Janina Szewczyk z d. Puto (ur. 1929, Słopnice) pochodzi z rodziny rolniczej. Podczas okupacji niemieckiej była świadkiem zbrodni niemieckich na ludności żydowskiej. Po wojnie wyszła za mąż i pracowała w pobliskiej Limanowej.
[00:00:08] Ur. 1929 r. w Słopnicach 325, rodzice Franciszek i Franciszka [dd Zoń]. Ojciec inwalida, po I wojnie miał amputowaną nogę nad kolanem (renta wojenna), zajmował się gospodarstwem. Walczył w Bośni-Hercegowinie. Skończył czteroletnią szkołę w Limanowej. Gospodarstwo ok. 4 ha, 3 krowy, świnie, kury. Sześcioro dzieci. W domu służąca ze Starej Wsi, która pracowała za jedzenie. Wyszła za mąż za brata mamy.
[00:02:58] Służąca pomagała mamie przy dzieciach, w polu, pracowała chałupniczo – obciągała guziki dla sklepu pasmanteryjnego. Rodzeństwo boh.: brat zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku 9 lat (pobity przez kolegów), siostra zatruła się grzybami w wieku 30 lat, drugi brat zmarł 20 lat temu, starsza siostra żyje do dziś.
[00:05:00] Bieda na wsi przed wojną. Nikt nie miał pieniędzy, kupowano tylko naftę, cukier, sól, produkcja rolna na własny użytek, ubrania z własnego lnu (samodział) lub wełny. Technologia wytwarzania tkaniny lnianej, „wózek” (kołowrotek na pedał) zrobiony przez ojca. Wysoka renta wojenna ojca.
[00:07:02] Pierwsze wspomnienie: pogrzeb dziadka, pożegnanie ze zmarłym. Zabawki: szmaciane lalki zrobione przez mamę. Najbliższy sklep w Sowlinach, u [Lebdów] i w Limanowej. Znajoma mamy w Limanowej i Szewczyk – kolega taty. Lody w restauracji. Dzieci nazywano „bajtle”.
[00:09:09] Zaczepienie przez Żydówki z Limanowej – prośba o zapalenie pieca szabasowego. Restauracja w Limanowej. Targ na rynku.
[00:11:06] Szkoła przed wojną – pierwsze 2 klasy w Słupnicach: 4 sale lekcyjne i dwupokojowe mieszkanie nauczyciela Filipiaka, boisko sportowe, koleżanka Żydówka Hinda. Dalsze nauka w dużej szkole w Sowlinach, wyższy poziom. Dyrektor Skoczeń, wychowawczyni Zofia Steczowicz z Limanowej. Spotkanie po 40 latach księdza – kolegi szkolnego. [+]
[00:14:11] Koleżanki z Sowlin Żydówki: Hinda i Helena. Ojciec pożyczał pieniądze Żydom pod zastaw lichtarzy – są do dziś w rodzinie. Nauka religii w szkole – ksiądz kazał żydowskiemu chłopcu zdejmować jarmułkę – zakrywał głowę dłońmi. Karczma żydowska i sklepik. Stosunki z Żydami, nieprzychylny stosunek niektórych, stereotypowe przesądy wobec Żydów. Rodzice dobrze żyli z Żydami.
[00:17:25] Kościół w Słopnicach. Księża Zięba, Boksa. Pierwsza Komunia w Boże Ciało, fotografia z I Komunii, długa suknia z welonem. Kult Piłsudskiego w rodzinie, zachwyt ojca, pojechał do Krakowa na pogrzeb. Niedostatki wiedzy historycznej.
[00:20:16] Rafineria w Sowlinach – pracownik Fiszer, boh. przynosiła mu do domu mleko i śmietanę. Ciasto kruche z marmoladą. Cyganie krążący po wsi, żebranie, zbieranie patelni. Druciarz naprawiał gliniane garnki [+], skup skór króliczych na kapelusze. Futerka królicze dla dzieci. Dziady we wsi, żebracy Kasperscy – mama dawała jedzenie.
[00:23:27] Odpusty w Limanowej. Początek II wojny światowej – przemowa ojca „dzieci, bieda nadchodzi”. Barykada przeciw Niemcom w Zamieściu rozbita czołgami, zabici dwaj mężczyźni: Niezabitowski i Dziadoń. Nasłuch radiowy przez słuchawki, antena na drzewie. Ojciec czytał gazety, interesował się polityką. Gazeta „Piast”. Namawianie do ucieczki przed wojną, ucieczki sąsiadów do Młynnego, ucieczka ciotki z niemowlęciem. Powroty sąsiadów. [+]
[00:28:00] Przejazd czołgów przy domu. Popołudniowe wizyty Niemca z Katowic – Gola – na pogawędki z ojcem. Piosenka wojenna. Partyzanci przychodzący nocą. Niemiec Gola był folksdojczem, czterech synów zabranych do Wehrmachtu.
[00:31:00] Strach ludzi po zabiciu Dziadonia i Niezabitowskiego. Niemcy służbiści, łapanki na roboty. Kryjówka pod podłogą. Pomoc sąsiadów w wyłapywaniu na roboty. Przyszły szwagier wrócił z ZSRR w czasie wojny.
[00:33:08] Obowiązkowe kontyngenty dla Niemców, rachunki w domu. Sołtys ochraniał ludzi. Nakaz odnoszenia Niemcom kamieni z żaren – sołtys zabronił oddawać. „Kasyno” niemieckie w czasie wojny.
[00:35:32] Niemcy w Sowlinach w budynku obecnego domu starców. Święconka dla Goli zaniesiona przez boh., prezenty, rarytasy dla rodziny. Pierwsze pomarańcze w życiu. [+]
[00:37:50] Obóz w rafinerii – getto. Żydzi pracowali przy brukowaniu ulic. Żyd Mortek spotkany w lesie w drodze do Sowlin, chleb i gruszki dla Mortka. Rozstrzeliwanie Żydów w lesie (relacja Anny Sukiennik), odgłosy strzałów. Spotkanie nagiego Mortka za drzewem. Losy Mortka, zastrzelonego przez Niemców w Tymbarku. [++]
[00:41:51] Strzelanie Niemców do nagich Żydów, Mortek trafiony w ramię, udawał, że nie żyje. Wspomnienia Mortka, kolegi ze szkoły, brata Hindy. Przyjaźń z rodziną Hindy. [+]
[00:43:50] Praca Żydów z obozu, układanie bruku, zakrwawione palce. „Wszyscy się bali pomagać Żydom”, dokarmianie Mortka. Niektóre ciała Żydów wykopywano z lasu.
[00:47:15] Pod koniec wojny partyzanci zabili nocą kilku Niemców w pobliżu domu, zostali zakopani niedaleko domu boh. Kapica ze wsi Lipowe ukradł ubrania zamordowanych Niemców. Sąsiad Ślazyk ukrywał Żydów – zabity przez Niemców razem z Żydami. Ludzie wiedzieli w czasie wojny o losie Żydów, znali historię ojca Kolbego w Auschwitz.
[00:50:22] Szkoła w czasie wojny: więcej dzieci w klasie – dzieci wojskowych stacjonujących w Pasierbcu. Zakaz nauczania historii i geografii, nauka muzyki, polskiego i niemieckiego – zmuszanie. Bicie linijką za nieprzygotowanie do lekcji, boh. była najlepszą uczennicą w Słopnicy.
[00:52:24] Współpraca ojca z partyzantami, ukrywana przed dziećmi. Złodzieje podszywający się pod partyzantów, złodziej Zając. Partyzant Edward Trojanowski ps. „Bartosz”, uczciwy sąsiad. Zakonspirowany szpital dla partyzantów w domu jego matki, na polu w sianie ukryta radiostacja. Niemcy jeździli motorami przez wieś.
[00:55:27] Kolejki po „tabak” [tytoń w liściach] w trafice w Limanowej – rozpędzane przez Niemców. Biedny chłop Krzywda – „judaszowaty” folksdojcz. Pochowany bez trumny na wiązce siana w Słopnicach. Intensywne życie religijne katolików w czasie wojny, po wojnie niektórzy bali się uczestniczyć w obrzędach.
[00:58:11] Ojciec boh. cieszył się szacunkiem, miał rozeznanie w sytuacji na świecie, słuchał radia. Zaradny, umiał zrobić buty na kopycie, wyprawiać skórę. Śledzenie porażek Niemców w domu. Kobieta z Białej Podlaskiej zostawiła dzieci (koleżanka Urszula) w Lipowej w obawie przed frontem – rozłąka na 9 miesięcy.
[01:00:35] Zabieranie na roboty przymusowe, sąsiad Władysław Palacz [Palac?] oślepł z głodu. Hanna Kasprzykówna miała dobre warunki jako pomoc domowa, Władysław Kasprzyk ciężko pracował w polu, głodzony przez bauera. Wyznaczanie na roboty przez sołtysa [+] lub w łapance. Zabranie Kasprzyka i Palacza. Z rodziny boh. nie zabierano ze względu na kalectwo ojca. Sąsiedzi ze Słopnic zabrani do obozu. Eksperymenty pseudomedyczne na sąsiadce, gwałcone przez Niemców, duże odszkodowanie.
[01:04:32] Wkroczenie Rosjan, nocowanie w domu boh. przez 6 tygodni, poszukiwanie wódki, próba zastrzelenia ojca. Zachowanie Rosjan, gorzej traktowali ludzi niż Niemcy. Zniszczenie ośmiu uli ojca. [+] Lichtarze po Żydach przechowywane w ulach, wyrzucone przez Rosjan w śnieg. Peregrynacja obrazu po wsiach.
[01:10:00] Bitwy Niemców z Rosjanami – zabici Jan Bulanda i Władysław Szewczyk. Niemcy przejeżdżający końmi przez lasy. Obawy ojca przed komunistami, „nie będziemy wyzwoleni całkowicie”. Śliwa z Lipowego – opozycjonista. Bieda po wojnie, stopniowa poprawa warunków życia. Braki w sklepach w czasie PRL. Wytwarzanie wełny samodziałowej, pończoch z lnianych nici. Budownictwo: fundament z kamieni rzecznych, dzielenie się drewnem. Stawianie ścian z gliny, ubijanie. „Wszystko było ciężko dostać”.
[01:14:57] Zapłata wódką za obowiązkowe dostawy mięsa w czasie okupacji. Większa religijność ludzi po wojnie niż dziś. Rozmowa z proboszczem z Sowlin. Wybory w PRL, 3xTAK.
[01:17:07] Obecnie najlepsze warunki życia, od 25 lat boh. sama się utrzymuje z emerytury, stać ją na dodatkowe wydatki. Nie kontynuowała nauki, została na gospodarstwie. Żniwa: ścinanie sierpem, powrósła ze słomy, suszenie w mendlach, młocka cepami. Żniwa trwały 2-3 tygodnie, potem młócka jesienią i zimą. Słoma żytnia używana na pokrycie dachów wiązana w „kicki”.
[01:20:34] Dorabianie szyciem, pierwszy garnitur dla brata, „szyło się samo”. Egzamin na krawcową po 50-tce, praca w spółdzielni pracy przez 8 lat, przejście na rentę.
[01:23:44] Koronacja [figury Matki Boskiej Bolesnej] w Limanowej, uroczystości oglądane z tatą, tłumy ludzi. Kradzież korony. Autorzy korony – małżeństwo Redelbachów – pracowali społecznie przez 2 lata.
[01:25:30] Powrót Żydów po wojnie do Limanowej, Żydówka z Francji zamieszkała na os. Górka w Słopnicach z mężem Golonką, ślub kościelny w Słopnicach. Lichtarze od rodziny Sanders [Schnützer]. Wiadomość o wyborze Karola Wojtyły na papieża – z telewizji. Zięć Józef Zając. Śmierć papieża, rodzinne czuwanie i modlitwa. [++]
[01:28:43] Wprowadzenie stanu wojennego: „wszystko ucichło”. Legitymowanie ludzi w kolejkach przez ormowców. Boh. należała do NSZZ „Solidarność”. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.