Henryk Kaczorowski (ur. 1930, Sienno) opowiada o Edwardzie Kubali, swoim szwagrze, żołnierzu 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Edward po skończeniu seminarium nauczycielskiego i służbie wojskowej wyjechał jako nauczyciel do Mościsk pod Łuckiem na Wołyniu, gdzie poznał i pokochał Idę, piękną Żydówkę. Kiedy wybuchła wojna, został zmobilizowany, a w połowie września 1939 r. wrócił do rodzinnego domu. Pierwsze lata okupacji spędził w okolicy Mościsk, zaczął działać w Armii Krajowej, został dowódcą kompanii karabinów maszynowych. Ida razem z całą rodziną trafiła do łuckiego getta. Dzięki dawnym kontaktom Kubali udało się ją wyprowadzić i razem z żołnierzami 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK ruszyli na wschód. Po bombardowaniu kolumny Ida ocknęła się pokaleczona w głębokim leju, z ukraińską dziewczynką obok. Uratowali je Niemcy. Edwardowi udało się odszukać dziewczynę i wysłać ją do swoich rodziców do Sienna. I tak Żydówka Ida, jako Maria Kubala, żona Edwarda, pojawiła się z ukraińską dziewczynką u boku w domu rodzinnym Kubalów. Dzieckiem zaopiekowała się zaprzyjaźniona rodzina rolników Pajączkowskich, zaś Ida zamieszkała z siostrami i matką Edwarda. Została potajemnie ochrzczona przez miejscowego księdza Sedlaka i po wojnie rozpoczęła pracę w nowo powstałym liceum jako germanistka. Latem 1946 r. wyjechała do Łodzi, gdzie dołączyła do ortodoksyjnej gminy żydowskiej, a następnie do Monachium. Tam dokończyła studia, obroniła doktorat i wyszła za mąż za Idzia Landsberga, łuckiego Żyda, którego rodzina przetrwała wojnę w głębi ZSRR. Wyjechali do Izraela, zamieszkali w Tel Awiwie, gdzie prowadzili dochodową klinikę chirurgii szczękowej. Ida zmarła w wieku prawie stu lat. Do końca życia utrzymywała kontakt listowny z Henrykiem Kaczorowskim. Rodzice pana Henryka, mieszkający w sąsiedztwie cmentarza w Siennie, także ukrywali Żyda zwanego Abusiem. Przed wojną Abuś dostarczał konie polskim kawalerzystom. Jego córka Ida siedziała w jednej ławce z panem Henrykiem. Abuś pojawił się, kiedy w Siennie tworzono getto, ukrywał się kilka miesięcy na strychu nad stajnią, potem pomagał w gospodarstwie dziadków pana Henryka. Jego dalsze losy nie są znane. Całą rodzinę Abusia wymordowali Niemcy. Edward Kubala zginął w kwietniu 1944 r. podczas zdobywania Wału Pomorskiego. Jest pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu w Zielonej Górze. Napis na nagrobku brzmi: „Porucznik Edward Kubala i 25 N.N.”.
mehr...
weniger
[00:01:30] Maria Kubala była Żydówką z Łucka, prawdziwe imię: Ida. Jej mąż Edward Kubala, ur. w Siennie, zginął podczas walk o Wał Pomorski w kwietniu 1944 r. Wcielony przymusowo przez Rosjan do I Armii WP. Podczas przechodzenia przez Prypeć jego oddział AK pod dowództwem kpt. „Gardy” wpadł w pułapkę: ostrzelany z dwóch stron przez Niemców i Rosjan. Przeżyło ok. 300 żołnierzy, przeleżał 2 dni na łące nad Prypecią z 13 ranami.
[00:04:18] Edward Kubala ukończył przed wojną seminarium nauczycielskie w Solcu n. Wisłą, szkołę podchorążych, służył w IV pułku piechoty legionowej w Kielcach, awans na podporucznika. W 1939 r. przebywał w pow. łuckim na Wołyniu. Odwiedziny polonii łuckiej podczas wycieczki boh. na Krym.
[00:06:23] Praca Edwarda Kubali jako nauczyciela i kierownika szkoły podstawowej w [Mościskach] pod Łuckiem. Tam poznanie Idy/Marii, Żydówki, przyszłej żony. Ojciec Idy był urzędnikiem gminy żydowskiej w Łucku, wykształcił trzy córki (orientalistka, prawniczka po Uniwersytecie im. Jana Kazimierza UJK we Lwowie). Ida studiowała germanistykę na UJK. Cała rodzina trafiła do getta w Łucku w 1942 r.
[00:11:10] Powrót Kubali do domu w Siennie po zakończeniu kampanii wrześniowej 1939 r., po kilku miesiącach wyjazd do [Mościsk]. Ponowna wyprawa do domu rodzinnego po mundur oficerski na Wielkanoc 1942 r. Przystąpienie Kubali do oddziału pod dowództwem płk. Kiwerskiego w Łucku jako dowódca kompanii karabinów maszynowych w 27 Wołyńskiej Dywizji AK.
[00:15:00] Oddział walczył zbrojnie z Niemcami oraz ochraniał ludność cywilną - ok. 1500 cywilów pod stałą ochroną oddziału przed nacjonalistycznymi batalionami ukraińskimi. Siostra Kubali Maria rozszarpana widłami przez „parobka ukraińskiego, którego uczyła pisać i liczyć”. [+]
[00:17:23] Plan wydostania Idy z getta, Kubala uzbrojony w „pistolet, dwa granaty ręczne i flaszkę wódki”. Znajomi strażnicy, wejście na teren getta, przekupienie strażników i policjantów. Przewiezienie Idy do grupy cywilów chronionych przed UPA i Niemcami przez 27 Dywizję AK.
[00:20:40] Dezorganizujące przemarsz ataki niemieckie z powietrza. Ida pod opieką przyjaciół Kubali. Tabór sunący za dywizją, ataki Luftwaffe i z jednostek naziemnych. Ida wrzucona do leja po bombie z ukraińską dziewczynką. Pomoc od niemieckich żołnierzy. [+]
[00:28:30] Wyjaśnienia Idy na niemieckim posterunku. Dalsza droga z ukraińską dziewczynką bez dokumentów, przepędzenie przez ukraińską rodzinę. Pomoc rodziny polskiej, po kilku dniach kontakt z łącznikiem od Edwarda. [+]
[00:33:10] Przyjazd Edwarda po Idę – wyjazd nocą do jednostki AK. Wysłanie Idy z dziewczynką do Sienna, medalik katolicki Edwarda i szalik jako znak rozpoznawczy. Wyprawa Idy do matki Edwarda w Siennie, przyjazd do Ostrowca Świętokrzyskiego, przejście przez miasto. Niebezpieczne oczekiwanie na podwóz do Sienna na przystanku dla furmanek. [+]
[00:37:55] Podwiezienie przez tabór żołnierzy Wehrmachtu. Odnalezienie domu p. Kubalowej. Jej mąż, Józef Kubala, policjant w II RP, zmarł w 1940 r. Uwierzytelniające przedmioty: złoty medalik i szalik Edwarda. Pozostanie u Kubalów od 1942 do 1946 jako żona Edwarda.
[00:42:00] Przyjęcie Idy przez matkę i dwie siostry Edwarda, list polecający. Żywność na kartki. Rozpoznanie żydowskości Idy przez „teściową”: „Marysiu, ty myjesz naczynia jak Żydówka”. Siostra Hela udzielała korepetycji okolicznym dzieciom, była łączniczką AK, świadomość zagrożenia dla rodziny w razie ujawnienia prawdy o Idzie. Wyznanie prawdy po wyjściu Niemców z Sienna 16 stycznia [1945]. [+]
[00:46:30] Tajne komplety w Siennie, Ida uczyła niemieckiego. Ksiądz Sedlak, „wybitny bioelektronik”. 1 marca 1945 r. utworzenie liceum i gimnazjum w Siennie. Ochrzczenie Idy przez Sedlaka.
[00:50:10] Zatrudnienie Idy w liceum jako nauczycielki niemieckiego. W domu w Łucku uczyła się też jidysz. Żywność jako zapłata za nauczanie. Praca w Siennie do końca czerwca 1946 r., w wakacje wyjazd do Łodzi, przyłączenie do środowiska ortodoksyjnych Żydów. Po pół roku Ida wyjechała do Monachium, dokończenie studiów, doktorat z germanistyki.
[00:55:12] Spotkanie łuckiego Żyda Idzia Landsberga z rodziny ocalałej w głębi ZSRR. Ślub Idy z Idziem, podjęcie przez nią pracy w Monachium, kontakt ze środowiskiem ortodoksów. Wyjazd Idzia do nowo powstałego Izraela, spotkanie z ocalałą rodziną w kibucu. Zamieszkanie z Idą w Izraelu, troje dzieci. Śmiertelna choroba córki, synowie: oficer armii izraelskiej i lekarz wykształcony w Bostonie.
[01:01:20] Idzio założył dochodową prywatną klinikę chirurgii szczękowej [w Tel Awiwie], Ida nią kierowała. Ida zmarła w 2020 r. (w wieku blisko 100 lat), korespondencja z boh. Syjonizm Idy, patriotyzm izraelski. Przyjazdy Idy i Idzia do Polski.
[01:06:05] Losy ocalonej ukraińskiej dziewczynki: przygarniecie przez rodzinę rolników z Sienna (rodzice Jana Pajączkowskiego, oficera AK), nowe imię, nauka w szkole. [+]
[01:10:13] Siostra Edwarda Kubali została żoną boh. Rodzice boh. (Władysław Kaczorowski, Maria dd. Ziętala) mieszkali w Siennie przy ul. Cmentarnej 1, naprzeciwko cmentarza. Uprawiali gospodarstwo rolne, ok. 20 ha.
[01:14:24] Utworzenie getta w Siennie w 1942 r. Połowę mieszkańców wsi (ok. 500 osób) stanowili Żydzi, zamieszkiwali część zwaną Kociejowem. Różny stopień zamożności Żydów, liczna biedota. Zajmowali się drobnym handlem i rzemiosłem. Poprawne relacje Polaków i Żydów. Nauka w jednej szkole, koleżanka z ławki Żydówka Idka, sumienna uczennica poskromiła gadulstwo boh. na lekcjach.
[01:18:30] W getcie Żydzi z Sienna, Tarłowa i okolic. Koleżanka Idka zwana „Abuśką”, córka handlarza koni dla wojska, Abusia. Abuś mieszkał przy ul. Ostrowieckiej przy moście. Wywiezienie Żydów na rampę do Ostrowca, wtłaczanie do wagonów do Bełżca. Żaden Żyd z Sienna nie przeżył. Abuś przeżył jako sierżant kawalerii wojska polskiego – pomagał mu ojciec boh. Władysław.
[01:22:20] Ukrywanie się Abusia na strychu budynku stajni w gospodarstwie rodziców boh., wytropiły go psy ojca. Żywność i woda zostawiała mu codziennie na cmentarzu zaufana osoba. [++] Rozmowa ojca z Abusiem: „A co ja miałem zrobić?”. Pomoc ojca.
[01:25:23] Przejście Abusia do stajni dziadka Hieronima (ojciec mamy). Decyzja Abusia o odejściu, wyposażenie na drogę przez babcię. Ślady po nim prowadzą do majątku w Jaworze.
[01:28:52] Losy Edwarda Kubali, szwagra boh. W 1939 r. był podporucznikiem rezerwy WP, powołany na wojnę w sierpniu 1939, po dwóch tygodniach wrócił do domu. Po pożegnaniu z Idą przemieszczał się ze swoją dywizją AK. Śmierć dowódcy Kiwerskiego. Rozkaz podziału dywizji na mniejsze oddziały. Kubala trafił do oddziału płk „Gardy”. Zbliżanie się frontu wschodniego do miejsca stacjonowania.
[01:32:35] Po przeprawie oddziału „Gardy” przez Prypeć ranny Kubala przeleżał na łące dzień i noc, odniósł 13 ran. Opieka sanitariuszy Armii Czerwonej nad rannymi 150 żołnierzami z oddziału „Gardy”. Leczenie w szpitalu na tyłach frontu. Alternatywa dla Polaków: szlak bojowy z I armią Wojska Polskiego lub łagier na Kołymie. Decyzja Kubali o dalszej walce. Po pozostałych „ślad zaginął”.
[01:35:45] Wcielenie do wojska polskiego: dowódca w kompanii karabinów maszynowych, doszedł do Wału Pomorskiego. Trafiony śmiertelnie w okopie przez niemieckiego snajpera – pocisk przebił hełm. Zakopany w okopie przez kilka lat.
[01:38:04] Poszukiwania mogiły Edwarda przez siostrę Helenę, odnalezienie po 5 latach. Obecnie pochowany na cmentarzu z Zielonej Górze, napis na mogile: „Porucznik Edward Kubala i 25 N.N.”.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..