Stanisław Michnowski (ur. 1918, Młodzawy) - uczestnik kampanii wrześniowej 1939 roku, brał udział w bitwie pod Kamionką Strumiłową i pod Rawą Ruską. W konspiracji od października 1939 roku w ramach organizacji wojskowej Orzeł Biały, następnie członek Polski Niepodległej. Ukończył podchorążówkę AK w obwodzie „Morwa” w Skarżysku-Kamiennej i został przydzielony do oddziału Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. Jego zadaniem było zorganizowanie siatki kontrwywiadowczej na terenie Skarżyska-Kamiennej i okolic. Po wielkich aresztowaniach w Skarżysku, których udało mu się uniknąć, wyjechał do Warszawy i przyjął nazwisko Kazimierz Zawadzki. W lipcu 1944 został przyjęty do 10 kompanii zgrupowania AK ,,Kordian” w Ursusie. W czasie powstania warszawskiego oddział należał do VII Obwodu „Obroża” Warszawskiego Okręgu AK, walczył w Lasach Sękocińskich. W 1950 roku ukończył Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w Obserwatorium Geofizycznym w Świdrze. W 1972 zrobił doktorat, następnie docenturę. W Instytucie Geofizyki PAN kierował Pracownią Elektryczności Atmosfery aż do przejścia na emeryturę w 1990 roku. Jest autorem ponad wielu prac naukowych.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w osadzie Młodzawy k. Skarżyska Kamiennej (obecnie dzielnica miasta). Ojciec był chłopem małorolnym.
[00:00:33] Wspomnienie rodziców i patriotycznego wychowania. Boh. chodził do szkoły powszechnej w Bzinie, potem był uczniem prywatnego gimnazjum im. Augusta Witkowskiego w Skarżysku.
[00:01:25] Boh. zdał maturę w 1937 r. Wakacje w 1939 r. spędzał u rodziców. Po wybuchu wojny, z obawy przed bombardowaniami, rodzina uciekła z domu, który był niedaleko fabryki amunicji. Niedługo potem we wsi pojawili się Niemcy. Boh. postanowił wstąpić na ochotnika do wojska – reakcja rodziców.
[00:03:28] Boh. wyjechał ze Skarżyska na rowerze, przez Puławy, Lublin, Zamość dotarł do Łucka i dopiero tam przyjęto go do wojska. Pomoc Jana Brzezińskiego, syna organisty. Boh. dostał w koszarach umundurowanie i broń, nałożył wojskowy drelich na cywilne ubranie. Służba w oddziale cyklistów – droga z Łucka na Węgry między wojskami niemieckimi i sowieckimi. Koło Kamionki Strumiłowej boh. wziął udział walce.
[00:07:25] Boh. miał ciężki plecak, pod Kamionką ukrył w stodole swoją czapkę akademicką. Pod Rawą Ruska stoczono walkę, polskimi oddziałami dowodził gen. Stefan Hanka-Kulesza, jego zastępcą był ppłk Lew Halicki [ppłk Kazimierz Halicki]. W czasie walk boh. nie widział wroga, ale potem widział zwłoki polskich i niemieckich żołnierzy oraz zniszczony sprzęt na pobojowisku. Spostrzeżenia zbierających trupy z pola bitwy. Koło Rawy Ruskiej dowództwo zatrzymało się w dworze w Horonowie. Boh. powierzono przewiezienie rozkazu o ataku o świcie – droga nocą rowerem, przekazanie rozkazów mjr Górskiemu. Cisza i skupienie żołnierzy przed walką.
[00:14:10] Sytuacja po wejściu Armii Czerwonej na Kresy – powody, dla których boh. nie został wcześniej zmobilizowany. Sztab zatrzymał się w Horonowie i boh. został wysłany w rozkazem. Dowódca gen. Hanka-Kulesza miał do niego zaufanie. Pewnej nocy spotkano uciekiniera ze Skarżyska, który opowiadał o sytuacji w mieście. Droga nocą rowerem – spotkanie z Ukraińcem – próba okrążenia boh. i odebrania broni. Ukrainiec wskazał złą drogę, ale boh. wybrał inny kierunek i odnalazł oddział, do którego jechał. Dostarczenie rozkazu mjr Górskiemu – cisza przed walką. [+]
[00:23:15] Boh. pojechał na wschód rowerem, w wojsku trafił do oddziału cyklistów. Boh. nie brał udziału w walce. Wspomnienie pobojowiska pod Kamionką Strumiłową – zwłoki polskich i niemieckich żołnierzy i zniszczone pojazdy. Po powrocie do dworu w Horonowie boh. ładował amunicję do działa w czasie ostrzału artyleryjskiego.
[00:25:57] Reakcja na rozkaz kapitulacji – boh. rozbił karabin. Płk Halicki powiedział żołnierzom, by wracali do domów. Za posiadanie broni groziła kara śmierci, ale boh. ukrył w spodniach niewielki pistolet. Spotkanie z niemieckim żołnierzem, który obszukał boh., ale nie znalazł broni. Koledzy zabrali pistolet i wrzucili do studni. [+]
[00:30:22] Reakcja żołnierzy na rozkaz kapitulacji. Płk Halicki poradził, by iść w cywilnych ubraniach – niemieckie motory po obu stronach drogi. Boh. nie oddał broni – przeszukanie go przez niemieckiego żołnierza. Reakcja kolegów na uśmiechy boh. do Niemca – wyrzucenie broni.
[00:36:54] Podczas przejścia koło kolumny jeńców boh. mijał oficerów sztabu i splunął im pod nogi [+]. Współczesna ocena sytuacji. Po latach w katedrze św. Jana boh. spotkał kogoś z uczestników walk pod Rawą Ruską.
[00:41:35] Boh. wrócił do Skarżyska. Dwie bratowe odnalazły mężów w obozie w Radomiu. Brat Wojciech przystąpił do konspiracji, ale nie chciał tam wciągać boh. Po aresztowaniu brata przez gestapo boh. ukrywał się. Potem dowiedział się, że kuzyn Mieczysław Michnowski, który jeździł do szkoły w Radomiu, został aresztowany przez Niemców – domniemanie, że pomylono go z boh.
[00:45:50] Boh. wiedział, że przyrodni brat Wojciech działa w konspiracji – dobitna odmowa wciągnięcia tam boh. Stosunek brata do macochy. Brat został aresztowany, a boh. ukrywał się.
[00:47:53] Po odmowie brata boh. poznał franciszkanina o. Teodora Filipa i współpracował z nim. Dowódcą Wojciecha był kp. Milke. Teodor Filip został aresztowany i rozstrzelany. Boh. należał do organizacji „Gryf”, dziś mówi się, że „Orzeł Biały”. Organizatorem był kpt. Zbigniew Przeździecki, jego pojawianie się w Skarżysku wzbudziło wątpliwości i boh. pojechał celem weryfikacji do Warszawy, do biura mecenasa Losmana przy ul. Żulińskiego.
[00:52:20] Boh. ps. „Marian” został zaprzysiężony w klasztorze – wspomnienie krzyżyka wiszącego na ścianie. Odebranie przysięgi od kolegi Stefana Bernasa.
[00:54:33] Gdy boh. wyjeżdżał do Warszawy, o. Teodor Filip poprosił go o wizytę u prowincjała Franciszkanów i pytanie, czy wolno mu należeć do organizacji zbrojnej. W piwnicach klasztoru ukrywano karabiny, a radiostacja była w psiej budzie. O. Filip został aresztowany razem z innymi zakonnikami. Kuzynka boh. uprzedziła o. Filipa o aresztowaniu, ale ten nie chciał się ukrywać.
[00:57:05] Wojciech był bratem przyrodnim boh. z pierwszego małżeństwa ojca, podobnie jak brat Czesław i siostra Genowefa.
[00:57:47] Aresztowanie brata Wojciecha – boh. spał u rodziców, o świcie usłyszał płacz na podwórku. Okazało się, że przyszła Kowalska, teściowa Wojciecha, i powiedziała o jego zatrzymaniu. Boh. widziała brata wsadzanego do ciężarówki. W areszcie brat był torturowany – pranie zakrwawionej bielizny [+]. Treść grypsu do boh., wykonawcą ostatniej woli brata miał być Tadeusz Cichocki, który także zginął – wspomnienie wspólnej walki bokserskiej.
[01:00:30] Wspomnienie aresztowania brata Wojciecha. Jego żona zabierała z aresztu bieliznę do prania. Sąd skazał brata na karę śmierci przez rozstrzelanie.
[01:02:10] Boh. ukończył podziemną podchorążówkę AK, dowódcą był kpt. Kazimierz Kurowski. Po ukończeniu kursu, mając pistolet i namiary na zakonspirowanego kolegę, miał zniszczyć stację przekaźnikową linii telefonicznej, której pilnowali uzbrojeni żandarmi. Boh. powiedział o zadaniu koledze Feliksowi Konderce, który mu pomógł.
[01:05:20] Boh. po skończeniu tajnej podchorążówki został szefem kontrwywiadu. Pewnego wieczoru poszedł do podkomendnego, por. Bronisława Leśniaka, który w tym czasie kąpał dzieci, i zaniósł mu rozkaz trudny do wykonania – związane z tym dylematy i posiwiałe skronie [+]. Boh. wyspowiadał się u księdza Koprowskiego – jego reakcja.
[01:10:18] Jako szef kontrwywiadu boh. mógł wskazywać konfidentów, na których podziemie wydawało wyroki. Odpowiedzialność związana ze sprawowaną funkcją – wspomnienie reakcji po zaniesieniu rozkazu por. Leśniakowi.
[01:12:15] Kolega boh. wykonywał wyroki wydane przez podziemie. Wyroki na donosicieli, w tym konfidenta krawca – boh. wnioskował o sąd podziemny.
[01:14:20] Walcząc na froncie boh. strzelał, ale nie widział wroga. W czasie powstania (warszawskiego) próbował zabić Niemca, który uciekał zakosami i boh. nie mógł go trafić.
[01:15:10] Szkolenia w tajnej podchorążówce – obsługa broni, ćwiczenia w lesie. Boh. jadąc rowerem na szkolenie do lasu upuścił broń pod nogi mijanego Niemca – ucieczka z miejsca zdarzenia. [+]
[01:17:33] Po ukończeniu podchorążówki boh. dostał zadanie rozbicia stacji łączności, w której stacjonowało 23 żandarmów. Feliks Konderka, który był w oddziale „Ponurego”, zaplanował akcję, ale nie doszło do niej.
[01:20:07] Z fabryki amunicji robotnicy wywozili łuski ukrywane w ramach rowerów, w podziemiu robiono z nich pociski. Przed powstaniem w Warszawie Karol Napora wyznaczył boh. do odebrania od maszynisty pociągu ze Skarżyska walizki z bronią i odniesienia jej do magazynu przy ul. Okopowej. Na skrzyżowaniu Alej Jerozolimskich i Towarowej była łapanka, boh. zdołał uciec i skoczyć do tramwaju.
[01:24:05] Boh. kierował sprawy podejrzanych osób do sądu podziemnego. Krawiec donosiciel został zastrzelony. Przed jedną z egzekucji boh. dostarczył broń wykonawcy wyroku. Dylematy związane z pracą w kontrwywiadzie – spowiedź u księdza Koprowskiego, jego postawa. Po aresztowaniu boh. w Ursusie ciotka kolegi, Maria Wicińska, przekupiła żandarma złotym zegarkiem, a ten go uwolnił.
[01:29:36] Jako szef kontrwywiadu zwerbował do współpracy 20 osób, w tym Stefana Parowskiego. Pewnego dnia boh. idąc do mieszkania-skrzynki kontaktowej spotkał pana Bernasa, ojca kolegi, który powiedział mu o aresztowaniach. Boh. zauważył ludzi pilnujących domu i nie wszedł tam. Tego samego dnia wyjechał do Warszawy. Nie zatrzymał się u rodziny, ale u Janka Sikorskiego, kolegi ze studiów. Kolega wyrobił boh. dokumenty na nazwisko Kazimierz Zawadzki.
[01:34:10] Boh. werbował współpracowników wśród kolegów. W grupie był też nauczyciel biologii, którego wykłady zachwiały boh. w wierze – odpowiedź na pytanie, czy człowiek ma duszę.
[01:37:30] Aresztowań dokonywało gestapo – dzięki panu Bernasowi boh. nie wpadł do „kotła”. Brat Czesław był przedsiębiorcą i budował domy dla Wehrmachtu. Boh. był zatrudniony w jego firmie jako dozorca. Trudności śledzenia – w czasach PRL boh. był śledzony.
[01:43:45] Walczono z Niemcami, potem także z komunistami – obserwacja przeciwnika.
[01:46:05] Boh. nie słyszał o akcji w Rożkach koło Radomia. Kpt. Ludwik Milke, szef o. Teodora Filipa, był więziony w Radomiu na Firleju. Kpt. Milke namawiano, by podpisał volkslistę.
[01:47:14] Razem z bratem boh. aresztowano wiele osób, w tym Tadeusza Cichockiego, Zdzisława Lipińskiego. Na miejsce egzekucji dowożono ludzi ciężarówkami. Wspomnienie walki na froncie – przyzwyczajenie do strzałów.
[01:49:35] Pracując przy ul. Srebrnej w Warszawie, w przedsiębiorstwie transportowym pana Słoniewicza, boh. słyszał strzały egzekucji. Ulicą płynęła krew. Niemcy zabili tam 100 osób, zwłoki zabrano do spalarni na Kole. Powstanie było odpowiedzią na niemiecki terror.
[01:51:20] Żydzi ze Skarżyska zostali zamknięci w getcie, potem wywieziono ich do obozów. Boh. był w getcie u rodziców kolegi Abla Henocha. Kolega przed wojną wyjechał do Izraela.
[01:53:50] [Rozmowa poza kadrem – podsumowanie ze strony córki].
[01:55:08] Boh. odwiedził kolegę Stefana w Ursusie i został tam. Komenda powierzyła im zadanie zdobycia broni – odebranie jej dwóm Niemcom. W jednym z domów mieszkał folksdojcz i wiedziano, że ma karabin – reakcja jego żony. Przed wybuchem powstania boh. i Stefan mieli pistolet i karabin.
[01:56:45] Członków WiN śledzono. Boh. był raz w mieszkaniu w Łodzi przy ul. Kościuszki, potem musiał tam zanieść rozkaz, ale nie pamiętał adresu – sukces poszukiwań. W WiN był wujek Wacek [młodszy brat], na jego pogrzeb przyszedł gen. Antoni Heda. Wacek powiedział boh., że musi przewieźć 13 karabinów z Puszczy Świętokrzyskiej. Schowek zrobiono pod wozem, boh. leżał z tyłu z karabinem. Broń wieziono „Szaremu” przed atakiem na więzienie w Kielcach. Żona Wacka była komunistką.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.