Czaputowicz Jacek cz. 5

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1769

8 listopada 2022, Warszawa

2:33

Jacek Czaputowicz (ur. 1956, Warszawa) – od końca lat 70 był współpracownikiem KOR, w latach 1980-81 jednym z liderów NZS, w 1985 roku współtwórcą WiP, w 1986 więziony przez kilka miesięcy. Po 1989 roku pracownik MSZ, w latach 1999-2006 zastępca szefa Służby Cywilnej, w latach 2008-12 dyrektor Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, od 2017 wiceminister spraw zagranicznych, a w latach 2018-20 minister spraw zagranicznych.

[00:01:30] Działalność WiP: zmiana treści przysięgi wojskowej, uwolnienie Marka Adamkiewicza (głodówka). Dyskusje w ramach ruchów pokojowych Europy środkowej i zachodniej, jak skutecznie powstrzymać instalacje rakiet amerykańskich Pershing i Cruz oraz nie stać się narzędziem w rękach Moskwy. Środowisko KOS, konwencja w Perugii w 1983 r., Apel Praski Karty 77, myślenie geopolityczne. Tekst Kuronia „Jałta i co dalej?”: strefa bezatomowa, finlandyzacja Europy Środkowej. Przesłanie WiP: „Nie ma pokoju bez wolności”, „Nie ma pokoju bez praw człowieka”. Współpraca z grupami z państw bloku radzieckiego: grupa Dialog z Węgier, grupa Pokój i Prawa Człowieka z NRD (Wolfgang Templin), Grupa Budowy Zaufania z Moskwy, różnorodność organizacji i partii politycznych zaangażowanych w ruch pokojowy. „Zachodnia twarz” WiP.
[00:06:30] WiP jako lider opozycji środkowoeuropejskiej, masowość ruchu „S”. Inne spojrzenie na dominację ZSRR – starsze i bardziej konserwatywne pokolenie opozycji (Kisielewski, Mazowiecki, Hall) vs WiP. Popularyzacja w Polsce Apelu Praskiego przez WiP. Przyjazd do Polski holenderskiego działacza pokojowego Mienta Jana Fabera – rozpoczęcie współpracy WiP z zachodnim ruchem pokojowym, wywiad w piśmie „Vacat” Konferencja w Amsterdamie w 1985 r. Przyjazdy do Polski innych działaczy pokojowych z Zachodu.
[00:09:16] Dyskusja z Jackiem Kuroniem na łamach „Vacatu” nt. idei powołania ruchu pokojowego, zaangażowanie działaczy z Krakowa, powstanie WiP w Krakowie, dołączenie Warszawy, inne spojrzenie na ruch we Wrocławiu. Ruch WiP istniał w kilkunastu miastach.
[00:12:00] Zróżnicowanie poglądów i form działalności w różnych miastach Polski. Kraków: silna integracja wokół działaczy NZS (Rokita, Bartłomiej Sienkiewicz, Bogdan Klich, Radosław Huget, Grzegorz Surdy, Konstanty Miodowicz), „na pewno nie byli oni pacyfistami”.
[00:13:25] Poparcie grupy krakowskiej dla mudżahedinów walczących w Afganistanie z Armią Radziecką, zbieranie funduszy. „Trzeba było bronić Afganistanu”. Specyfika działań w Krakowie: „Kraków nie uczestniczył w głodówkach”, zdecydowane akcje uliczne, „rusztingi” – rozrzucanie ulotek z rusztowań (Rokita). [+]
[00:15:10] Specyfika Wrocławia: „Wrocław był bardziej ekologiczny” (Leszek Budrewicz, Jarosław Gawlik), bliska współpraca z Zielonymi i pacyfistami z Zachodu, zorganizowanie akcji podpisywania indywidualnych traktatów pokojowych (np. Polak z Niemcem). [++] „Autentyczny ruch pokojowy”, podejmowanie problematyki prześladowań Ukraińców w Polsce (akcja „Wisła”), propagowanie postaw pacyfistycznych (historia Otto Schimka pochowanego w Machowej). Tomasz Wacko aresztowany za odmowę przysięgi wojskowej.
[00:16:33] Specyfika gdańskiego środowiska WiP: młodsza generacja wywodząca się z Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego (RSA) – modele anarchistyczne, demonstracje uliczne, ekologia, protesty przeciw budowie elektrowni w Żarnowcu. Przypadki odmowy składania przysięgi, a potem służby wojskowej w ogóle (skazany na 3 lata więzienia Wojciech Jankowski). Ruch zakorzeniony wśród osób ze średnim wykształceniem, Świadków Jehowy.
[00:17:50] Działacze WiP w Szczecinie: młodsza generacja, zakorzenieni na uczelniach (Marek Adamkiewicz), liczne akcje uliczne. Pismo gdańskiego WiP „A Capella”.
[00:18:18] „Ciekawe” środowisko w Gorzowa Wlkp.: trzy osoby skazane za odmowę przysięgi wojskowej (m.in. Marek Rusakiewicz). Silne wsparcie Kościoła (bp Michalik), organizowanie konferencji na temat dzieci nienarodzonych.
[00:19:24] Dotarcie ruchu WiP do najmłodszych środowisk (powołani do wojska). Środowisko z Poznania: współpraca z ruchami na Zachodzie (Piotr Matczak). Podnoszenie kwestii feministycznych (Małgorzata Tarasiewicz z Gdańska). Silne środowisko z Warszawy oparte na członkach NZS (boh., Konstanty Radziwiłł, Józef Taran), SKS (Roland Kruk, Jarosław Dubiel, Gwido Zlatkes, Piotr Niemczyk, Grzegorz Ilka, Jerzy Kolarzowski, Rafał Szczerba, Marek Pogłód).
[00:22:30] Silne wsparcie WiP z wielu środowisk, głodówka protestacyjna kilkunastu kobiet w Podkowie Leśnej (1986) przeciwko aresztowaniu boh. i Piotra Niemczyka, m.in. Małgorzata Drewiczewska (NZS), Małgorzata Gorczewska: „wielka rzecz”.
[00:24:20] Z dokumentów przesłuchań: informacje o WiP i możliwości odmowy przysięgi wojskowej rozpowszechniało wśród młodzieży RWE.
[00:25:50] Wyjazd Niemczyka na Zachód w 1985 r., liczne wywiady prasowe i spotkania propagujące WiP (Szwecja, Wlk. Brytania). Akcja wysłania książeczki wojskowej do władz wojskowych z żądaniem zmiany przysięgi i zlikwidowaniem kar za odmowę przysięgi (boh., Jarosław Dubiel, Piotr Niemczyk), ogólnopolskie spotkanie w Marcinkowie. Skazanie na 50 dni aresztu, „inni nas naśladowali”. Różne na opozycji opinie na temat bezprzemocowych metod walki politycznej. Inspiracja dla boh.: pokojowy protest niepokornych chłopów z Larzac. Otwartość działań WiP, brak konspiracji – przeciwieństwo „S”. [++]
[00:29:40] Kluczowa problematyka rozbrojenia i pokoju pod koniec lat 80., kontakty WiP ze Światową Radą Pokoju. Zorganizowanie przez władze w styczniu 1986 r. kongresu pokoju. Akcja prezentacji WiP na arenie międzynarodowej: spotkanie z przedstawicielami i prasą w mieszkaniu Kuronia, pomimo jego zatrzymania w areszcie. Rozpędzenie konferencji przez milicję po 10 minutach. [++]
[00:32:57] Aresztowanie boh. za uchylanie się od służby wojskowej i kierownictwo w nielegalnej grupie. Sprawa Niemczyka. Dalsze zarzuty wojskowe: działanie przeciwko obronności i na szkodę sojuszy Polski, prokurator Szawłowski. Odzyskanie wolności we wrześniu 1986 r.
[00:35:15] Sprawa „Kondor” – od stycznia 1980 r., stała inwigilacja w zakładzie pracy, w czasie działalności w NZS i WiP, obserwacja uliczna. Sprawa „Błękitni”. Zniszczenie jesienią 1988 r. kilkuset dokumentów SB, druga tura niszczenia nastąpiła w listopadzie1989 r. (rząd Mazowieckiego) – ponad 4 tysiące dokumentów. Zachowane cząstkowe dokumenty, prace magisterskie przedstawicieli służby bezpieczeństwa lub wywiadu wojskowego odnoszące się do tych akt.
[00:40:32] Postrzeganie WiP przez władze jako dużego zagrożenia. „W każdej jednostce wojskowej w Polsce był przedstawiciel kontrwywiadu, by typować potencjalnych członków WiP”. Powołanie zespołu międzyresortowego do walki z WiP. Postawienie problemu „ruchów pseudopacyfistycznych” na forum dowództwa Układu Warszawskiego. [+]
[00:43:55] Pismo „Czas przyszły”: ostatni numer z 1985 r. zawierał deklarację w obronie Adamkiewicza i zmiany przysięgi wojskowej. W 1987 r. odtworzenie „Czasu przyszłego” jako pisma ruchu WiP (adresy domowe boh. i Marka Kossakowskiego). Wyjście na wolność osób skazanych za odmowę złożenia przysięgi (m.in. Tomasz Wacko), zmiana treści przysięgi wojskowej (bez sojuszu ZSRR). Nie uchylono zarzutów wobec tych, którzy odmówili służby wojskowej: Dutkiewicz, Nakielski, Jankowski – zwolnieni z więzienia po manifestacji pod Domami Centrum zorganizowanej przez WiP.
[00:47:05] Wprowadzenie służby zastępczej. Apel m.in. Geremka do władz Stanów Zjednoczonych o zniesienie sankcji gospodarczych wobec Polski (1986 r.). Współpraca z pokojowymi organizacjami międzynarodowymi, m.in. Amnesty International. Boh. i Jan Józef Lipski podpisali apel przeciwko amerykańskiej interwencji w Nikaragui. Po aresztowaniu boh. apel w obronie boh. podpisany przez światowych intelektualistów, m.in. Chomsky’ego.
[00:50:00] Spotkanie z pokojową działaczką z East-West Dialogue [Joann Wendy?]. Apel jesienią 1986 r. „Tchnąć prawdziwe życie w porozumienie helsińskie” (Jan Minkiewicz), podpisany przez 400 osób ze wschodu i zachodu Europy, z Polski m.in. Onyszkiewicz, Bartoszewski, Romaszewski, Jan Józef Lipski i członkowie WiP, „nie podpisał Kuroń, Michnik, Wałęsa”. Dokument przedstawiony na sesji przeglądowej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Wiedniu jesienią 1986 r. – inicjatywa WiP. Przełamanie nieufności miedzy ruchami pokojowymi a opozycją środkowo-europejską.
[00:54:35] Motywy ambicjonalne wśród polskich opozycjonistów. Apel podpisał Jan Józef Lipski, KOS [Komitet Oporu Społecznego]. Zorganizowanie w Warszawie konferencji „Tchnąć prawdziwe życie w porozumienie helsińskie” –współpraca organizacyjna Jana Minkiewicza z Amsterdamu. Seminarium w kościele przy ul. Żytniej.
[00:58:00] Opór władz wobec konferencji, naciski na Kościół – Glemp przekonywał niektóre parafie do odmowy wsparcia. Ksiądz Wojciech Czarnocki (ul. Żytnia) zaangażowany w działalność opozycyjną. Zatrzymania działaczy zagranicznych na granicy, odmowa wiz, zatrzymanie 25 działaczy WiP z innych miast. Boh. uniknął zatrzymania dzięki ukrywaniu się przez 4 dni w kościele przy ul. Żytniej. Gwido Zlatkes. [+]
[01:01:15] Film z konferencji w IPN.
[01:02:32] „Dobra prasa” WiP w „NYT”, „Washington Post”. [+] Wystąpienie Geremka w „Czasie przyszłym” przeciwko polityce zachodnich ruchów pokojowych broniącej „pax sovietica”, krytyczny tekst Rokity. Wystąpienie Jacka Salija o odmowie służby wojskowej. Złożenie wieńca na grobie Otto Schimka w Machowej.
[01:05:20] Wspólna walka o demilitaryzację Europy działaczy z obu stron żelaznej kurtyny. Kolejne seminarium jesienią 1987 r. w Budapeszcie zorganizowane przez opozycję węgierską (socjolog Ferenc Miszlivetz, Miklós Haraszti, György Konrád, Viktor Orbán), wystąpienie boh. [+]
[01:07:44] Próby zorganizowania konferencji w Pradze pacyfikowane przez milicję. Odmowa wizy wjazdowej dla boh. na seminarium w Moskwie zorganizowane przez Lwa Timofiejewa w 1987 r. Międzynarodowa Konferencja Praw Człowieka w Krakowie-Mistrzejowicach w 1988 r. zorganizowana przez krakowski WiP (Jan Rokita) i komisję Romaszewskiego.
[01:09:45] Atak Jerzego Urbana na organizatorów seminarium. Wypowiedzi boh. w zachodnich mediach: Reuters, „Newsweek”. Niepowodzenie planu pokojowego Jaruzelskiego. Uznanie sukcesów WiP przez opozycję dzięki otwartości działań, ujawnianie się opozycji.
[01:13:55] Wymuszenie przez państwa Zachodu na gen. Jaruzelskim możliwości spotkań z członkami opozycji podczas oficjalnych wizyt w Polsce (John C. Whitehead z Wałęsą) w celu przełamania izolacji Polski na świecie. Udział boh. i Jacka Szymanderskiego w spotkaniach z zachodnimi politykami, m.in. ministrem spraw zagranicznych Australii. Rozmowy z [Franzem] Vranitzkim, Leo Tindemansem, Margaret Thatcher, kongresmenami, senatorami.
[01:18:44] Odważny program zmian układów w Europie: rozwiązanie Układu Warszawskiego, reformy sojuszy, zjednoczenie Niemiec. Wywiad z boh. do „Newsweeka” w sierpniu 1988 r. Głośno dyskutowana w zachodniej prasie zmiana przysięgi wojskowej, „odwaga”. „Wyzwanie dla pokolenia: przezwyciężenie podziału kontynentu europejskiego”. [+]
[01:21:30] Niedoszłe do skutku spotkanie boh. z wiceprezydentem George’em Bushem („spory między Wałęsą a Czaputowiczem”), zabranie zaproszenia przez amerykańskie służby. Uznanie dla WiP na Zachodzie.
[01:28:30] Zaproszenie boh. do tzw. „sześćdziesiątki” – grupy inicjatywnej Wałęsy, „byliśmy w głównym nurcie”.
[01:30:22] Pomysł WiP wycofania Armii Radzieckiej z Polski, potrzeba naruszenia „przywiązania do munduru” wojskowego. List krakowskiego WiP z propozycją rozwiązania Układu Warszawskiego (i NATO) oraz wycofania wojska radzieckiego z Polski. Zróżnicowanie opozycji pod koniec lat 80. Postrzeganie WiP-u jako „szkodliwego dla interesów partii w wojsku” (Kiszczak).
[01:33:33] „My wtedy otwieraliśmy drzwi”, działanie otwarte, jawne, pod nazwiskiem. Tekst Tadeusza Mazowieckiego w piśmie „21” podpisany T.M. [+]
[01:37:30] Działania WiP w roku 1988 r. (głodówki), wsparcie działalności opozycyjnej „S” wiosną 1988 r. (Gdańsk), zorganizowanie międzynarodowej konferencji pokojowej w Krakowie. Stopniowa dezintegracja ruchu, „powoli się z tego wycofywałem”. Spotkania na Powiślu u księdza Kiliszka (Mazowiecki, Geremek, Olszewski, Artur Hajnicz, Dziewanowski, Bratkowski).
[01:40:41] Spotkanie w Rabce. Zaangażowanie służb specjalnych w osłabianie struktur WiP (wprowadzanie agentów, rozbijanie, dezinformacja). Zintegrowanie się działaczy wokół pisma „Czas przyszły”. Wspieranie Komitetu Obywatelskiego, bliska współpraca z Rokitą. Kulisy wyboru Jacka Szymanderskiego na rzecznika WiP w Rabce, konflikt Rokity z młodymi działaczami WiP.
[01:46:50] W 1988 r. zatrzymanie paszportu boh. przed spotkaniem z prezydentem Richardem von Weizsäckerem.
[01:48:15] Spotkanie założycielskie Komitetu Obywatelskiego, zgłoszenie boh. do komisji politycznej i spraw zagranicznych (Zygmunt Skórzyński, Stomma, Dziewanowski, Śliwiński), grono tworzące późniejszy Ośrodek Studiów Międzynarodowych przy Senacie RP.
[01:50:30] Zajmowanie się przez boh. kontaktami z ośrodkami na Zachodzie, wyjazd do Stanów Zjednoczonych w marcu-kwietniu 1989 r. m.in. na zaproszenie fundacji Humanitas Joan Baez. Poparcie Rokity przy stoliku młodzieżowym w obradach Okrągłego Stołu oraz poparcie WiP dla rozmów Komitetu Obywatelskiego z władzą.
[01:54:33] Nadrzędna rola KO (Bujak, Frasyniuk, Mazowiecki, Hall, Olszewski, boh.): powołanie przedstawicieli do rozmów przy Okrągłym Stole oraz kandydatów do Sejmu. Dbałość o jak najszerszą reprezentację opozycji i pluralizm. Wybór redaktora naczelnego „pisma KO” („Gazety Wyborczej”) przez zespół 16 grudnia [1988], Michnik vs Bratkowski. Losy Komitetu Obywatelskiego.
[02:01:00] Sześciu członków WiP kandydowało w wyborach do parlamentu. Mianowanie Tadeusza Mazowieckiego na kandydata na premiera przez Wałęsę po wskazaniu przez komitet. [Dyskusja o roli boh. i WiP w przemianach 1989 r., „my byliśmy w głównym nurcie”]
[02:07:00] Zatrudnienie boh. w biurze studiów międzynarodowych przy Senacie RP, założenie fundacji Polska w Europie, wydawanie pisma „Polska w Europie”. Boh. służył ekspertyzą w przemianach ustrojowych w innych państwach bloku radzieckiego: Czechy („Havel na Wawel”), NRD, Węgry. Przejście do pracy w MSZ we wrześniu 1990 r., minister Skubiszewski. [+]
[02:13:24] Pogląd boh. na kwestię zjednoczenia Niemiec: premier Mazowiecki (i boh.) nie chciał wycofania wojsk radzieckich przed zjednoczeniem – jako gwaranta zachodniej granicy Polski. Otwarcie boh. i WiP na zjednoczenie Niemiec i Europy, inaczej niż opozycja enerdowska (Wolfgang Templin). [+]
[02:15:34] Przekonanie w tym czasie o braku niemieckich gwarancji dla polskich granic, niepokój Mazowieckiego i Skubiszewskiego. Rozmowy 2+4. Spotkanie w Paryżu z udziałem Mazowieckiego, Skubiszewskiego, Jaruzelskiego. [+]
[02:17:30] Jesienią 1989 r. najważniejsze stanowiska w państwie i rządzie Mazowieckiego były w rękach ludzi dawnego reżimu: minister obrony narodowej Florian Siwicki, szef MSW i wicepremier Kiszczak (protest Rokity przeciwko niszczeniu akt SB), prezydent Jaruzelski. Demonstracje WiP przeciwko wojskom radzieckim, krytyka Mazowieckiego za opieszałość.
[02:19:50] Niezgoda Mazowieckiego i Geremka na przyspieszenie zmiany na stanowisku prezydenta. Ambicje Mazowieckiego. Utrata pozycji lidera zmian przez Polskę poprzez utrzymywaniu Jaruzelskiego jako prezydenta. Krytyczna ocena działań Mazowieckiego jako premiera.
[02:26:40] Krzysztof Skubiszewski – „człowiek Jaruzelskiego”, członek rady konsultacyjnej przy przewodniczącym Rady Państwa Jaruzelskim. Najważniejsze elementy myślenia politycznego w tamtym czasie: „strach przed ruskim”, „nieobliczalność”. W Polsce doszło do władzy starsze pokolenie opozycji (Mazowiecki, Geremek) w sojuszu z młodszą generacją działaczy SZSP\SLD (Cimoszewicz, Kwaśniewski), z którymi rywalizowali działacze NZS.
[02:30:50] Rola Kwaśniewskiego w rozmowach Okrągłego Stołu. Odcięcie się starszego pokolenia opozycjonistów od „młodej bazy” z NSZ i WiP. Mianowanie Krzysztofa Kozłowskiego na szefa MSW, a nie Rokity.
więcej...
mniej

Śmiłowicz Piotr

Żukowska Ewa

Instytut Pileckiego

Film