Maria Łazarska z d. Wójcik (ur. 1936, Stanisławów) w początkach okupacji straciła w niedużym odstępie czasu najpierw ojca, potem matkę. Dziewczynka była świadkiem śmierci mamy, prawdopodobnie przez kilka dni przebywała ze zmarłą i młodszym rodzeństwem sama w domu. Była w tak ciężkim stanie, że przytomność odzyskała dopiero w sierocińcu. Była poddawana ukrainizacji. Dopiero w 1943-44 jej cioci, wcześniej ukrywającej się, udało się wydostać bratanicę z placówki. W tamtym czasie pani Maria nie mówiła już po polsku. W czerwcu 1945 wraz z ciotką przyjechała do Polski. Zamieszkały w Legnicy. Po śmierci ciotki pani Maria została adoptowana przez rodzinę z Warszawy, którzy do Legnicy trafili po Powstaniu Warszawskim. Na początku lat 60. pani Maria ukończyła historię na Uniwersytecie Wrocławskim, pracowała w Ośrodku Metodycznym w Instytucie Kształcenia Nauczycieli we Wrocławiu.
[00:00:10] Ur. 7 stycznia 1936 r. w Stanisławowie na Kresach, nazwisko rodowe Wójcik, Łazarska nazwisko rodziców adopcyjnych. Irena i Antoni Łazarscy urodzeni w Warszawie. Dom rodzinny na przedmieściu Stanisławowa, śmierć ojca w 1939 r., po kilku miesiącach mama, utrata rodziców i domu.
[00:03:33] Widok „trochę pobitego” ojca w trumnie, mama zmarła od pobicia w nieznanych okolicznościach [++], dwójka młodszego rodzeństwa, kilkumiesięczny braciszek Józio [dalej: Mikołaj].
[00:05:28] Sierociniec ukraiński od ok. 1940 r. do końca wojny, okupacja niemiecka. Rodzeństwo zmarło. Ostatnie wspomnienie mamy – we krwi, utrata świadomości przez boh. na kilka dni.
[00:08:43] Siostra ojca była nauczycielką przed wojną, w czasie okupacji pracowała jako sprzątaczka na kolei. Trudna sytuacja Polaków na Kresach: atakowani przez Niemców i nacjonalistów ukraińskich.
[00:10:19] Wspomnienia z czterech lat pobytu w sierocińcu – świadomość sytuacji. Wynaradawianie, bezwzględna nauka ukraińskiego, system kar i nagród. Wkroczenie Rosjan na Ukrainę – boh. nie umiała mówić po polsku. Starania ciotki Kunegundy o zabranie boh. z sierocińca, płacz boh., przewaga polskich dzieci w sierocińcu.
[00:15:00] Metody stosowane w sierocińcu: wpajanie kultury i tradycji ukraińskiej, legendarna postać Kniazini Olgi, metodyczne zacieranie wspomnień dzieci.
[00:18:06] Łagodne niektóre opiekunki przedszkolne. Kary za używanie polskiego: zabranie ładnej sukienki, odebranie posiłku, przeniesienie do piwnicy, klęczenie na grochu – strach. Tęsknota za miłością dorosłej osoby, samotność.
[00:23:05] Po bitwie pod Stalingradem w lutym 1943 r. przyjazd cioci – pierwsze spotkanie. Niechęć ukraińskich wychowawczyń do Polaków: „śmiert’ Lachom, śmiert’ Rosiji” – hasła na murach. Walka cioci o wyrwanie boh. z sierocińca, opór boh.
[00:25:27] Zmiana układu sił wewnętrznych na Kresach, wkroczenie Rosjan, osłabienie pozycji nacjonalistów ukraińskich. Zabranie boh. przez ciocię [wiosną] 1944 r.
[00:28:31] Fale nadchodzących Rosjan kwaterujących w domu cioci. Wyłapywanie banderowców przez Rosjan, ustawione na stałe szubienice na rynku Stanisławowa, codzienne egzekucje banderowców. Jabłko od wieszanego Ukraińca. [++]
[00:33:20] Przyspieszone dorastanie w czasie wojny. Listy osób przeznaczonych do powieszenia i terminy egzekucji podawane do wiadomości publicznej. Obserwowanie egzekucji z innymi dziećmi.
[00:35:35] Początkowo trudne relacje z ciocią. Dobre przygotowanie dydaktyczne cioci, odświeżanie wspomnień o domu i rodzicach, przypominanie języka polskiego. Rozpoczęcie nauki w szkole polskiej w Stanisławowie. Losy rodzeństwa boh.: śmierć braciszka Mikołaja [wcześniej Józio] i 2-letniej siostry. [++]
[00:39:50] Ukrywanie się cioci podczas okupacji niemieckiej, zatajenie profesji nauczycielskiej, zatrudnienie przy sprzątaniu wagonów. Nienawiść banderowców do Polaków.
[00:42:10] Willa cioci przy podmiejskiej ulicy Kasprówka, niebezpieczne bandy banderowców w lasach, mordowanie Polaków. Szykany wobec boh. w szkole, nakaz wyjazdu cioci przed końcem roku szkolnego, wypędzenie boh. przez ukraińskie dzieci ze szkoły, obrzucenie kamieniami. [+]
[00:45:17] Przygotowania do wyjazdu do Polski, przygnębienie cioci i wuja z powodu porzucenia rodzinnego majątku w Stanisławowie, pięknego ogrodu. Restrykcje majątkowe. Cztery rodziny w wagonie. Przygotowywanie posiłków w drodze. [+]
[00:48:11] Tragedia dla ewakuowanych rodzin, 2 tygodnie koczowania na torach w Bytomiu, dojazd do Legnicy w połowie sierpnia 1945. Wychudzenie – boh. porwana przez wiatr. [+]
[00:52:06] Przyjazd do Legnicy ok. 500 tys. ludzi. Adres w pobliżu dworca, dobra infrastruktura mieszkaniowa, nowoczesność (gaz, elektryczność, bieżąca woda). „Doszczętne zniszczenie” Wrocławia, oszczędzenie Legnicy. Sukcesywna ewakuacja Niemców z Legnicy przez trzy lata.
[00:56:38] Zrezygnowanie i uległość pozostałych Niemców, nowe miejsce do życia przybranej rodziny boh., „połowa Legnicy to warszawiacy”.
[00:59:40] Nakaz nauki od 1 września 1945 r., szkoła nr 1 w Legnicy – przyjęcie dzieci z różnych stron kraju, niwelowanie różnic. Dobre warunki życia. Pierwszy dzień szkoły, błogosławieństwo od księdza. Praca cioci jako nauczycielki w szkole.
[01:03:24] Śmierć cioci po urodzeniu dziecka w marcu 1947 r. Po wojnie wyczulenie społeczne na osierocone dzieci, zaopiekowanie się boh. przez warszawską rodzinę Łazarskich. Trudne początki, inna kultura, przedsiębiorczość warszawiaków. Nowy ojciec znany warszawski cukiernik, mama popularna kelnerka Irena.
[01:08:07] Zaprzyjaźniona warszawska rodzina Popławskich. Nowi rodzice „wychowali mnie po warszawsku”. Traumatyczny pobyt w sierocińcu – lęk. Ojciec Łazarski, akowiec, spędził w powstaniu warszawskim 3 tygodnie w kanałach. Choroba alkoholowa. Wielka miłość przybranych rodziców, wzajemne wsparcie. [++]
[01:13:46] Po ukończeniu liceum pedagogicznego w Legnicy nakaz pracy do Wrocławia. Zamożna rodzina, średnia szkoła muzyczna we Wrocławiu. Studia historyczne. Szkolenie metodyczne nauczycieli, Instytut Kształcenia Nauczycieli oddział Wrocław. Doktorat z historii.
[01:17:40] Czasy PRL, powiew wolności po 1956 r., potem w latach 70. „aż za bardzo”.
[01:19:30] Młodzi Wietnamczycy przybyli do Wrocławia w czasie wojny wietnamskiej w celu zdobycia zawodu, ośrodek w Szklarskiej Porębie, zajęcia glottodydaktyczne prowadzone przez boh., błyskawiczna nauka polskiego w nocy. Wysoka kultura żołnierzy wietnamskich. [+]
[01:23:10] Adopcja przez boh. osieroconego chłopca Jarka z domu dziecka, założył rodzinę, miał własne dzieci. Strach przed ludźmi w dzieciństwie, lęk przed założeniem rodziny. [+]
[01:26:19] Hobby turystyczne, zwiedzanie Europy, przekroczenie koła podbiegunowego na pograniczu estońsko-rosyjskim. [+] Prace naukowe na temat ruchu lodowego z okolic Wrocławia. Spotkanie „i pogłaskanie” przez Pabla Picassa podczas kongresu intelektualistów w obronie pokoju w 1948 r. (Pablo Picasso, Pablo Neruda, Jarosław Iwaszkiewicz, Irena Joliot-Curie). Bukiet polnych kwiatów od boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.