Władysława Zbrońska z d. Pszonka (ur. 1949, Hałuszczyńce) pochodzi ze wsi pod Tarnopolem (obecnie Ukraina). W 1957 roku przyjechała z rodzicami na Dolny Śląsk. Absolwentka technikum ogrodniczego. Żona Wincentego Klemensa Zbrońskiego – dendrologa. Księgowa w spółdzielni inwalidów. Po aresztowaniu męża 22.02.1982 jedna z najaktywniejszych postaci w budowie struktur podziemnej „Solidarności” w Łodzi, kurier do TKK w Gdańsku. Organizatorka kolportażu i pomocy ludziom podziemia oraz represjonowanym. Związana z grupą Marka Edelmana, Jerzego Dłużniewskiego i Ryszarda Kostrzewy. Założycielka Księgarni Niezależnej w Łodzi przy Piotrkowskiej 202, działaczka społeczna.
[00:00:13] Ur. w 1949 r. koło Tarnopola w ZSRR, dzisiejsza Ukraina. Przeprowadzka rodziny do Polski w październiku 1957 r. Początek nauki w szkole, gnębienie przez ukraińskich rówieśników: „Polka idzie”. Trudna nauka rosyjskiego. Powtarzanie pierwszej klasy w Polsce ze względu na młodszą siostrę, 7-letnia podstawówka.
[00:02:50] Wymordowanie większości rodziny mamy przez Rosjan w łagrach. Polski język w domu rodzinnym. Rodzina osiadła na Kresach od pokoleń, majątek ziemski i kamieniołom. Zniszczenie aktów własności przez mamę w latach 80. Zbigniew Rzeszotarski.
[00:07:00] Po konfiskacie majątku ojciec pracował w kołchozie w ZSRR, w Polsce był traktorzystą, mama zajmowała się domem i dziećmi. Dobre dzieciństwo w Polsce. Dyrektorka szkoły wspominała życie między okupacją radziecką a niemiecką, szykanowanie jej przez aparatczyków partyjnych.
[00:10:25] Dalsza nauka w ogrodniczej szkole zawodowej w Głogowie i technikum w Aleksandrowie Kujawskim. Poznanie męża Klimka Zbrońskiego, ślub. Dziadek męża był ziemianinem na Lubelszczyźnie. Praca Klimka przy tworzeniu terenów zielonych w Głogowie, potem w Lidze Ochrony Przyrody w Łodzi. Boh. pracowała w łódzkich młynach, spółdzielni inwalidów niewidomych (do 1989), potem w spółce wydającej książki drugiego obiegu do 2002 r.
[00:14:24] Rodzina Sułkowskich z ul. Uniwersyteckiej: Bronisława, mama Witolda i Ewy znała ojca Klimka. Rozpoczęcie podziemnej współpracy drukarskiej ok. 1977 r., zdobywanie materiałów. Działalność Klimka w związku branżowym – załoga odmówiła przystąpienia do „S”. Aresztowanie Zbrońskiego jako przewodniczącego związków branżowych, nie „S”. [+] Historia znajomego prokuratora.
[00:18:30] Klimek Zbroński zatrudniony w Zakładzie Zadrzewień Zieleni i Rekultywacji Ligi Ochrony Przyrody, Oddział w Łodzi, kontakty z łódzką „S”. Roznoszenie ulotek po śmierci syna [Piotra] Zenobii Łukasiewicz pod koniec lat 70. Współpraca z Tomaszem Filipczakiem, Stefanem Ignaczakiem, Markiem Edelmanem.
[00:20:25] Wprowadzenie stanu wojennego – Anna Sułkowska poprosiła o poinformowanie Warszawy (Kuroń, Romaszewscy) o aresztowaniu Witolda [Sułkowskiego], wyłączone telefony. Poszukiwanie działającego telefonu, droga przez zaśnieżone miasto. Nocne (12-13 grudnia) krążenie autem po mieście, zbieranie informacji: Piotr Budziarek, Róża Hetman-Budziarek, Barbara Śreniowska, aresztowani Tomasz Filipczak i Stefan Ignaczak (żona Halina), aresztowany Wojciech Jeśman pobił milicjanta. Poszukiwanie Jerzego Dłużniewskiego, szefa „S” Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego w Łodzi.
[00:26:12] Wydawanie pisma „Solidarność z Gdańskiem. Pismo niezależnego ruchu związkowego”: Wojciech Skłodkowski, Jerzy Dłużniewski, Tomasz Filipczak, Witold Sułkowski. Pseudonim Dłużniewskiego „Jawor”. Powstanie MKS (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy): Dłużniewski, Skłodkowski, Ewa Błaszczyk, Klimek. Mieszkania-kryjówki na Retkini, zaangażowanie osób niewidomych do kolportażu.
[00:30:20] Rewizja i aresztowanie Ewy Błaszczyk i Zbrońskiego, obrońcy: mec. Sindlewski, Kern, Maurer, Szczepaniak. Więzienie w Potulicach, kontakty z działaczami z Pomorza. Pomoc „S” z Gdańska. Wybite zęby w czasie przesłuchania Klimka, bezpłatna pomoc mieszkańców Bydgoszczy.
[00:34:03] Nieliczna grupa opozycyjna w Łodzi, zastraszeni ludzie. Pomocni sąsiedzi boh. Kolportaż bibuły przez boh. w spółdzielni inwalidów: „Solidarność z Gdańskiem”, potem „Solidarność walcząca”, boh. woziła wydawnictwa podziemne do Gdańska, punkt przerzutowy dla kurierów z całej Polski. [+] Organizowanie przez Klimka pomocy ukrywającemu się Dłużniewskiemu.
[00:39:00] Łączność z Regionem Mazowsze – Anna Dodziuk. Warszawskie wydawnictwo „Wolumen”. Kolportaż bibuły z synem i pożyczonym od sąsiadów psem, rozpoznawanie ubeków po butach [+]. Śledzenie boh., pomoc zaprzyjaźnionego taksówkarza. Drukarz Waldemar Omieciński, drukowanie nocą w kotłowni Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Wspomnienia prof. Dunina.
[00:46:05] Wyjście Zbrońskiego z internowania, znajomości z Potulic: Zbigniew Dąbrowski, Ryszard Pusz. [+] Postawa dyrektora Andrzeja Kocika, naciski pracowników na zostawienie Zbrońskiego w pracy [+]. Wczasy rodzinne w Karwi. Założenie z kolegą prywatnej firmy „Chirurgia drzew”.
[00:50:10] Wyjście na wolność Jerzego Dłużniewskiego, utworzenie RKW. Współpracownik Jan Sobczak, mechanik z zakładów Marchlewskiego. Postawa Klimka wobec Dłużniewskiego. Pomocny Marek Edelman. [+]
[00:54:27] Pomocna dr Lipska. Bliska współpraca Klimka z Dłużniewskim, kontakty zagraniczne: Piasecka- Johnson, dary od emigracji z Lyonu. Pomoc organizowana przez o. Stefana [Miecznikowskiego], pokazywanie realiów PRL cudzoziemcom pod okiem ubeków. [+]
[00:59:00] Tajne spotkanie Miecznikowskiego u Sułkowskich, oszukiwanie czatujących tajniaków, wożenie Dłużniewskiego na noszach i karetką. [+]
[01:00:30] Utworzenie Łódzkiej Księgarni Niezależnej (październik 1989) przy pl. Wolności, przez studentów prawa, pomoc Klimka. Michał Pałkowski i boh. prowadzili ją do końca istnienia, organizowanie spotkań z autorami, wystawy artystyczne. [+] Miejsce spotkań politycznych (Jan Karski, o. Kłoczowski, Jacek Kuroń). Specyficzny profil ŁKN: poezja współczesna, judaica, filozofia, militaria.
[01:07:50] W III RP Jerzy Dłużniewski został posłem, ochłodził kontakty. Odwiedziny u Dłużniewskiego w szpitalu [+]. Teczka boh. w IPN, spalone materiały. Donosicielka pracowniczka kadr w spółdzielni inwalidów.
[01:12:10] Henryk Oberle pracował w sklepie monopolowym. [Zbigniew] Bujak w II poł. lat 80. przyjeżdżał na szkolenia ogrodnicze do Klimka, praktyka w ogrodzie botanicznym. [+]
[01:14:30] Ryszard Kostrzewa rozdawał z żoną Bożeną dary dla potrzebujących. Jan Ślipek, współpracownik Dłużniewskiego. Wiesław Maciejewski działał w konspiracji, żył w ciągłym napięciu przed wpadką. [+]
[01:17:30] Bliscy znajomi: Maciej Maciejewski, Piotr Bikont. Przygotowanie w spółdzielni inwalidów ramek do druku dla studentów prawa. Duża pomoc niewidomych i niepełnosprawnych. [+]
[01:21:10] Podziemne zjazdy RKO w Łodzi w prywatnym mieszkaniu. Kontakty z francuskimi związkowcami kolejarzami – aktorzy Teatru Wielkiego zostali w Lyonie, współpracowali z o. Miecznikowskim. Leszek Góral doktorat pisany z pomocą Francuzów.
[01:26:41] Boh. ur. w Hałuszczyńcach k. Tarnopola, ojciec Włodzimierz Pszonka, mama Janina Bieniowska. W czasie II wojny rodzinę mamy (lekarzy) zamordowali Rosjanie w łagrze. Prowadzenie Polaków do łagrów pod radzieckimi bagnetami [+]. Rodzina mamy – nauczyciele, w XIX w. pradziadek boh. Stanisław Bieniowski był posłem na sejm w Wiedniu.
[01:30:15] Stryj boh. wyjechał z babcią w 1946 r. do Polski (Strzegom). Rodzice nie otrzymali zgody na wyjazd, otwarcie granic dla repatriantów w 1957 r. Początek edukacji boh. w radzieckiej szkole. Najlepsze oceny w szkole, kłopoty z nauką rosyjskiego.
[01:33:13] Przed wyjazdem do Polski: dom kuzynów we Lwowie tonący w różach. Sprzedaż domu, zakup motocykla Iż. Konfiskata majątku mamy, starania o rekompensatę.
[01:37:35] Aresztowanie Klimka 20 lutego 1982 r. jednocześnie z Dłużniewskim, Ewą Błaszczyk, Wojciechem Słodkowskim. Wyrok 1,5 roku dla Klimka, wyszedł 18 maja 1983 r. Moment aresztowania: 7 milicjantów, stos ulotek na wierzchu, rewizja. Przeszkolenie z zachowań opozycjonistów wobec milicji. Zegarek marki Atlantic. Syn informował sąsiadów o najściach milicji, przewoził bibułę do internowania.
[01:47:55] Bimber z suszonymi śliwkami. Świniobicie na rodzinnej działce. Wyjazd [Andrzeja] Czeczota do Ameryki – pożegnanie ze Stefanem Ignaczakiem w Katowicach, upici celnicy. Pamiątki po Czeczocie.
[01:51:56] Rysunki Czeczota z [Teki Suita Tańców Polskich]. Po wyjściu z internowania Filipczak je wydrukował – cały nakład skonfiskowany przez UB.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.