Elżbieta Chwalibóg (ur. 1932, Nowy Sącz) pochodzi z rodziny ziemiańskiej, dzieciństwo spędziła w Nowym Sączu, a po rozwodzie rodziców mieszkała z matką u dziadków w Milanówku. Była wychowywana m.in. przez krewną matki, pisarkę Marię Rodziewiczównę. W 1941 roku wróciła do ojca i okupację niemiecką spędziła w Nowym Sączu. Po wyzwoleniu, w marcu 1945 roku, przeżyła dramat aresztowania przez NKWD jej ojca Adama, którego wywieziono do Związku Radzieckiego. Po wojnie ukończyła liceum bibliotekarskie w Krakowie i w 1953 roku podjęła pracę w bibliotece gminnej w Sobótce. Po dwóch latach wróciła do Nowego Sącza i pracowała do 1976 roku w Bibliotece Powiatowej, a potem do emerytury w Bibliotece Miejskiej.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1932 r. w Nowym Sączu.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Zofii i Adama. Małżeństwo trwało tylko kilka lat, po rozwodzie matka wyjechała z córką do Milanówka, gdzie mieszkali dziadkowie. Dziadek Rodziewicz był sędzią, a babcia nauczycielką – jej wpływ na rozwód rodziców boh.
[00:03:15] Wspomnienie Marii Rodziewiczówny, która przyjeżdżając do Milanówka zabierała boh. na spacery do lasu – uczucia żywione przez boh. względem ciotki.
[00:04:45] Boh. nie znała dziadków ze strony ojca, którzy zmarli w latach 20. Babcia była wychowanką pani Wnorowskiej. Rodzice boh. wzięli ślub w 1930 r., rozwiedli się po kilku latach, matka zamarła w 1955 r.
[00:08:30] Refleksje na temat drugiej żony ojca, z domu Alszerówny i jej krewnych Hasslingerów. Charakter ojca, jego zajęcia przed wojną.
[00:10:30] W czasie I wojny ojciec trafił do niewoli, jeden z kucharzy kazał mu zerwać guziki. Ojciec uciekł i wrócił do Nowego Sącza. Był dobrym gospodarzem i lubił pracę w polu, miał sporo zwierząt, w tym krowy i świnie. Przed wybuchem wojny w 1939 r. prowadził przedsiębiorstwo transportu pocztowego. Gdy oddał samochody, pracował końmi przy zaporze Rożnowskiej. Potem założył ogród inspektowy – dostawy obowiązkowe.
[00:14:22] Ojciec ukończył studia rolnicze w Stanisławowie, matka ukończyła szkołę ogrodniczą w Poznaniu. W gospodarstwie pracowali parobcy i pastuszka, w domu pomagały służące.
[00:15:39] W czasie okupacji ojciec pracował w urzędzie. W 1945 r. ojca zabrało NKWD. Przez miesiąc przebywał w areszcie w Nowym Sączu, potem wywieziono go na wschód.
[00:17:45] Po aresztowaniu ojca boh. została sama, w tym czasie matka mieszkała we Wrocławiu. Do boh. przyszedł urzędnik, który doradził jej, by została w domu i pilnowała gospodarstwa. Babka przyjaciółki, Szewczykowa, została opiekunką nieletniej boh. W gospodarstwie był jeden koń z UNRRA i jeden parobek Roman Majcher. Boh. umiała gotować kluski kładzione – obiady z parobkiem. Po jakimś czasie przyjechał stryj z ciotką. Ojca zabrano 14 marca 1945 r. a wrócił do domu 16 listopada 1947. Boh. pisała listy do Bieruta w sprawie ojca. Matka nie chciała przyjechać do córki. Powrót ojca do domu – jego stan po powrocie. Boh. go nie poznała i nie mogła się do niego przyzwyczaić. Ojciec znał od dzieciństwa swoją drugą żonę. [+]
[00:25:30] Boh. jako czteroletnie dziecko została zabrana do Milanówka, w 1941 r. wróciła do Nowego Sącza. Z powodu przeprowadzki nie poszła do pierwszej komunii. Warunki stworzone przez ojca, nauka w domu. Boh. wolała mieszkać u ojca – reakcja matki. [+]
[00:27:35] Strój do pierwszej komunii, którą boh. przyjęła w szkolnej kaplicy. Podczas przebywania w Milanówku boh. uczyła Maria Rodziewiczówna. Przeprowadzka do ojca nastąpiła, gdy boh. była w trzeciej klasie – nauka w starej szkole przy ul. Kochanowskiego. Potem boh. uczyła się w szkole rolniczej, następnie gospodarczej – tu zdała małą maturę. Wyjazd do szkoły średniej do Krakowa – boh. nie została przyjęta ze względu na wzrok – wizyta w poradni psychologicznej, rozwiązywane testy. Nauka w liceum bibliotekarskim.
[00:31:22] Nakaz pracy w Sobótce koło Wrocławia, gdzie boh. wytrzymała dwa lata pracując jako bibliotekarka. Powrót do Nowego Sącza, gdzie ojciec załatwił jej pracę w centrali dystrybucji książek na terenie miasta. Potem do 1976 r. pracowała w bibliotece powiatowej, a potem w Bibliotece Miejskiej.
[00:32:56] Zmiany w okolicy dworu na przestrzeni lat. Trudności z utrzymaniem domu po powrocie ojca. Powody, dla których boh. nie chciała przejąć majątku od ojca. Budowa domu, w którym obecnie mieszka. Ojciec oddał dwór krewnym – ich zachowanie wobec boh.
[00:36:30] Życie w dworze, atmosfera, dopóki żył ojciec. W soboty grywano w brydża. Zjazdy rodzinne w czasie świąt. Budynek, zbudowany w 1699 r., miał osiem pokoi i dwie łazienki – remonty przeprowadzone przez obecnego właściciela. Początkowo w budynku mieściła się gorzelnia. Babcia Wnorowska wynajęła mieszkanie w mieście, a dom oddała rodzinie Chwalibogów, która się nią potem opiekowała.
[00:42:16] W 1956 r. ojciec otworzył razem ze wspólnikami cegielnię, którą niedawno zamknięto. Produkcja zakładu – kolejki po cegły. Glinę pozyskiwano w okolicy oraz kupowano.
[00:44:18] Nadejście frontu w styczniu 1945 r. Wspomnienie wybuchu zamku. Przy bramie został zastrzelony Aleksander. Jego narzeczona, Rogalska, schowała się w piwnicy.
[00:46:50] Spotkania z Niemcami w czasie okupacji. Dziadek mieszkający w Milanówku znał język niemiecki. Wizyty Marii Rodziewiczówny. Willa w Milanówku stała w ogrodzie, który przylegał do lasu. Boh. nic nie wie o partyzantach w Milanówku. Ojciec miał kontakty z partyzantką. W domu mieszkali Rosjanie, Niemcy, gdy pojawili się Anglicy, ojciec umieścił ich w szpitalu.
[00:54:12] Żydzi chcieli oddawać ojcu złoto i srebro na przechowanie, ale ojciec brał tylko meble. Żydowskie dziewczynki przynosiły do boh. swoje zabawki, by je schowała. Ojciec prowadził interesy z Żydami. W dworze ukrywał się Żyd, pisarz Jan Kurczab.
[00:57:05] Boh. chodziła do szkoły w Białym Klasztorze, ale nie czuła się tam dobrze – kary stosowane przez zakonnice. Zmiana szkoły – powody sfałszowania świadectwa.
[01:00:30] Boh. wiedziała o utworzeniu getta, ale nie chodziła tam. Czerwonoarmiści stacjonujący w dworze w Załubińczu rozpalili ognisko w jednym z pokoi, żołnierze przynieśli ze sobą wszy. Wspomnienie Niemców kwaterujących w domu.
[01:03:07] Mieszkając w czasie okupacji w Nowym Sączu boh. nie głodowała, trudniejsze warunki były w Milanówku. Niemcy przyjeżdżali po kontyngent do gospodarstwa, ojciec dostawał pieniądze albo spirytus.
[01:04:22] Wspomnienie pobytu w szkole w Krakowie. Boh. nie zdała z rosyjskiego, bo nie nauczyła się o Puszkinie. Przedmioty na egzaminie maturalnym. W 1952 r. boh. podjęła pracę w Sobótce, ponieważ pensja nie wystarczała na życie - sprzedawała krew. Specyfika pracy w bibliotece gminnej. Z biblioteki korzystało niewiele osób – wysoki procent analfabetów. Po dwóch latach boh. przeprowadziła się do Nowego Sącza. Nikt nie chciał czytać książek o komunizmie.
[01:11:12] Gdy zmarł Stalin, boh. przygotowywała się do egzaminu maturalnego. Zainteresowanie polityką. W odpowiedzi na list boh. wysłany do Bieruta odpowiedziała jej jego siostra [Julia Malewska], która pracowała w kancelarii prezydenta. Po roku ojciec wrócił do domu [+]. Opinia na temat rządów Gomułki – zgoda władz na uruchomienie cegielni.
[01:13:30] Czas wojny – wspomnienie ucieczki z ojcem, po drodze mijano dwóch żołnierzy, którzy kogoś zastrzelili.
[01:15:12] Rozważania na temat epoki Gierka. Wybór papieża Polaka, refleksje na tego temat. Boh. od 1977 r. mieszka w obecnym domu, zakup telewizora. Opinia ojca na temat komunizmu. W czasie stanu wojennego boh. leżała w szpitalu – stan zdrowia, operacje.
[01:20:05] Boh. pracowała w bibliotece przy katalogowaniu książek i było to dla niej interesujące.
[01:23:30] Boh. jako dziecko nie miała zabawek – traktowanie przez matkę i babkę. Ojciec kupił jej kucyka i na nim jeździła. Powodzie w Nowym Sączu – woda w piwnicy domu.
[01:25:40] Wspomnienie przyjazdu z Milanówka do domu ojca – mleko prosto od krowy. Zakupy zrobione przez ojca – nowe ubrania dla córki. Po wybraniu pokoju boh. dostała nowe meble. Wyjazdy z ojcem do mieszkających w okolicy znajomych – wycieczka do Jasiennej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.