd miasta, nowe osiedla. Wrażenia boh. po przyjeździe do Świebodzina.
02:16:04 Brak możliwości powrotu do Łodzi – miasto zamknięte: tylko meldunki czasowe. Bez stałego meldunku nie można było dostać mieszkania. W połowie lat 60 córka wyjechała do babci w Łodzi – płonne nadzieje na stałe zameldowanie i mieszkanie spółdzielcze.
02:17:50 Praca boh. w Eltermie (biblioteka i księgowość) oraz w fabryce mebli (w rachubie). Przejście na rentę, by opiekować się chorym mężem i niepełnosprawnym synem.
02:21:25 Urodzenie córek: Krystyny w 1951, Wiesławy w 1952 (w oczekiwaniu na syna mąż zbudował pływający model statku) – imię córki na pamiątkę zmarłej na Syberii córeczki Skarżyńskich. Syn Andrzej urodził się w 1956 – rodzącej boh. nie przyjęto do szpitala w Świebodzinie
przejazd samochodem dostawczym do szpitala w Międzyrzeczu – syn urodził się w zamartwicy i był niepełnosprawny.
02:27:15 Godzenie pracy zawodowej z opieką nad niepełnosprawnym dzieckiem – opiekunka dla syna
diagnoza dziecka: trwałe uszkodzenie mózgu, leczenie dziecka. Syn żył 62 lata.
02:30:00 Podsumowanie rozmowy – dywagacja o pamięci. Boh. dopiero po wojnie dowiedziała się o tym, co działo się podczas okupacji w Łodzi – wysiedlenie wszystkich mieszkańców jej osiedla do getta, zajęcie mieszkań przez Niemców.
more...
less