Kowalczykowa Alina

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0430

13 lutego 2019, Warszawa

1:38

Alina Kowalczykowa z d. Lorentz (ur. 1936, Warszawa, zm. 2022, Warszawa) – córka wieloletniego dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie Stanisława Lorentza. W czasie okupacji niemieckiej przebywała w Bronowicach i Podkowie Leśnej. Po wojnie była uczennicą warszawskiego liceum Górskiego. Z powodu ateizmu nie została przyjęta do harcerstwa, więc wstąpiła do Związku Młodzieży Polskiej. W 1952 roku rozpoczęła studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, po pierwszym roku przeniosła się na Wydział Polonistyki. W trakcie studiów, w 1956 roku, wyszła za architekta Wojciecha Kowalczyka. W 1957 roku obroniła pracę magisterską i rozpoczęła pierwszą pracę jako asystentka w Pracowni Bibliografii Retrospektywnej Instytutu Badań Literackich PAN. W 1966 obroniła pracę doktorską pt. „Rozwój twórczości lirycznej Słonimskiego w latach 1918–1935”, jej promotorem był prof. Kazimierz Wyka. W latach 1967-1983 publikowała swoje prace historycznoliterackie w czasopiśmie „Pamiętnik Literacki”. W 1976 roku habilitowała się w Instytucie Badań Literackich. W styczniu 1982 została usunięta dyscyplinarnie ze względów politycznych z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach. W 1987 wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej, była założycielką łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego, zasiadała w składzie redakcji pisma „Robotnik”. W 1988 została członkiem PEN Clubu, w którym w latach 1991-1995 pełniła funkcję sekretarza generalnego, później członka zarządu. W 1991 uzyskała tytuł profesora oraz została członkiem Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Zaangażowana w powstanie muzeum Stefana Żeromskiego w Konstancinie. Autorka podręczników szkolnych do języka polskiego. Zmarła 13 sierpnia 2022 roku.
mehr...
weniger

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1936 r. w Warszawie.
[00:00:30] Przed wojną ojciec, dyrektor Muzeum Narodowego, wyjechał na konferencję do Anglii, do kraju wrócił w sierpniu 1939 – wspomnienie wspólnego czasu spędzonego w łódce, odpowiedź ojca na pytanie o ulubione kwiatki. 14 sierpnia rodzice obchodzili rocznicę poznania się – po latach w Grodnie na wyspie Wolin boh. poszła z ojcem po kwiaty do lasu, weryfikacja dziecięcego wspomnienia.
[00:03:40] Rodzina mieszkała w służbowym mieszkaniu przy ul. Kredytowej. W czasie okupacji naprzeciwko był szpital dla niemieckich żołnierzy. Boh. bawiła się w loggii, a żołnierze przerzucali jej cukierki przez ulicę. Boh. zbierała je, ale nie jadła, tylko wyrzucała do kosza.
[00:04:55] Rozważania na temat totalitaryzmu. Wspomnienie szczęśliwego dzieciństwa, pomimo okupacji boh. nie była głodna. W 1939 r. w budynek przy Kredytowej uderzyła bomba. Rozumienie słowa „Niemcy” przez kilkuletnią boh. Pewnego dnia do domu przyszedł krawiec Korański w towarzystwie dwóch gestapowców i kazał w ciągu doby opuścić mieszkanie. Rodzina przeprowadziła się na Krzywe Koło, gdzie mieścił się oddział Muzeum Narodowego. Sąsiadem z góry był historyk sztuki Zygmunt Miechowski, który zginął w czasie powstania. W kamienicach na Starym Mieście były składy broni AK. Boh. wiele czasu spędzała w Podkowie Leśnej, starsza siostra, która chodziła do szkoły, była z rodzicami w Warszawie.
[00:11:25] Boh. mieszkała przez jakiś czas w pensjonacie w Bronowicach koło Puław. Zabrano ją stamtąd, gdy rodzice odkryli, że sześciolatka grywa w pokera – wyjazd do ciotki mieszkającej w Podkowie Leśnej. Jej podejście do wychowania boh. – wyprawy na grzyby. Wspomnienie lalki Elżuni i mebelków z pudełek po zapałkach. Kopanie przez dzieciaki schronów w ogrodzie. Po wybuchu w niemieckiej fabryce broni w Karolinie w okolicy znajdowano fragmenty uzbrojenia. Dzieciaki zbierały nawóz krowi i koński, który wykorzystywano w uprawach. Zabawy amunicją – podpalanie prochu, incydent z granatem. [+]
[00:18:55] Po powstaniu w domu ciotki zatrzymało się wiele osób – warunki bytowe. Miejsce, w którym spał architekt Stanisław Bieńkowski. Podwójna porcja placów ziemniaczanych dla Stanisława Gebethnera, który wyszedł z Oświęcimia. Wspomnienie kotletów z koniny i chleba z masłem.
[00:22:54] Po upadku powstania ojciec jeździł do Warszawy i brał udział w zabezpieczaniu dóbr kultury – wspomnienie przywiezionej tabliczki czekolady. Stosunek boh. do rzeczy – pierwsze długopisy Bic przywiezione z zagranicy, pierwsze wieczne pióro.
[00:24:58] Rodzice mieszkali w czasie okupacji w Warszawie – ich cotygodniowe wizyty w Podkowie i reakcja boh., gdy wyjeżdżali. Rozważania na temat zagrożenia ze strony Niemców i totalitaryzmu. Samodzielność boh. w dzieciństwie i wsparcie rodziny. Matka uczyła boh., by nie przywiązywała się do rzeczy – oddawanie zabawek. W willi wujostwa mieszkał folksdojcz z matką. Dzieciaki mu dokuczały – incydent z udziałem matki boh., która rozbiła szybę w drzwiach stając w obronie córki.
[00:31:00] Boh. jako dziecko nie wiedziała o grozie obozów koncentracyjnych, o pobycie w obozie nie opowiadał Stanisław Gebethner. Przy stole nie rozmawiano o polityce. Wzorce wpojone boh. przez rodziców.
[00:33:12] Fałszywa wiadomość o śmierci ojca, który dotarł do rodziny 16 października 1944. Ojciec zaczął organizować zespół, który miał zająć się ratowaniem dziedzictwa kultury ze zniszczonej stolicy. Wiele zaangażowanych przez ojca osób mieszkało przy linii kolejki. Załatwienie zezwolenia u Niemców. Radość po wyzwoleniu przez Rosjan – obawy przed kradzieżami zegarków. Ojciec wrócił do Warszawy, niedługo dołączyła do niego matka. Przyjazd boh. do rodziców w maju 1945 r. [+]
[00:37:25] Życie w powojennej Warszawie – wspomnienie restauracji „Simona i Steckiego” oraz kawiarni „U hrabin” przy Placu Trzech Krzyży.
[00:38:25] Ojciec pochodził z rodziny ewangelickiej i miał trzech pradziadków pastorów, ale sam był ateistą. Kłopoty boh. z kościołem. W czasie okupacji boh. uczyła się na tajnych kompletach i lekcje rozpoczynano modlitwą – zachowanie boh. podczas próby nawracania jej. W klasie przedmaturalnej doszedł kolega, Żyd, Włodek Tuler-Magnuszewski – wyrzucanie z lekcji religii [+]. Porównanie ze współczesną sytuacją wnuczki-ateistki.
[00:41:45] W liceum Górskiego działało harcerstwo, ale boh. nie przyjęto, ponieważ w niedzielę harcerki chodziły do kościoła. Boh. jako czternastolatka zapisała się do ZMP, przed maturą była instruktorem dzielnicowym – organizowanie samopomocy uczniowskiej. Dzięki boh. na szkolnych zabawach grała orkiestra wojskowa. [+]
[00:44:33] Wychowanie patriotyczne w domu – w marcu 1946 r. ojciec kupił pianino i grał pieśni patriotyczne – rodzinne śpiewanie. Pewnego wieczoru śpiewano w oczekiwaniu na Marię Dąbrowską i Stanisława Stempowskiego – jego reakcja po wejściu do mieszkania [+]. Ojciec wspierał córkę w jej różnorodnych działaniach.
[00:48:20] Reakcja sprzątaczek w szpitalu na śmierć Stalina. W 1948 r. otwarto wystawę Ziem Odzyskanych we Wrocławiu – wyjazd ze szkolną wycieczką. Sytuacja polityczna w końcu lat 40. Rodzinne wyjazdy do Nieborowa – spotkania znajomych. Partie brydża rozgrywane przez Słonimskiego i Putramenta. Stosunek ojca do Jerzego Urbana – jego przyjazd do Nieborowa. Boh. przyjaźniła się z Karolem Modzelewskim – opinia na jego temat. Wspomnienie ministra Spraw Zagranicznych z czasów PRL Zygmunta Modzelewskiego, który doktoryzował się na Sorbonie. Opinia na temat przynależność do partii w czasach PRL. Ojcu zabraniano podpisywania listów protestacyjnych, by nie wyrzucono go z Muzeum Narodowego.
[00:57:22] Boh. była wiceprzewodniczącą szkolnego ZMP. Przed maturą okazało się, że ma wypisywać kolegom opinie, które były ważne w czasie przyjęć na studia. Dwie koleżanki nie chciały studiować i boh. wypisała im gorsze opinie. Wszystkie opinie zatwierdzano w zarządzie dzielnicowym organizacji i wezwano tam boh. Okoliczności odebrania dyplomu przodownicy nauki i pracy społecznej przez sekretarz POP panią Rżysko – zarzut bycia „rzodkiewką”, z wierzchu czerwoną, w środku białą. Pani Rżysko uczyła historii – poziom jej lekcji. Wspomnienie nauczyciela logiki pana Mitery – pytania boh., która przeczytała „Małą encyklopedię logiki” Kotarbińskiego. Boh. dostała się na fizykę i zaproponowano jej wstąpienie do zarządu wydziałowego ZMP, ale odmówiła. [+]
[01:01:05] Boh. przez pół roku studiowała fizykę, gdy umarł Stalin. Idąc w pochodzie, który szedł ze Śródmieścia na Pragę, zachorowała na zapalenie płuc i pojechała na leczenie do Zakopanego. Pozwoliło jej to zmienić studia – wybór polonistyki. Boh. poszła na fizykę z powodu nacisków w szkole, by nie kształcić się na kierunkach humanistycznych.
[01:02:35] Boh. zdała maturę w 1952 r., w 1953 zaczęła studiować na Wydziale Polonistyki UW. W 1956 r. wyszła za mąż, rok później obroniła pracę magisterką i urodziła syna. Boh. będąc w ciąży załatwiała wizy do Francji dla męża i jego przyjaciela, ze względu na jej stan wpuszczano ją bez kolejki.
[01:04:10] Boh. angażowała się w różne działania społeczne, ale nie była zainteresowana polityką. Życie towarzyskie w stolicy – boh. była królową balu. Wpis w pamiętniku dokonany z okazji 18. urodzin. Niedługo po urodzeniu syna Michała boh. poszła do pracy w Instytucie Badań Literackich – korzyści płynące z pracy w pracowni bibliografii czasopism. Zdobyte umiejętności przydały się boh., gdy pisała książkę „Warszawa romantyczna”. Tematem habilitacji była twórczość Słonimskiego – reakcja cenzury.
[01:09:32] W 1967 boh. zorganizowała nielegalną wycieczkę szlakiem Romantyków do Wilna, do czego przyczyniło się spotkanie w Warszawie z litewskim ambasadorem – organizacja wyjazdu. Uczestnicy wycieczki. Pierwszego dnia można było wchodzić do kościołów, które potem zostały zamknięte. [+]
[01:14:22] Działalność w Stowarzyszeniu Nauczycieli Humanistów „Prowincja” – organizacja kursów dla nauczycieli. Nawiązane w tym czasie przyjaźnie.
[01:17:06] Od lutego do czerwca 1968 boh. przebywała w Paryżu na stypendium, tam brała udział w studenckich manifestacjach.
[01:19:15] Wykład dla strajkujących studentów w grudniu 1981. W styczniu 1982 r. boh. wyrzucono z pracy w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach. Powodem była „demoralizacja” studentów – późniejsza korespondencja z uczelnią.
[01:21:30] Nagonka na ojca w czasie stanu wojennego. Założenie „Solidarności” w Muzeum Narodowym – poparcie Stanisława Lorentza i prof. Michałowskiego dla związku. Wizyta Lecha Wałęsy w Muzeum Narodowym.
[01:26:32] W czasie wyborów boh. była mężem zaufania Jana Józefa Lipskiego. Wstąpienie do Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodniczącym był Lipski – zjazd w Podkowie Leśnej. Wspomnienie Jadwigi Kaczyńskiej, powody zatrudnienia Jarosława Kaczyńskiego w Instytucie Badań Literackich. Monografia Jana Józefa Lipskiego autorstwa Jadwigi Kaczyńskiej.
[01:30:50] Boh. była przewodniczącą Solidarności w IBL – wykorzystanie zdolności organizacyjnych. Po wprowadzeniu stanu wojennego do związku wstąpił Roman Zimand. Obserwacje boh. dotyczące zachowań Jarosława Kaczyńskiego.
[01:35:10] Zajęcia boh. na emeryturze – organizacja muzeum Stefana Żeromskiego w Konstancinie, którego kustoszami są Ewa Nawój i Jan Strękowski. Praca nad spuścizną ojca, zostawionymi przez niego dokumentami i albumami.
mehr...
weniger

Zbroziński Piotr

Radio Arts

Instytut Pileckiego

Film