Kazimierz Czaplo (ur. 1927, Białystok) mówi, że pochodzi z „rodziny naznaczonej piętnem Sybiru”. Jego dziadek był powstańcem styczniowym zesłanym na Sybir, skąd wrócił wycieńczony i wkrótce zmarł. Starszy brat (Jan Czaplo) walczył z Niemcami w armii carskiej w I wojnie światowej i został dwukrotnie ranny. Po rewolucji październikowej, w 1918 r. udał się na Powołże do organizującej się tam V Dywizji Syberyjskiej płk. Kazimierza Rumszy. W jej skład wchodzili żołnierze byłej armii carskiej pochodzący z różnych krajów. Nie mogąc przedostać się do Polski, postanowili kierować się na wschód, przez Syberię. Po rozbiciu pod Krasnojarskiem Polacy przedostali się do Harbina, a następnie do portu we Władywostoku, skąd zabrał ich do Europy brytyjski statek „Yaroslavl”. Major Jan Czaplo dotarł do Gdańska na początku lipca 1920 roku. 14 sierpnia 1920 podczas bitwy warszawskiej został ciężko ranny i zmarł w kuźni w Borkowie. Wszystkich tam poległych grzebały w zbiorowej mogile dwie harcerki i to od jednej z nich, po ponad 50 latach, boh. poznał historię brata. W tym czasie w Lidzie Rosjanie aresztowali ojca boh. za to, że jego syn ‒ oficer najpierw w wojsku carskim, a potem polskim ‒ walczył z bolszewikami. Osadzono go w twierdzy w Kazaniu nad Wołgą, skąd wrócił prawie dwa lata później, w ramach wymiany jeńców po podpisaniu pokoju ryskiego. Miał połamane ręce i wybite zęby. Kazimierz Czaplo opowiada o swoim dzieciństwie w Lidzie na Wileńszczyźnie i o tym, jak przystąpił do partyzantki – 2 batalionu 77 Pułku Piechoty Armii Krajowej pod dowództwem „Krysi”. Brał udział m.in. w likwidacji stacji nasłuchowej Luftwaffe w Raduniu. Podczas innej akcji w czerwcu 1944 został ranny w kręgosłup. Po nadejściu frontu wschodniego wraz z oddziałem został rozbrojony i internowany na zamku w Miednikach Królewskich, a potem w Kałudze, gdzie przygotowywano ich do służby w Armii Czerwonej. Po zbiorowej odmowie złożenia przysięgi na wierność ZSRR wszystkich Polaków wywieziono do łagru w okolicach Jegoriewska, 400 km za Moskwą. Tu przez dwa lata pracowali przy wyrębie lasu. Pan Kazimierz opowiada o warunkach panujących w obozie, życiu w ziemiankach, głodowych racjach żywnościowych, a także o zespole muzycznym, stworzonym m.in. z Bernardem Ładyszem jako solistą. W 1946 roku pan Kazimierz wrócił do Polski. Przez kolejne 10 lat zatajał swoją działalność w AK i pobyt w łagrze. Odnalazł rodzinę we Włocławku, tam zdał maturę. Pomimo trudności udało mu się ukończyć studia na Politechnice Warszawskiej. Ciekawym wspomnieniem jest przywołanie Witolda Pileckiego, którego jako dziecko widywał w gimnazjum w Lidzie, gdzie cieszył się najwyższym autorytetem, zorganizował szwadron ochotniczej kawalerii „Krakusi” i zarażał młodzież duchem patriotyzmu.
more...
less
[00:00:10] Prezentacja boh. „Rodzina naznaczona piętnem Sybiru”. Dziadek Cyprian był powstańcem styczniowym 1863 r., zesłany na Syberię, gdzie zachorował, pozwolono mu wrócić, ale wkrótce zmarł. Ojciec całe życie mieszkał w Lidzie, zaniedbane miasteczko. Brat boh. Jan [ur. 1895] chciał być wojskowym. Kolega Kłusewicz [?]. Wyższa szkoła oficerska w Petersburgu, dwukrotnie ranny w I wojnie światowej, V Dywizja Syberyjska, dowódca płk Kazimierz Rumsza, który też porzucił armię carską.
[00:03:48] Niemożność dotarcia do Polski na zachód, Międzysojusznicza Komisja Aliancka (przewodniczący Joseph Noulens) w Harbinie. Wojsko polskie przez Ural szło na wschód, potyczka z bolszewikami, konnica Gaj-Chana rozbiła Polaków pod Krasnojarskiem, przeprawa przez Hrabin do portu [we Władywostoku], brytyjski statek „Yaroslavl”, przepłynięcie (styczeń-lipiec 1920 r.) przez Kanał Sueski do Gdańska.
[00:07:34] Przeniesienie do Chełmna, powstanie Brygady Syberyjskiej, zasilonej przez ochotników. Mjr Jan Czaplo został wysłany do Warszawy przez gen. Czumę. Tam zrobił sobie ostatnią fotografię. Skierowanie na front jako I Brygada Syberyjska w V Armii gen. Sikorskiego. Składała się głównie z ochotników, uzbrojonych w nieznaną angielską broń, niewyszkolonych. 12 sierpnia doszli do Wkry (Warszawa, Modlin, Brokowo), bitwa nad Wkrą 14-15 sierpnia 1920 r. dowódca mjr Dindorf-Ankowicz, brat dowodził 1 batalionem i był zastępcą dowódcy pułku, wszyscy przybyli z Syberii byli majorami.
[00:11:18] 14 sierpnia, starcie z X dywizją sowiecką, brat ranny w brzuch, zmarł tego samego dnia wieczorem u kowala w kuźni w Borkowie [++] – to są informacje z książki gen. Sikorskiego. Poszukiwanie grobu brata, w lipcu pod koniec lat 70. samotna wyprawa boh. do Borkowa, poszukiwanie kuźni. Ekshumacja oficerów na Powązki. Rozmowa z mieszkanką Borkowa, Heleną (właśc. Zofia Kosowska), harcerką, która razem z siostrą Jadwigą pochowała Jana Czaplo do trumny [++]. Zbiorowa mogiła, gdzie pochowano mjr Czaplo i kilkudziesięciu polskich żołnierzy. Rozmowa z księdzem z Cieksyna. Helena pochowana przy grobie żołnierzy z 1920 r. [+]
[00:18:17] Syn kowala z Borkowa potwierdził wersję gen. Sikorskiego. Aresztowanie ojca na początku 1919 r. za to, że miał syna w polskim wojsku, zesłany w 1920 r. do Kazania, torturowany, połamane ręce, wybite zęby, wypuszczony w 1921 r. Wracał przez Odessę do Lidy, komisja polska.
[00:21:30] W 1923 r. przyjechał do domu ordynans brata, przywiózł szablę, fotografie z torby oficerskiej, nowy mundur angielski z polskimi guzikami. Ten mundur boh. przerobił na marynarkę. Odznaczenie brata krzyżem Virtutti Militari, Krzyż Niepodległości, zachowany list z odręcznym podpisem marsz. Piłsudskiego – przetrwał w rodzinie.
[00:24:00] Odtworzenie wydarzeń z pogrzebania brata przez harcerkę, „ja tymi rękami wkładałam do z siostrą do trumny”. Mogiła pod krzyżem. [++]
[00:29:08] Rtm Witold Pilecki był nauczycielem przysposobienia wojskowego w gimnazjum im. Chodkiewicza w Lidzie, mieszkali w folwarku 7 km od Lidy. Żona uczyła w gminnej szkole w Krupowie. Pilecki zorganizował szwadron ochotniczej kawalerii „Krakusi”, którzy ćwiczyli z nim i występowali na defiladach z okazji uroczystości. Fotografia Pileckiego na czele „Krakusów”. Przyjeżdżał do szkoły rowerem, miał gęstą czuprynę. [+]
[00:32:10] Pilecki cieszył się ogromnym autorytetem, zorganizował zajęcia z samoobrony, uczył starszych uczniów strzelać, paradował po mieście. [+]
[00:34:41] Pobyt na zesłaniu w Rosji. W Miednikach internowanie, załadunek akowców do wagonów towarowych (po 95 osób) – omdlenia z powodu ścisku. Powitanie w Kałudze przez orkiestrę, przejście czwórkami do koszar, gdzie leżeli na ziemi. Buty zabrane martwemu Niemcowi zostały ukradzione, potem płaszcz („Ważne było, aby żyć”).
[00:38:10] Łaźnia polowa, nowe mundury radzieckie, golenie głów przez kobiety. Piętrowe łóżka w barakach. 4,5 tys. Polaków z obozu odmówiło złożenia przysięgi wojskowej na wierność ZSRR – za karę żołnierze stali na placu do wieczora. [+]
[00:43:25] Następnego dnia zabranie mundurów, załadunek do wagonów. Próba ucieczki Witolda Czarneckiego. Wywiezienie z Kaługi, dojazd do Moskwy, przejście do miejscowości Prudy.
[00:46:00] Zakwaterowanie w ziemiankach – budowa i wyposażenie ziemianki, śnieg. Praca w lesie: ścinanie drzew, norma 8 m sześciennych na dzień. Kolega Ryszard Banal [?] nie wytrzymał nerwowo i uciekł z obozu – wielu uciekało.
[00:51:14] Oszukiwanie w pracy, rozrzucanie sągów, byle jaki załadunek drewna. Komisja w sprawie niedostatków drewna, aresztowanie strażników. Praca za jedzenie. [+]
[00:55:40] Słabe jedzenie i słabe ubrania. Zimą walonki.
[00:57:05] Powrót do Polski pierwszym transportem akowców – euforyczne powitanie po wjeździe przez mieszkańców Białej Podlaskiej. Zakwaterowanie u kolejarza (kolega Mirek Wiśniewski z Lidy). Nie mogli spać w wykrochmalonej pościeli, odzwyczaili się – nocleg na podłodze.
[01:01:55] Henryk Czyż zorganizował zespół muzyczny: śpiewacy Bernard Ładysz, Babiński.
[01:03:00] Boh. nie chorował w łagrze. Po wojnie podał fałszywy życiorys, ujawnił się po 10 latach (po studiach, w 1956 r.). To mu doradził dyrektor szkoły.
[01:05:00] W ziemiance mieszkało miedzy 50 a 100 osób, były 4 obozy. Architekt Michał Bałasz – przeszedł podobną drogę do boh. – mieszka w Białymstoku. Czas wolny w obozie – sen, koncerty zespołu (pracowali w kuchni, sprzątali). Benek Ładysz był pomocnikiem kucharza, obecnie mieszka w Malicach.
[01:09:14] Trudne momenty w obozie były codziennie. Tunele w śniegu. Śnieg był izolatorem, nie było zimno. Poranna prowierka (przegląd) – często kogoś brakowało, głownie wiosną, latem. Strażnicy nie byli okrutni, często byli byłymi żołnierzami, czasem np. byli aktorzy z teatrów moskiewskich.
[01:12:10] Wiosna w Rosji – nagle bardzo ciepło, wszystko się topiło. Zabierano walonki. Co 10 dni odbywała się kąpiel w łaźni (bani) nad jeziorem – w ziemiankach zbudowanych przez jeńców. Dezynfekcja odzieży gorącym powietrzem. Pobyt w obozie ponad 1,5 roku. Boh. traktuje go jak zły sen. [+]
[01:14:45] Podczas studiów w Warszawie boh. musiał ukrywać się przed znajomymi z obozu. Historia Bernarda Ładysza, nie chciał rozmawiać o Kałudze.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.