Duda Polikarp

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0196

19 października 2018, Warszawa

02:50:00

Polikarp Duda (ur. 1925, Łazy) we wrześniu 1939 mieszkał na osiedlu kolejarskim w Łapach koło Białegostoku. Wybuch wojny przerwał jego naukę w gimnazjum. Ojca (kawalerzystę, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku) aresztowano w lutym 1940, zaś Polikarp z resztą rodziny został zesłany dwa miesiące później do Wsiewołodowki w północnym Kazachstanie. Po amnestii w 1941 roku nie zdołał dotrzeć do formującej się polskiej armii gen. Andersa. Zagrożony poborem do armii radzieckiej, zgłosił się do obozu w Sielcach, gdzie po trzymiesięcznym przeszkoleniu uzyskał stopień kaprala i został saperem, a po skończeniu kursu samochodowego – kierowcą. Przeszedł cały szlak bojowy do Berlina. Po wojnie przez rok mieszkał w Szklarskiej Porębie, gdzie zajmował się remontowaniem uszkodzonych samochodów. Zdemobilizowany, w styczniu 1947 znalazł się u stryja w Warszawie. Studiował na wydziale mechanicznym Politechniki Warszawskiej, jednocześnie pracując jako kierowca i mechanik – najpierw w urzędzie pocztowym, a od 1948 roku w Zjednoczeniu Taboru Samochodowego Ministerstwa Łączności. Obecnie na emeryturze, mieszka w Warszawie. Ojciec pana Polikarpa po zwolnieniu z łagru na Workucie przez cztery lata szedł na piechotę do Polski. Osiadł w rodzinnym Radomsku, żył jeszcze trzy lata. więcej...
mniej

00:00:00 Autoprezentacja boh. Przedstawienie rodziców. Ojciec był góralem karpackim, mama pochodziła z rodziny ziemiańskiej.
00:01:10 Udział ojca w wojnie polsko-bolszewickiej – został ranny i trafił do dworu w okolicach Tykocina, w którym opiekowała się nim przyszła żona. Ślubu młodej parze udzielił wojskowy kapelan.
00:03:28 Narodziny trójki dzieci, ojciec pracował na kolei – rodzina mieszkała na osiedlu kolejowym w Łapach.
00:04:00 Edukacja boh. – po ukończeniu szkoły powszechnej w Łapach nie dostał się do gimnazjum w Białymstoku, ale został przyjęty do gimnazjum im. Stanisław Augusta w Wilnie, gdzie jego kolegą z klasy był Tadeusz Konwicki.
00:06:27 Przerwanie nauki w gimnazjum po wybuchu wojny. Zajęcie Łap przez Armię Czerwoną – aresztowanie ojca w lutym 1940 r.
00:07:05 Deportacja rodziny w kwietniu 1940 r., podróż bez postojów w głąb Związku Radzieckiego – zatrzymanie pociągu w stepie.
00:08:12 Przesiadka do samochodów ciężarowych, rodzinie mówiono, że jedzie do ojca. Przyjazd do posiołka, spotkanie z jego mieszkańcami – wzajemne zdziwienie. Mieszkańcy wsi wybierali ludzi do pracy. Niechętny stosunek do rodzin z dziećmi.
00:11:15 Nastawienie miejscowej ludności do zesłańców spowodowane przez sowiecką propagandę. Zmiana nastawienia do Polaków.
00:12:28 Boh. przed wojną spędzał wakacje u babci i nauczył się od kolegi-pastucha wyplatać koszyki – tajemnica materiału do produkcji. Boh. zrobił dwa wiklinowe koszyki dla gospodyni, u której rodzina mieszkała na zesłaniu – zmiana postrzegania Polaków. [+]
00:16:05 Na trzeci dzień po przyjeździe mama posadziła kartofle – reakcja pozostałych zesłańców, ale też miejscowej ludności – poprawa wyżywienia. Rośliny uprawiane na Syberii. Zakup walonek i kontakty z mieszkańcami wsi. Uprawa kapusty nad brzegiem rzeki.
00:19:45 Boh. polował na zające i uszył sobie futrzaną czapkę. Jeden z zesłańców przywiózł ze sobą cały kufer książek, które boh. czytał. Łowienie ryb latem. [+]
00:22:40 Po wybuchu wojny z Niemcami zabrano mężczyzn do wojska. Boh. dowiedział się o Armii Andersa dopiero po jej ewakuacji z ZSRR. Próby wcielenia do Armii Czerwonej – boh. ukrywał się i nie spał w domu.
00:24:26 Złapanie boh., wizyta w wojenkomacie: boh. oddał kartę powołania i uciekł z budynku przez okno.
00:25:32 Zebranie się grupy ochotników do polskiego wojska, dokumenty na drogę. Droga do Sielc nad Oką – podróż koleją na gapę. Aresztowanie boh., który dał milicjantowi dwie paczki papierosów. [+]
00:31:23 Rozmowa o Żydach w wagonie kolejowym – zachowanie podróżnych. Wyżywienie podczas miesięcznej podróży. Przyjazd do Sielc nad Oką.
00:32:45 Kolega, z którym boh. podróżował, został wcielony do zwiadu, a boh. do saperów. Początkowa faza organizacji polskiego wojska – brak żywności, boh. spał w jamie borsuka i żywił się w lesie. Budowa ziemianek przez żołnierzy. [+]
00:34:17 Awans na kaprala, Boh. mógł chodzić do szkoły oficerskiej, ale wolał pozostać w stopniu kaprala, by po wojnie móc odejść z wojska.
00:37:00 Postanowienia boh. podjęte w drodze na front.
00:39:10 Wpisanie boh. na listę kandydatów na kurs samochodowy. Spotkanie w Warszawie z kolegą, który poszedł do szkoły oficerskiej i dowodził kompanią. Boh. ukończył kurs w Smoleńsku, w Żytomierzu zdał egzamin na prawo jazdy i został kierowcą Studebakera.
00:40:58 Przejazd samochodami ze Smoleńska do Kijowa wiosną 1944 r. Wszawica wśród żołnierzy. Boh. był zastępcą dowódcy plutonu i dowodził piętnastoma kierowcami samochodów.
00:42:34 Przejazdy przez Wisłę po lodzie. Rozminowywanie zniszczonego miasta przez radzieckich saperów.
00:43:02 Dostawy na front, przewóz żołnierzy, amunicji, broni. Zdobywanie jedzenia na terenie Niemiec, gdy kuchnia polowa została na tyłach – próbowanie jedzenia i picia przez złapanych Niemców. Spirytus z niemieckich gorzelni. [+]
00:46:25 Boh. był dwa razy w okrążeniu i dwa razy został oswobodzony przez radzieckie czołgi. Zdobycie niemieckich map i rozeznanie w terenie – unikanie spotkania z niemieckimi czołgami. [+]
00:47:34 Przewożenie zaopatrzenia dla frontu. Radzieckie katiusze pod Smoleńskiem. Oblężenie twierdzy na Pomorzu – przejazd katiusz na front.
00:49:35 Z plutonu, którym dowodził boh., zginął jeden kierowca: Janek.
00:51:01 Zdobycie Berlina, koniec wojny – całodzienna strzelanina na wiwat.
00:51:40 Droga powrotna do Polski, rewizje samochodów.
00:52:17 Boh. znalazł świnkę morską i dawał jej do próbowania jedzenie, nie był mu wtedy potrzebny Niemiec do wykrywania ewentualnej trucizny. [+]
00:52:40 Powrót do Polski, zatrzymanie jednostki pod Bytomiem.
00:52:56 Ojciec boh. po zawarciu umowy Sikorski-Majski trafił do szpitala na Workucie, gdzie doszedł do zdrowia, potem przez cztery lata szedł do Polski przez Ural i Ukrainę. Po dotarciu do kraju trafił na 3 miesiące do szpitala i żył jeszcze trzy lata. [+]
00:54:33 Spotkanie z ojcem w 1946 r. (lub 1947). Mama kupiła kozę, by ojciec miał mleko – wyniszczenie organizmu ojca.
00:55:36 Ojciec wrócił do Radomska, z którego pochodził. W mieście był starszy brat boh., który uniknął deportacji i ukrywał się w czasie wojny u babci.
00:56:33 Luty 1945 – postój jednostki w niemieckiej wsi – polowanie na zające. Boh. oddał jednego zająca głodnemu Niemcowi. [+]
01:02:01 Zabicie prosiaka w niemieckim mieście i oddanie mięsa starszemu Niemcowi, który miał gotować dla plutonu. Postój w jednym z miast – boh. usłyszał w budynku grę na fortepianie i znalazł radzieckiego oficera grającego na instrumencie. [+]
01:05:01 Nastawienie boh. do wojny. Wyjazd z Syberii – w żwirze na stacji kolejowej boh. znalazł medalik z Matką Boską. [+]
01:08:26 Boh. podczas przepustki przyjechał z Bytomia do Warszawy – kupno orzełków w koronie i zamiana „kuricy” na orzełka. Droga do Warszawy – boh. widział partyzantów zabijających żołnierzy LWP i dlatego wymienił orzełka na czapce. Wyjazd do Białegostoku radzieckim pociągiem towarowym (na gapę), przejazd do Tykocina i droga do dworu w Łazach, w którym mieszkała babcia – spotkanie z partyzantami, przeprawa przez Narew, przywitanie przez psa, ciotkę i brata. [+]
01:17:50 Pobyt w domu babci, nocne wizyty partyzantów, którzy myśleli, że boh. jest dezerterem i proponowali mu zajęcie się partyzanckimi samochodami (ale jeszcze żadnego ne mieli).
01:20:12 Boh. wyjechał z Łazów z bratem. Droga do Warszawy przez Olsztyn, przyjazd do Radomska, gdzie brat zamieszkał u stryja, powrót do jednostki w Bytomiu.
01:22:03 Po jakimś czasie boh. dowiedział się od brata, że ojciec wrócił do Radomska. Wygląd ojca, jego przyjście do rodzinnego domu, w którym mieszkał brat – spalenie ubrań, w których ojciec przyszedł. Pobyt ojca w szpitalu. [+]
01:23:20 Ojciec z Radomska pojechał do Łap, gdzie mieszkała mama i dwójka młodszego rodzeństwa. Wyjazd boh. do Łap.
01:24:00 Spotkanie z ojcem. Z osiedla kolejowego tylko rodzina Dudów w całości przeżyła wojnę – powojenne powroty członków rodziny. [+]
01:25:43 Ojciec nigdy nie mówił o swoim pobycie z łagrze i nie pytał o pobyt boh. na Syberii, ale rozmawiał z najstarszym synem i to od brata boh. dowiedział się o losach ojca. Wspólne wędkowanie z ojcem. [+]
01:27:00 Po wyjeździe od rodziców boh. jechał do Szklarskiej Poręby, gdzie stacjonowała jednostka, w której służył, gdy przedłużono mu o rok służbę wojskową. Boh. miał czterech mechaników – wyjazdy do okolicznych lasów po uszkodzone samochody osobowe, z których części robiono nowe auta. [+]
01:31:15 Boh. wiedział, że jeden z mechaników jest wtyczką, i dowiedział się, który. Składanie samochodów dla sztabu i pokątna sprzedaż aut w Jeleniej Górze, wizyty w knajpach. [+]
01:35:35 Po roku boh. został zwolniony z wojska i prowadził z kolegą warsztat samochodowy – mieszkanie w generalskiej willi, obok której była sadzawka z żółwiami. Po pobycie u rodziców boh. wracał do swojego warsztatu w Szklarskiej Porębie.
01:37:26 Pobyt u stryja w Warszawie, który zaproponował by boh. u niego zamieszkał. Życie towarzyskie.
01:39:10 Boh. chciał się uczyć, ale nie miał żadnych dokumentów – przyjęcie do gimnazjum na Pradze, w którym uczyli przedwojenni nauczyciele. „Zdawanie” matury w knajpie przez kolegę.
01:41:27 Stryj miał dom na Bródnie i zameldował boh. Po ukończeniu gimnazjum boh. zaczął studia na wydziale mechanicznym Politechniki Warszawskiej. Trudne początki na studiach technicznych – zaliczenie pierwszego roku dzięki pomocy kolegi i koleżanki.
01:46:54 Egzamin z matematyki po trzecim roku i egzamin na trójkę u „srogiej” wykładowczyni. Obrona pracy dyplomowej w 1953 (lub 1954 r.) – dyplom inżyniera budowy i eksploatacji samochodów.
01:50:45 Sąsiadki z Bródna pracowały na Poczcie Głównej i boh., będąc uczniem gimnazjum, podjął pracę na poczcie, od razu awansując z urzędnika na kierowcę i mechanika w resorcie łączności. Chodzenie do pracy w mundurze z odznaczeniami.
01:54:00 Uściślanie daty ukończenia studiów.
01:54:52 Po roku pracy na poczcie boh. został przeniesiony do biura dyrektora Ministerstwa Łączności – organizowanie Zjednoczenia Transportu Samochodowego – ujednolicanie taboru samochodowego. Dokształcanie kadry kierowniczej.
01:59:54 Działalność przedsiębiorstwa i jego restrukturyzacja: boh po zmianach miał wykonywać prace czterech inżynierów – pismo do dyrektora, ustalenie zakresu pracy.
02:03:00 Boh. siedział w pokoju z przedwojennym technikiem – fachowe rozmowy – zmiana traktowania boh. przez kolegę.
02:04:08 Przydzielanie mieszkań – boh. mieszkał u teściowej i nie dostał mieszkania.
02:05:35 Zaproszenie na rozmowę o pracę do Urzędu Rady Ministrów – przebicie oferty przez dotychczasowego pracodawcę. Samodzielne stanowiska pracy.
02:09:26 Relacje z szefową związku zawodowego w Zjednoczeniu.
02:10:32 Boh. przyjął ofertę pracy w jednostce naukowo-badawczej kolejnictwa z powodu wielu dodatków do pensji.
02:12:52 Specyfika pracy w ośrodku badań kolejnictwa – postawy starszych kolegów. W latach 60. boh. pracował w jako główny specjalista w Departamencie Techniki Ministerstwa Komunikacji – nadzór nad ośrodkami naukowo-badawczymi. Praca do emerytury – pożegnanie przez zwierzchnika.
02:18:36 Boh. przeszedł na emeryturę w roku 1980, pracował 34 lata, a jest na emerytem od 38 lat – spadek wartości emerytury.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
02:19:20 Przyjazd do wsi Wsiewołodowka w pn Kazachstanie. Rodzina zamieszkała u sekretarza partii – niechętna postawa jego żony. Przeprowadzka do innego domu. We wsi mieszkali Rosjanie, Kazachowie mieli jurty w stepie.
02:21:51 Mama posadziła kartofle zaraz po przyjeździe, zajęcia boh. na zesłaniu – pomoc w pracach gospodarskich, awanse w fachu poganiacza wołów, orka zagonów pszenicy o długości 30 km – właściwości ziemi pod uprawy i po deszczu. [+]
02:25:340 Budulec na chaty. Wszawica i pluskwy. Przeprowadzka do domu, którego właściciel lubił sobie wypić – z tego domu rodzinie ukradziono rower. Kolejna przeniesienie do domu, którego gospodarz był na froncie – po wyprowadzce właścicielki w domu zamieszkała jeszcze rodzina Kotów oraz przedwojenny komunista, wypuszczony z łagru. [+]
02:29:17 Uratowanie wnuczka p. Kotowej od śmierci. Komunista-łagiernik, pracował w mleczarni, a boh. był jego pomocnikiem. Wspólny wyjazd saniami podczas burzy śnieżnej po lekarstwo dla umierającego dziecka. [+]
02:35:06 Gdy boh. wyjeżdżał do polskiego wojska, dostał od komunisty Wojnickiego list do Wandy Wasilewskiej, ale skradziono go. Znalezienie rzeczy ukradzionych boh. na terenie obrabowanego magazynu żywnościowego w Sielcach – przesłuchanie boh. [+]
02:37:17 Pan Wojnicki był buchalterem w mleczarni i dzięki niemu rodzina boh. miała mleko i maślankę. Flirt z córką kierownika mleczarni, która dała boh. ser na drogę – telefon do niej z miasteczka po drodze do wojska, by się pożegnać. [+]
02:39:02 Łowienie ryb i polowania na zające na Syberii – metody kłusowania, ucieczka zająca z pętli. [+]
02:43:30 Najgorsze momenty wojny: widok zaśnieżonych trupów. Na terenie Niemiec boh. dotarł do obozu, w którym przebywały Ukrainki – wywożenie kobiet, by uchronić je przed gwałtami ze strony czerwonoarmistów. [+]
02:46:19 Kradzież i dezercja - wyjazd pod Warszawę z krową dla rodziny jednego z kierowców – prosiaki jako łapówki dla żandarmerii. [+]
02:48:28 Makabryczne sny, ale nie związane z wojną. [+]
02:49:02 Powojenne spotkanie z Jankiem, kolegą, który wyleciał w powietrze razem z samochodem. Po trzech miesiącach rekonwalescencji kolega ożenił się z pielęgniarką i został w Polsce. [+]

więcej...
mniej

Gleb Tomasz

Czerniak Grzegorz

Film