Czaputowicz Jacek cz. 3

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1769

25 października 2022, Warszawa

1:54

Jacek Czaputowicz (ur. 1956, Warszawa) – od końca lat 70 był współpracownikiem KOR, w latach 1980-81 jednym z liderów NZS, w 1985 roku współtwórcą WiP, w 1986 więziony przez kilka miesięcy. Po 1989 roku pracownik MSZ, w latach 1999-2006 zastępca szefa Służby Cywilnej, w latach 2008-12 dyrektor Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, od 2017 wiceminister spraw zagranicznych, a w latach 2018-20 minister spraw zagranicznych.

[00:00:10] Badanie historii rodziny Czaputowiczów pochodzącej z Małopolski. Prapradziad boh. Seweryn Czaputowicz, zarządca Cmentarza Rakowickiego, pochowany jako powstaniec listopadowy w kwaterze powstańczej. Pradziadek Józef Czaputowicz był pułkownikiem armii carskiej, zmarł w więzieniu bolszewickim w 1918 r. Dziadek Eugeniusz Czaputowicz (ur. 1895 r. w Tule) też był wojskowym armii carskiej, w 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego, walczył w Dywizji Syberyjskiej gen. Czumy, trafił do niewoli, z której wrócił w 1920 r. [++]
[00:02:15] W latach 30. ślub z babcią, urodziny syna – Eugeniusza Czaputowicza, ojca boh. Dziadek uczestnik kampanii wrześniowej, internowany w obozie. Wrócił i pracował na Politechnice Warszawskiej, podobnie jak później ojciec boh. Poznanie się rodziców w latach 50., ojciec był adiunktem na Politechnice (termodynamika), matka dziennikarką („Kobieta i życie”, Krajowa Agencja Wydawnicza). Boh. ur. w 1956 r., mieszkanie kwaterunkowe na Mokotowie, przenosiny do Śródmieścia w 1967 r. Edukacja: Szkoła Podstawowa nr 1, licea im. Czackiego i Konopnickiej. W latach 70. rozpoczęcie pracy w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Informatyki – pierwszy kontakt z opozycją. Jednocześnie studia zaoczne na SGPiS.
[00:05:15] Wyjazd ojca do brata w Kanadzie w 1981, pracował na uczelni w Calgary, wrócił na początku lat 90. Matka wydawała w KAW serię książkową „z budzikiem”, współredaktorzy Julian Rawicz, Wojciech Kamiński, Jerzy Zieleński, Stefan Bratkowski, silne związki z opozycją. „Tygodnik wojenny”. Samobójstwo Zieleńskiego [++]. Działalność opozycyjna boh. w tym czasie. Zwolnienie matki z KAW.
[00:07:29] Przyjaźń matki z Janem Olszewskim, Martą Miklaszewską, organizowała „S” w KAW. Dwa podsłuchy w telefonie domowym. Matka wyjechała do ojca do Calgary w 1987 r., gdzie zmarła po roku, pochowana w Polsce.
[00:09:25] Początek działalności opozycyjnej – kontakt ze środowiskiem informatyków z OBRI, nauka programowania. Bliska znajomość z Janem Lityńskim, Wojciechem Zagałą, Włodzimierzem Grudzińskim, Zofią Winawer, Chełstowskim, kolega szkolny Wojciech Borowik.
[00:11:00] W 1979/80 założenie z Wojciechem Borowikiem i Wacławem Holewińskim Niezależnej Biblioteki Akademickiej – kilkaset książek drugiego obiegu wydanych w Polsce i na emigracji, przywiezionych przez boh. od Giedroycia (Gombrowicz, Hłasko, Sołżenicyn). Podobna biblioteka prowadzona przez Teresę Bogucką dla KOR. „Bardzo dobra literatura”, „cymelia”.
[00:13:30] Kluczowy moment formacyjny jesienią 1979 r. na demonstracji pod Ośrodkiem Kultury Czechosłowackiej zorganizowanej przez środowisko krakowskie (Bronisław Wildstein, Ewa Kulik, Andrzej Mietkowski) w obronie uczestników Karty 77. Głodówka w kościele św. Krzyża, kontakt z Lesławem Maleszką. Zatrzymanie organizatorów demonstracji przez SB, boh. wpadł w kocioł u Jana Lityńskiego – integracja środowiska w areszcie. [+]
[00:17:48] Uniemożliwienie boh. przeniesienia się na studia dzienne na SGPiS – interwencja SB, pogróżki. Przekonanie boh. o dalszej działalności. Drugie zatrzymanie w grudniu 1979 za rozlepianie ulotek informujących o mszy w rocznicę Grudnia 1970, „mało przyjemna rozmowa”. Założenie teczki przez SB, sprawa operacyjnego rozpoznania kryptonim „Kondor”, systematyczna inwigilacja w pracy. [+]
[00:21:35] Zachowanie boh. podczas przesłuchań, broszurka Jana Olszewskiego „Obywatel a Służba Bezpieczeństwa”. Informacja o zatrzymaniu boh. zamieszczono w biuletynie informacyjnym KOR odczytanym przez RWE.
[00:24:55] Zebranie KOR w mieszkaniu Jacka Kuronia, burzliwa dyskusja, czy można wykorzystywać msze do organizowania demonstracji. Romaszewscy zaatakowali Naimskiego i Macierewicza [+]. Silne spory między ROPCiO, KOR a KPN.
[00:26:40] Kolejne zatrzymanie boh. w marcu 1980 r. za organizowanie protestu przeciwko zatrzymaniu Edmunda Zadrożyńskiego, robotnika z Grudziądza, i rozdawanie ulotek pod zakładem Tewa. Rozdawanie Karty Praw Pracowniczych, propagowanie idei Wolnych Związków Zawodowych. Próby łączenia różnych nurtów i organizacji przez boh., obrona Ruchu Młodej Polski.
[00:29:30] Inicjatywa reaktywacji SKS (Studencki Komitet Solidarności). Przejście działaczy SKS do KOR: Jan Lityński, Marek Beylin, Rafał Zakrzewski, Urszula Doroszewska.
[00:31:20] Silne środowisko opozycyjne działało w akademiku „Mikrus”: Teodor Klincewicz, Krzysztof Lachowski, Karpiński, Borowski – apel w ich obronie. Marek Ciesielczyk, Małgorzata Bator, autorzy raportu o stanie SZSP. Próby doprowadzenia do rozwiązania SZSP i powołania niezależnej organizacji studenckiej: zebranie ponad 500 podpisów studentów przeciw SZSP w warszawskich akademikach UW i PW, w Krakowie ponad 2000, we Wrocławiu (współpracownik Sławomir Najnigier ok. 100 podpisów), w Toruniu (Krystyna Kuta), Poznaniu (Jacek Kubiak). Zdeponowanie podpisów u prof. Kunickiego-Goldfingera, współpracownika TKN (Towarzystwo Kursów Naukowych). Protesty SZSP, ówcześni członkowie SZSP należeli później do SLD (Kwaśniewski, Cimoszewicz, Kaczmarek, Jerzy Koźmiński, Nawrocki). „Nie mieliśmy żadnych złudzeń”, że się uda rozwiązać.
[00:35:45] Złożenie w Krakowie wniosku o rejestrację niezależnej organizacji studenckiej Akademicki Ruch Odnowy, opór ministra Janusza Górskiego. Założenie Akademickiego Biura Interwencyjnego (ABI) w celu obrony relegowanych karnie studentów przed represjami politycznymi, m. in. Janusza Majewskiego za zbieranie podpisów.
[00:37:20] Członkowie ABI: boh. (SGPiS), Anna Iwanowska (UW), Teodor Klincewicz (PW), Wojciech Frąckiewicz (ATK), agitacja o poparcie profesorów (Geremek). Plany organizacji wykładów TKN po pobiciu Maćka Kuronia, Henryka Wujca i „Jaremy” Dubiela.
[00:39:00] „Gorące lato” 1980 r. – serwis informacyjny KOR, przekazywanie informacji o strajkach do RWE przez Jacka Kuronia. Pierwsze strajki w Lublinie, w warszawskich zajezdniach autobusowych. Zatrzymanie boh. na 48 godzin, strajki na Wybrzeżu. Aresztowanie działaczy KOR, ostrzeżenie boh. przed najściem SB, ukrywanie się u znajomych do końca sierpnia [1980].
[00:40:55] Zbieranie i przekazywanie dziennikarzom informacji o strajkach (Wojciech Onyszkiewicz, Marek Nowicki). „Poczucie zwycięstwa” po podpisaniu porozumień sierpniowych, świętowanie u Kuronia. „Rozpoczął się nowy okres”.
[00:41:41] Rozpoczęcie razem z kolegą Piotrem Ikonowiczem stacjonarnych studiów afrykanistycznych na UW. Współpraca ze studentami z innych miast: Poznania (Jacek Kubiak), Krakowa (Ewa Kulik, Marek Ciesielczyk) przy tworzeniu nowej organizacji studenckiej.
[00:43:10] Zebrania w KIK przy ul. Kopernika, ze Zbigniewem Rykowskim utworzenie zalążku nowej organizacji: Niezależny Samorządny Związek Studentów, 25 podpisów. Jednoczesne zebranie Samorządu Studentów w mieszkaniu Marka Kunickiego-Goldfingera z udziałem Marcina Frybesa i Jana Skórzyńskiego. „Pozytywna rola samorządów studenckich po stanie wojennym”. [+]
[00:45:50] Zebranie komitetów z różnych miast z Ewą Kulik i Jackiem Kubiakiem 24 września 1980 r. w akademiku „Mikrus”. Ustalanie się nazwy zrzeszenia 16 listopada na zjeździe komitetów. Założyciele NZS z Krakowa, Gdańska, Poznania, Wrocławia, Katowic. Spór o strukturę organizacyjną NZS.
[00:50:05] Problem różnych statutów na różnych uczelniach, powołanie komisji statutowych we Wrocławiu, Gdańsku, Krakowie. Krzysztof Osiński oddelegowany z Warszawy. Zabiegi władz, by rozbić ruch, silna inwigilacja przez SB, doradcy studentów: Jacek Kuroń, Jerzy Jedlicki, Marcin Król. Warszawski punkt kontaktowy w „Mikrusie”. Przeniesienie działań na uczelnie, nieprzychylny rektor Rybicki.
[00:53:18] Wybór władz krajowych przez zjazd delegatów 60 uczelni na Politechnice Warszawskiej, złożenie w sądzie statutu do rejestracji. [+] Wybór przez OKZ [Ogólnopolski Komitet Założycielski] trzech przedstawicieli do rejestracji zrzeszenia: boh., Teodor Klincewicz, Krzysztof Osiński.
[00:56:15] Odrębne stanowisko studentów krakowskich, sami złożyli wnioski o rejestrację – osłabienie jedności ruchu. Negocjator z Warszawy Robert Czarnota. Ogólnopolski zjazd komitetów założycielskich na UW. Poprawki Aleksandry Mietkowskiej odrzucone na zjeździe, poszukiwanie kompromisowych rozwiązań, by utrzymać jedność. Prace nad nowym statutem z powodu odrzucenia wniosku o rejestrację przez sąd.
[00:58:45] Argumenty sądu: studenci nie są pracownikami, nie potrzebują związku zawodowego. Nowy statut zaakceptowany przez Kraków. Strajk na UW o zmianę rozporządzenia ministra, utarczki z ministrem w sprawie rejestracji. Protesty przeciwko aresztowaniom działaczy KPN i Jana Narożniaka.
[01:01:33] Zorganizowanie otwartych wykładów TKN na uniwersytecie, wśród mówców Adam Michnik, Andrzej Drawicz, Edward Lipiński, Jerzy Jedlicki. Wspieranie studentów w walce o zmiany na uczelni przez kadrę profesorską i doradców: m.in. Antoni Macierewicz, Marcin Król. „Dla nas to było ważne”. Popularne spotkania z Michnikiem i Kuroniem na politechnice i uniwersytecie.
[01:05:00] Konsultacje z Andrzejem Drawiczem, Wojciechem Ostrowskim. Uznanie i zgoda na działalność TKN pod własnym szyldem.
[01:06:35] Strajk studentów w Łodzi zimą 1980 r. Trudna sytuacja strajkujących, czekanie na decyzję o rejestracji. Przedłużające się rozmowy z ministrem Górskim w Łodzi i Warszawie.
[01:10:17] Trudne negocjacje, spór o różne stanowiska: nurt KOR vs nurt ROPCiO. Spotkanie w domu Benedykta Czumy. Przewodniczący OKZ z łódzkiej Filmówki Piotr Bikont. Przedłużenie strajku, decyzja o organizacji strajku na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu („nurt korowski”).
[01:14:20] Włączenie się „Solidarności” łódzkiej – nacisk na rejestrację NZS (Andrzej Słowik). Prośba boh. i Jacka Perlińskiego o wsparcie Komisji Krajowej „S”, uzyskanie poparcia dla Łodzi, Poznania i Akademii Medycznej w Warszawie. Kulisy negocjacji za pośrednictwem Geremka, Modzelewskiego (przewodnia rola partii). Gotowość ministra Górskiego do podpisania porozumienia pod trzema warunkami: przestrzeganie konstytucji, warunki zorganizowania strajku, odpowiedzialność NZS za proces dydaktyczny.
[01:18:00] Silna presja ze strony ministerstwa na OKZ, doradca Wałęsy Kukołowicz. Wyjazd OKZ z Łodzi do Warszawy, spotkanie z Geremkiem, Kuroniem, Chrzanowskim, propozycje zmian. Dalszy rozwój strajków w innych miastach: Kraków, Poznań.
[01:21:51] Oświadczenie ministra Górskiego w TV odrzucające propozycje zmian, rozpoczęcie ogólnopolskiej akcji solidarnościowej studentów. Nagonka na studentów w mediach („studenci warcholą”). Rozlewające się po kraju poparcie dla strajku wśród studentów. „Bardzo duże psychologiczne zwycięstwo”. Opis szczegółowych negocjacji zmian w statucie. Zakulisowe mediacje Geremka z władzami (Rakowski, Ciosek), zgoda na rejestrację NZS. „Rejestracja dopychana kolanem”. [++]
[01:26:50] „Wielki sukces NZS”. Dalsze strajki w Poznaniu i Krakowie pomimo porozumienia, krytyka OKZ. Zorganizowanie zjazdu NZS w Krakowie. Zabiegi o otrzymanie lokali i środków finansowych na działalność NZS.
[01:30:08] Boh. powierzono funkcję szefa biura Krajowej Komisji Koordynacyjnej NZS. Zjazd krajowy: spór wokół deklaracji ideowej (wątki narodowe - Kraków vs SKS – Maciej Kuroń, Teodor Klincewicz). Zdecentralizowana struktura zrzeszenia, wybór prezydium, przewodniczący Jarosław Guzy, wiceprzewodniczący Wojciech Walczak i Leszek Przysiężny. Członkowie prezydium m.in.: Maciej Kuroń, Barbara Kozłowska, boh., Jacek Rakowiecki, Marek Jurek. „Kraków chciał mieć przewodniczącego”.
[01:35:17] Siedziba NZS w Warszawie. Rywalizacja o wpływy: Kraków vs Warszawa, Politechnika Warszawska vs Uniwersytet Warszawski. Zmiany kadrowe w prezydium po wakacjach, rezygnacja kilku członków prezydium, m.in. boh., nowy zjazd planowany we Wrocławiu.
[01:38:30] Lokal krajowej komisji odziedziczony po NSZZ „S” przy ul. Szpitalnej. Strajki w radomskiej WSI po bezprawnym wyborze rektora Hebdy, „strajk sprowokowany przez władze”. Niechęć władz do działalności międzynarodowej NZS, udział m.in. Guzego i boh. w zjeździe międzynarodówki antykomunistycznej w Paryżu, plany zorganizowania nowej globalnej organizacji studenckiej. [+]
[01:40:53] Udział boh. w rozmowach w Radomiu jako przedstawicie NZS. Przejęcie przez NZS głównej roli w strajku, „władza nie ustępowała”. Strajk w Radomiu trwał prawie 50 dni. Większość strajków zakończona bez sukcesu NZS
[01:42:45] Akcja strajkowa w warszawskiej WSP [WOSP - Wyższa Oficerska Szkoła Pożarnicza] w Warszawie, wyrzucenie strajkujących studentów.
[01:44:10] Boh. uczestniczył w zjeździe „S” jako obserwator. Wybór Wałęsy na przewodniczącego, posłanie do narodów Europy [Wschodniej]. Osłabianie pozycji KOR. Podpisanie przez boh. deklaracji inicjatywy Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość. Zatrudnieni w warszawskim biurze NZS: Wojciech Borowik, Wacław Holewiński.
[01:46:55] „Nierealne plany” utworzenia ogólnopolskiego tygodnika NZS, spory o redaktora naczelnego (Leszek Budrewicz, Marcin Gugulski). Rozwiązanie NZS – pierwsza decyzja ministra po wprowadzeniu stanu wojennego. Rola NZS dla ówczesnego pokolenia młodzieży, „działaliśmy wbrew interesom całego bloku komunistycznego”.
[01:50:00] Dwa środowiska, które ukształtowały przyszłych liderów politycznych w Polsce w latach 90.: NZS i SZSP. Główni działacze NZS: Donald Tusk, Jan Rokita, Maciej Płażyński, Konstanty Radziwiłł, drugie pokolenie: Grzegorz Schetyna, Mariusz Kamiński. Działacze SZSP, którzy odnaleźli się w ogólnopolskiej polityce: Aleksander Kwaśniewski, Marek Siwiec, Danuta Waniek, Wiesław Kaczmarek, Dariusz Rosati, Włodzimierz Czarzasty.
[01:52:30] „Niesmak” wobec zachowania liderów opozycji (Kuroń, Mazowiecki, Geremek, Michnik) – uznanie działaczy o rodowodzie w SZSP, „niby reformatorów”, jako partnerów politycznych przy jednoczesnym odcięciu się od NZS. „Odcięcie Unii Wolności od korzeni”, utrata znaczenia na rzecz Platformy Obywatelskiej (Tusk, Schetyna).
more...
less

Śmiłowicz Piotr

Saramonowicz Wojciech

Instytut Pileckiego

Film