Aleksandra Potoczek z d. Mróz (ur. 1940, Przemyśl) pochodzi z rodziny rolniczej. Po wybuchu wojny rodzice znaleźli się w Przemyślu i tu urodziła się Aleksandra Potoczek. 10 lutego 1940 roku rodzina została deportowana z Buczacza do Republiki Komi. W 1944 roku ojca zmobilizowano i walczył w szeregach 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, w lutym 1945 roku został ciężko ranny i amputowano mu nogę. W tym czasie matka z córką przyjechały do Kazachstanu i zamieszkały w Krasnej Dolinie koło Semipałatyńska. Matka pracowała w wytwórni walonek a córka chodziła do radzieckiego przedszkola. W czerwcu 1946 roku repatriowano się do Polski. Aleksandra Potoczek ukończyła szkołę podstawową w Klęczanach, małą maturę zdała w szkole sióstr Niepokalanek w Nowym Sączu, potem ukończyła Technikum Rachunkowości Rolnej w Marcinkowicach. Przez 40 lat pracowała w księgowości, najdłużej w Sądeckim Zakładzie Eksploatacji Kruszywa. Obecnie jest działaczką Związku Sybiraków w Nowym Sączu.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1940 r.
[00:00:26] Prezentacja rodziców: Heleny i Franciszka. Ojciec pochodził z wielodzietnej rodziny mieszkającej w Męcinach, a matka miała tam krewnych. Wuj miał duże gospodarstwo w Buczaczu. Na dworcu w Przemyślu czekano na pociąg do Nowego Sącza – przyjście boh. na świat w przemyskim szpitalu. Rodzina wróciła do Buczacza, skąd deportowano ich 10 lutego 1940 r. Warunki w wagonie podczas podróży – odpowiedzi na pytania o jej cel. Podczas jednego z postojów kilka kobiet poszło kupić coś do jedzenia, a w tym czasie pociąg odjechał. Dzieci bez rodziców zabierano do domu dziecka, gdzie je wynaradawiano.
[00:07:05] Matka była młoda i nie bała się ciężkiej pracy. Zachowanie enkawudzisty wobec starszej kobiety. Nocne wezwanie do kantoru – rozmowa matki z enkawudzistą o Polsce, która zniknęła z mapy. Powody przenoszenia zesłańców w różne miejsca – wymiana ubrań na żywność. Warunki w barakach – sposoby zabezpieczania prycz przed insektami. [+]
[00:13:10] Przewożenie zesłańców. Boh. miała krwotoki z nosa na skutek letnich upałów. Matka pracowała przy wycince lasu. Latem ojciec został pastuchem i pilnował bydła w stepie – możliwość picia mleka.
[00:16:45] Ojciec został zmobilizowany i trafił na front. W tym czasie matka mieszkała z córką u starszego małżeństwa i boh. bawiła się z ich wnuczką Ludą. Wcześniej ojciec został wysłany do innego kołchozu, a matka suszyła dla niego skórki od chleba. Matka spodobała się enkawudziście, który chciał, by ojciec zmarł z głodu. Skutki zjedzenia placków z gorzkiej mąki, która okazała się zaprawiona „siwym kamieniem” – zatrucie matki.
[00:22:00] Chaty były z gliny, latem spano na dachach. Matka wróżyła miejscowym – incydent z Rosjaninem, który chciał pobić matkę. Zimą chata została przysypana i przez trzy dni nie można było wyjść.
[00:24:20] W grupie zesłańców była lwowianka, która przed wojną występowała w kabarecie i zorganizowała grupę artystyczną – występy boh. na scenie, którą zrobiono w kościele. Próby teatru odbywały się nocami [piosenka śpiewana przez zesłańców]. Jeden z Rosjan pytał ojca, czy robotnik w Polsce może sobie kupić od święta biały chleb. [+]
[00:27:46] Sytuacja zesłańców. Wśród zesłańców były inne narodowości, także Niemcy i Cyganie. Ojciec został zmobilizowany i trafił do armii Berlinga formującej się w Sielcach nad Oką. Potem trafił na front i został ranny – rola wytresowanych psów. Ojca zabrano do szpitala w Otwocku, gdzie amputowano mu nogę. Potem leżał w szpitalu w Warszawie.
[00:30:40] Matka z córką zamieszkały w Krasnej Dolinie koło Semipałatyńska i boh. poszła tam do przedszkola – obiady. Pewnego dnia w czasie leżakowania zapadło się łóżeczko pod boh. i przedszkolanki wyrzuciły ją na dwór, w tym czasie przechodziło stado krów i jedna z nich zaatakowała boh., której pomógł pastuch. [+]
[00:32:55] Wiele lat później boh. jako członkini Związku Sybiraków odwiedziła wiele szkół. Działalność w Związku Sybiraków – śmierć kolejnych przewodniczących.
[00:34:50] Incydent w przedszkolu – reakcja matki na widok zachowań seksualnych dzieci. Matka pracowała przy wyrobie walonek i zaczęła zabierać boh. do pracy. Cała produkcja zakładu szła na front, a pracownicy chodzili w dziurawych butach. [Piosenka śpiewana w przedszkolu].
[00:38:38] Sytuacja rodziny po wojnie – boh. miała sześcioro rodzeństwa. Dom i gospodarstwo w Polsce. Działalność junaków ze Służby Polsce.
[00:40:55] Ojciec starał się o powrót rodziny z ZSRR. Wspomnienie przekraczania granicy – powrót w czerwcu 1946 r. Pytania boh. o chleb w Polsce – wyjazdy matki do Semipałatyńska w sprawie repatriacji. Gdy matka wychodziła na dłużej z domu, przywiązywała boh. za nogę do łóżka.
[00:44:30] Matka chciała, by boh. zamieszkała u dziadków w Kłodnem, gdzie były lepsze warunki – data urodzenia boh. Babcia znała nauczycielkę, która przyjeżdżała z Limanowej i boh. przyjęto do szkoły – ukończenie pierwszej klasy. Od drugiej do siódmej klasy boh. uczyła się w szkole w Klęczanach. Gdy wracano do Polski, drzwi wagonów nie były zamykane. Praca boh. po powrocie do domu.
[00:49:46] Deportacja w 1940 r. Staruszkowie, u których mieszkano na zesłaniu, mieli własną łaźnię – kąpiele przynoszące ulgę we wszawicy. Kozacki sposób na wszy w odzieży [+]. Plagi na zesłaniu – meszki oblepiające oczy. Boh. przeżyła mimo chorób i braku lekarstw. Gdy chorowała na szkarlatynę, matka podawała jej ropę.
[00:55:40] Głód na zesłaniu – matka nocami dawała córce chleb, ale prosiła, by jadła po cichu tak, aby nikt nie usłyszał. Boh. w przedszkolu mówiła po rosyjsku – antyreligijna propaganda. [Piosenka rosyjska].
[00:58:55] Odnoszenie się miejscowej ludności do zesłańców. Rodzice początkowo pracowali w lesie – wysokie normy. Ojciec po zranieniu na froncie był w szpitalu w Otwocku i Warszawie, potem starał się o powrót rodziny.
[01:00:20] Modlono się potajemnie. Gdy matce sprzedano zatrutą mąkę, gospodyni nastraszyła sprzedającą, że zgłosi to i dostała dobrą mąkę.
[01:01:58] Występy odbywały się w klubie, który działał w dawnym kościele. Koło klubu stał pomnik Lenina, któremu ktoś urwał rękę – naprawa pomnika. Rozmowa ojca z Rosjaninem.
[01:04:20] Matka pracowała w zakładzie wyrabiającym walonki i miała trochę pieniędzy. Latem podczas zbierania jagód spotkała w lesie niedźwiedzia. Boh. nie miała zabawek. Krowy wypasano w stepie.
[01:05:55] Spotkanie z ojcem w Polsce – wspomnienie drewnianego domu.
[01:06:50] Boh. na zesłaniu chorowała. Pewnego dnia najadła się kwiatków i zatruła się – leczenie piołunem. Boh. jako trzylatka przestała chodzić, pomógł jej died Charchan, dawniej pop – jego wygląd. Died kazał matce nazbierać mrówek i przygotować kąpiele z mrówkami. Boh. zaczęła chodzić po pierwszej serii zabiegów. [+]
[01:11:45] Boh. i rodzice po powrocie do Polski nie mówili o pobycie na zesłaniu, ale sąsiedzi o tym wiedzieli. Po latach miała rentę jako Sybiraczka, ale świadczenia jej odebrano uznając, że pobyt na zesłaniu nie miał wpływu na jej stan zdrowia – komisja lekarska. W szkole wystawiano bajkę „O krasnoludkach i sierotce Marysi” i boh. wystąpiła w przedstawieniu.
[01:16:18] Pierwsza komunia odbyła się w kościele w Chomranicach. Po uroczystości boh. dostała bułkę z masłem i mleko. W Kłodnem mieszkali dziadkowie i pięć ciotek, ale boh. nie wiedziała, co się tu działo w czasie okupacji. W Marcinkowicach byli Cyganie, którzy zajmowali się tłuczeniem kamieni na drogi. Szanowano Cygankę Jagę.
[01:18:30] Po zdaniu „małej matury” w szkole w Białym Klasztorze w Nowym Sączu uczyła się w Technikum Rachunkowości Rolnej w Marcinkowicach. Zachowanie w szkole prowadzonej przez zakonnice – boh. nie powiedziała rodzicom o wywiadówce, rozmowa wujka Choczewskiego z zakonnicami. Na dwa tygodnie przed małą maturą siostry zabrały boh. do internatu, by mogła się uczyć.
[01:22:22] Zachowanie uczniów po śmierci Stalina – interwencja kierowniczki szkoły. Boh. pracowała w Sądeckich Zakładach Eksploatacji Kruszywa. Ojciec nosił rogatywkę – z rogów czapki snuł wróżby co do trwałości komuny. Zapisywanie się ludzi do Solidarności.
[01:24:25] Wybór papieża Jana Pawła II – boh. była w tym czasie w szpitalu w odwiedzinach u proboszcza. Reakcja na wprowadzenie stanu wojennego. Incydent w zakładach kruszywa w czasie wydarzeń w Poznaniu. Boh. nie wiedziała o zbrodni w Katyniu. Matka poznała żonę Jaruzelskiego. Dziadek Szczepan Lachor miał siedmioro dzieci, niektórzy wyjechali na zachód za pracą. Towary na kartki w czasie komuny, kolejki.
[01:28:36] [Modlitwa Sybiraków do Matki Boskiej Ostrobramskiej]. Repatriantów nie witano kwiatami.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.