Stanisław Michnowski (ur. 1918, Młodzawy) - uczestnik kampanii wrześniowej 1939 roku, brał udział w bitwie pod Kamionką Strumiłową i pod Rawą Ruską. W konspiracji od października 1939 roku w ramach organizacji wojskowej Orzeł Biały, następnie członek Polski Niepodległej. Ukończył podchorążówkę AK w obwodzie „Morwa” w Skarżysku-Kamiennej i został przydzielony do oddziału Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. Jego zadaniem było zorganizowanie siatki kontrwywiadowczej na terenie Skarżyska-Kamiennej i okolic. Po wielkich aresztowaniach w Skarżysku, których udało mu się uniknąć, wyjechał do Warszawy i przyjął nazwisko Kazimierz Zawadzki. W lipcu 1944 został przyjęty do 10 kompanii zgrupowania AK ,,Kordian” w Ursusie. W czasie powstania warszawskiego oddział należał do VII Obwodu „Obroża” Warszawskiego Okręgu AK, walczył w Lasach Sękocińskich. W 1950 roku ukończył Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w Obserwatorium Geofizycznym w Świdrze. W 1972 zrobił doktorat, następnie docenturę. W Instytucie Geofizyki PAN kierował Pracownią Elektryczności Atmosfery aż do przejścia na emeryturę w 1990 roku. Jest autorem ponad wielu prac naukowych.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w osadzie Młodzawy k. Skarżyska Kamiennej (obecnie dzielnica miasta). Ojciec był chłopem małorolnym.
[00:00:33] Wspomnienie rodziców i patriotycznego wychowania. Boh. chodził do szkoły powszechnej w Bzinie, potem był uczniem prywatnego gimnazjum im. Augusta Witkowskiego w Skarżysku.
[00:01:25] Boh. zdał maturę w 1937 r. Wakacje w 1939 r. spędzał u rodziców. Po wybuchu wojny, z obawy przed bombardowaniami, rodzina uciekła z domu, który był niedaleko fabryki amunicji. Niedługo potem we wsi pojawili się Niemcy. Boh. postanowił wstąpić na ochotnika do wojska – reakcja rodziców.
[00:03:28] Boh. wyjechał ze Skarżyska na rowerze, przez Puławy, Lublin, Zamość dotarł do Łucka i dopiero tam przyjęto go do wojska. Pomoc Jana Brzezińskiego, syna organisty. Boh. dostał w koszarach umundurowanie i broń, nałożył wojskowy drelich na cywilne ubranie. Służba w oddziale cyklistów – droga z Łucka na Węgry między wojskami niemieckimi i sowieckimi. Koło Kamionki Strumiłowej boh. wziął udział walce.
[00:07:25] Boh. miał ciężki plecak, pod Kamionką ukrył w stodole swoją czapkę akademicką. Pod Rawą Ruska stoczono walkę, polskimi oddziałami dowodził gen. Stefan Hanka-Kulesza, jego zastępcą był ppłk Lew Halicki [ppłk Kazimierz Halicki]. W czasie walk boh. nie widział wroga, ale potem widział zwłoki polskich i niemieckich żołnierzy oraz zniszczony sprzęt na pobojowisku. Spostrzeżenia zbierających trupy z pola bitwy. Koło Rawy Ruskiej dowództwo zatrzymało się w dworze w Horonowie. Boh. powierzono przewiezienie rozkazu o ataku o świcie – droga nocą rowerem, przekazanie rozkazów mjr Górskiemu. Cisza i skupienie żołnierzy przed walką.
[00:14:10] Sytuacja po wejściu Armii Czerwonej na Kresy – powody, dla których boh. nie został wcześniej zmobilizowany. Sztab zatrzymał się w Horonowie i boh. został wysłany w rozkazem. Dowódca gen. Hanka-Kulesza miał do niego zaufanie. Pewnej nocy spotkano uciekiniera ze Skarżyska, który opowiadał o sytuacji w mieście. Droga nocą rowerem – spotkanie z Ukraińcem – próba okrążenia boh. i odebrania broni. Ukrainiec wskazał złą drogę, ale boh. wybrał inny kierunek i odnalazł oddział, do którego jechał. Dostarczenie rozkazu mjr Górskiemu – cisza przed walką. [+]
[00:23:15] Boh. pojechał na wschód rowerem, w wojsku trafił do oddziału cyklistów. Boh. nie brał udziału w walce. Wspomnienie pobojowiska pod Kamionką Strumiłową – zwłoki polskich i niemieckich żołnierzy i zniszczone pojazdy. Po powrocie do dworu w Horonowie boh. ładował amunicję do działa w czasie ostrzału artyleryjskiego.
[00:25:57] Reakcja na rozkaz kapitulacji – boh. rozbił karabin. Płk Halicki powiedział żołnierzom, by wracali do domów. Za posiadanie broni groziła kara śmierci, ale boh. ukrył w spodniach niewielki pistolet. Spotkanie z niemieckim żołnierzem, który obszukał boh., ale nie znalazł broni. Koledzy zabrali pistolet i wrzucili do studni. [+]
[00:30:22] Reakcja żołnierzy na rozkaz kapitulacji. Płk Halicki poradził, by iść w cywilnych ubraniach – niemieckie motory po obu stronach drogi. Boh. nie oddał broni – przeszukanie go przez niemieckiego żołnierza. Reakcja kolegów na uśmiechy boh. do Niemca – wyrzucenie broni.
[00:36:54] Podczas przejścia koło kolumny jeńców boh. mijał oficerów sztabu i splunął im pod nogi [+]. Współczesna ocena sytuacji. Po latach w katedrze św. Jana boh. spotkał kogoś z uczestników walk pod Rawą Ruską.
[00:41:35] Boh. wrócił do Skarżyska. Dwie bratowe odnalazły mężów w obozie w Radomiu. Brat Wojciech przystąpił do konspiracji, ale nie chciał tam wciągać boh. Po aresztowaniu brata przez gestapo boh. ukrywał się. Potem dowiedział się, że kuzyn Mieczysław Michnowski, który jeździł do szkoły w Radomiu, został aresztowany przez Niemców – domniemanie, że pomylono go z boh.
[00:45:50] Boh. wiedział, że przyrodni brat Wojciech działa w konspiracji – dobitna odmowa wciągnięcia tam boh. Stosunek brata do macochy. Brat został aresztowany, a boh. ukrywał się.
[00:47:53] Po odmowie brata boh. poznał franciszkanina o. Teodora Filipa i współpracował z nim. Dowódcą Wojciecha był kp. Milke. Teodor Filip został aresztowany i rozstrzelany. Boh. należał do organizacji „Gryf”, dziś mówi się, że „Orzeł Biały”. Organizatorem był kpt. Zbigniew Przeździecki, jego pojawianie się w Skarżysku wzbudziło wątpliwości i boh. pojechał celem weryfikacji do Warszawy, do biura mecenasa Losmana przy ul. Żulińskiego.
[00:52:20] Boh. ps. „Marian” został zaprzysiężony w klasztorze – wspomnienie krzyżyka wiszącego na ścianie. Odebranie przysięgi od kolegi Stefana Bernasa.
[00:54:33] Gdy boh. wyjeżdżał do Warszawy, o. Teodor Filip poprosił go o wizytę u prowincjała Franciszkanów i pytanie, czy wolno mu należeć do organizacji zbrojnej. W piwnicach klasztoru ukrywano karabiny, a radiostacja była w psiej budzie. O. Filip został aresztowany razem z innymi zakonnikami. Kuzynka boh. uprzedziła o. Filipa o aresztowaniu, ale ten nie chciał się ukrywać.
[00:57:05] Wojciech był bratem przyrodnim boh. z pierwszego małżeństwa ojca, podobnie jak brat Czesław i siostra Genowefa.
[00:57:47] Aresztowanie brata Wojciecha – boh. spał u rodziców, o świcie usłyszał płacz na podwórku. Okazało się, że przyszła Kowalska, teściowa Wojciecha, i powiedziała o jego zatrzymaniu. Boh. widziała brata wsadzanego do ciężarówki. W areszcie brat był torturowany – pranie zakrwawionej bielizny [+]. Treść grypsu do boh., wykonawcą ostatniej woli brata miał być Tadeusz Cichocki, który także zginął – wspomnienie wspólnej walki bokserskiej.
[01:00:30] Wspomnienie aresztowania brata Wojciecha. Jego żona zabierała z aresztu bieliznę do prania. Sąd skazał brata na karę śmierci przez rozstrzelanie.
[01:02:10] Boh. ukończył podziemną podchorążówkę AK, dowódcą był kpt. Kazimierz Kurowski. Po ukończeniu kursu, mając pistolet i namiary na zakonspirowanego kolegę, miał zniszczyć stację przekaźnikową linii telefonicznej, której pilnowali uzbrojeni żandarmi. Boh. powiedział o zadaniu koledze Feliksowi Konderce, który mu pomógł.
[01:05:20] Boh. po skończeniu tajnej podchorążówki został szefem kontrwywiadu. Pewnego wieczoru poszedł do podkomendnego, por. Bronisława Leśniaka, który w tym czasie kąpał dzieci, i zaniósł mu rozkaz trudny do wykonania – związane z tym dylematy i posiwiałe skronie [+]. Boh. wyspowiadał się u księdza Koprowskiego – jego reakcja.
[01:10:18] Jako szef kontrwywiadu boh. mógł wskazywać konfidentów, na których podziemie wydawało wyroki. Odpowiedzialność związana ze sprawowaną funkcją – wspomnienie reakcji po zaniesieniu rozkazu por. Leśniakowi.
[01:12:15] Kolega boh. wykonywał wyroki wydane przez podziemie. Wyroki na donosicieli, w tym konfidenta krawca – boh. wnioskował o sąd podziemny.
[01:14:20] Walcząc na froncie boh. strzelał, ale nie widział wroga. W czasie powstania (warszawskiego) próbował zabić Niemca, który uciekał zakosami i boh. nie mógł go trafić.
[01:15:10] Szkolenia w tajnej podchorążówce – obsługa broni, ćwiczenia w lesie. Boh. jadąc rowerem na szkolenie do lasu upuścił broń pod nogi mijanego Niemca – ucieczka z miejsca zdarzenia. [+]
[01:17:33] Po ukończeniu podchorążówki boh. dostał zadanie rozbicia stacji łączności, w której stacjonowało 23 żandarmów. Feliks Konderka, który był w oddziale „Ponurego”, zaplanował akcję, ale nie doszło do niej.
[01:20:07] Z fabryki amunicji robotnicy wywozili łuski ukrywane w ramach rowerów, w podziemiu robiono z nich pociski. Przed powstaniem w Warszawie Karol Napora wyznaczył boh. do odebrania od maszynisty pociągu ze Skarżyska walizki z bronią i odniesienia jej do magazynu przy ul. Okopowej. Na skrzyżowaniu Alej Jerozolimskich i Towarowej była łapanka, boh. zdołał uciec i skoczyć do tramwaju.
[01:24:05] Boh. kierował sprawy podejrzanych osób do sądu podziemnego. Krawiec donosiciel został zastrzelony. Przed jedną z egzekucji boh. dostarczył broń wykonawcy wyroku. Dylematy związane z pracą w kontrwywiadzie – spowiedź u księdza Koprowskiego, jego postawa. Po aresztowaniu boh. w Ursusie ciotka kolegi, Maria Wicińska, przekupiła żandarma złotym zegarkiem, a ten go uwolnił.
[01:29:36] Jako szef kontrwywiadu zwerbował do współpracy 20 osób, w tym Stefana Parowskiego. Pewnego dnia boh. idąc do mieszkania-skrzynki kontaktowej spotkał pana Bernasa, ojca kolegi, który powiedział mu o aresztowaniach. Boh. zauważył ludzi pilnujących domu i nie wszedł tam. Tego samego dnia wyjechał do Warszawy. Nie zatrzymał się u rodziny, ale u Janka Sikorskiego, kolegi ze studiów. Kolega wyrobił boh. dokumenty na nazwisko Kazimierz Zawadzki.
[01:34:10] Boh. werbował współpracowników wśród kolegów. W grupie był też nauczyciel biologii, którego wykłady zachwiały boh. w wierze – odpowiedź na pytanie, czy człowiek ma duszę.
[01:37:30] Aresztowań dokonywało gestapo – dzięki panu Bernasowi boh. nie wpadł do „kotła”. Brat Czesław był przedsiębiorcą i budował domy dla Wehrmachtu. Boh. był zatrudniony w jego firmie jako dozorca. Trudności śledzenia – w czasach PRL boh. był śledzony.
[01:43:45] Walczono z Niemcami, potem także z komunistami – obserwacja przeciwnika.
[01:46:05] Boh. nie słyszał o akcji w Rożkach koło Radomia. Kpt. Ludwik Milke, szef o. Teodora Filipa, był więziony w Radomiu na Firleju. Kpt. Milke namawiano, by podpisał volkslistę.
[01:47:14] Razem z bratem boh. aresztowano wiele osób, w tym Tadeusza Cichockiego, Zdzisława Lipińskiego. Na miejsce egzekucji dowożono ludzi ciężarówkami. Wspomnienie walki na froncie – przyzwyczajenie do strzałów.
[01:49:35] Pracując przy ul. Srebrnej w Warszawie, w przedsiębiorstwie transportowym pana Słoniewicza, boh. słyszał strzały egzekucji. Ulicą płynęła krew. Niemcy zabili tam 100 osób, zwłoki zabrano do spalarni na Kole. Powstanie było odpowiedzią na niemiecki terror.
[01:51:20] Żydzi ze Skarżyska zostali zamknięci w getcie, potem wywieziono ich do obozów. Boh. był w getcie u rodziców kolegi Abla Henocha. Kolega przed wojną wyjechał do Izraela.
[01:53:50] [Rozmowa poza kadrem – podsumowanie ze strony córki].
[01:55:08] Boh. odwiedził kolegę Stefana w Ursusie i został tam. Komenda powierzyła im zadanie zdobycia broni – odebranie jej dwóm Niemcom. W jednym z domów mieszkał folksdojcz i wiedziano, że ma karabin – reakcja jego żony. Przed wybuchem powstania boh. i Stefan mieli pistolet i karabin.
[01:56:45] Członków WiN śledzono. Boh. był raz w mieszkaniu w Łodzi przy ul. Kościuszki, potem musiał tam zanieść rozkaz, ale nie pamiętał adresu – sukces poszukiwań. W WiN był wujek Wacek [młodszy brat], na jego pogrzeb przyszedł gen. Antoni Heda. Wacek powiedział boh., że musi przewieźć 13 karabinów z Puszczy Świętokrzyskiej. Schowek zrobiono pod wozem, boh. leżał z tyłu z karabinem. Broń wieziono „Szaremu” przed atakiem na więzienie w Kielcach. Żona Wacka była komunistką.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.