Szałajda Zbigniew cz. 3
Zbigniew Karol Szałajda (ur. 1934, Wilno) – inżynier hutnik, polityk. Okres okupacji niemieckiej spędził na Kresach Wschodnich, po wojnie wraz z rodziną osiedlił się w Dynowie, gdzie w 1951 roku ukończył liceum. W 1956 roku ukończył studia wyższe na wydziale mechanicznym Politechniki Śląskiej. Pracował w hutach „Florian” (1956-67), im. F. Dzierżyńskiego (1967-70). W latach 1970-74 był dyrektorem huty „Kościuszko”, a następnie, do 1980 roku, Huty Katowice. W 1960 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Należał do egzekutyw oddziałowych organizacji partyjnych, jak również zakładowych i wojewódzkiej w Katowicach, wchodził również w skład plenum komitetu miejskiego w Chorzowie i Świętochłowicach. Od 8 października 1980 do 3 lipca 1981 był ministrem hutnictwa w rządzie Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego, od 10 lipca 1981 do 9 października 1982 ministrem hutnictwa i przemysłu maszynowego. Po złożeniu teki ministerialnej został wicepremierem, funkcję tę pełnił następnie w rządzie Zbigniewa Messnera. W 1986 stanął na czele specjalnej kryzysowej komisji rządowej, powołanej w związku z katastrofą w Czarnobylu. W 1987 przewodniczył specjalnej komisji rządowej powołanej do zbadania katastrofy samolotu pasażerskiego IŁ-62M SP-LBG, rozbitego w Lesie Kabackim 9 maja 1987[1]. W latach 1984-1988 był przewodniczącym Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów. W latach 1986-1990 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W 1983 wybrany w skład Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Od 1989 do 1991 pełnił funkcję zastępcy Stałego Przedstawiciela PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Moskwie. Po 1990 pracował w sektorze prywatnym. Od czerwca 2003 był przewodniczącym Rady Nadzorczej Stalexport Centrostal Warszawa S.A., a od stycznia 2004 członkiem Rady Nadzorczej Stalexport S.A. W tym czasie pełnił również funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej spółki Biproferm Sp. z o.o. (Biuro Projektów i Generalnego Wykonawstwa). [na podstawie: Wikipedia, dostęp 2 marca 2023]
more...
less
[00:00:09] Powołanie boh. przez sejm na ministra hutnictwa w początku września 1981 r. Poprzednikiem był wicepremier Franciszek Kaim. Przekazanie spraw w Hucie Katowice następcy, telefon od premiera Pińkowskiego, poczucie prowizorki. Zamieszkanie w hotelu Solec. Strajki w kraju, ambicje Andrzeja Rozpłochowskiego.
[00:03:45] Rozpoczęcie pracy w ministerstwie, nocowanie w pracy. „Wszędzie trwały strajki”, zakłócona praca ministerstwa. Strajkowały huty: Katowice, Sendzimira (Lenina), kombinat hutniczy miedzi w Głogowie, huta metali nieżelaznych w Skawinie. Skawina mocno zatruwała środowisko.
[00:06:57] Negocjacje ze strajkującymi różnych związków, także branżowych , Antoni Seta przewodniczący Związku Zawodowego Hutników, „gaszenie pożarów”. Strajk w Zagłębiu Miedziowym – mniej radykalne działania niż Rozpłochowskiego.
[00:09:02] Trudny strajk w Hucie Skawina – postulat zamknięcia zakładu, przyjazd boh. Żądania pracowników, współdziałanie ze środowiskami ekologicznymi z Krakowa [+]. Komitet strajkowy „S” w Skawinie. Decyzja zamknięcia najbardziej trujących działów w Skawinie, zakończenie strajku.
[00:13:00] Pretensje wicepremiera Kopcia [++]. Porozumienia w kombinacie miedziowym, ugaszenie strajków. Smutny grudzień 1980 r., strajki w całym kraju. Konflikt w Hucie Katowice, eskalacja żądań, „wytupanie” boh. przez robotników podczas spotkania. Wiele postulatów było niedopuszczalnych politycznie.
[00:19:47] Krytyczne spojrzenie menedżerów na sposób zarządzania gospodarką kraju, potrzeba zmiany. Rozpłochowski chciał zmian politycznych. Renegocjacja porozumienia katowickiego przez Kopcia, „w życiu nie miałem czasu mieć poglądów politycznych”. [+]
[00:22:47] Boże Narodzenie [1980] w domu, smutne święta, niepewność sytuacji w kraju. Przez cały rok 1981 wciąż gdzieniegdzie trwały strajki. Roszady w rządzie, zmiany premierów, wicepremierów, ministrów.
[00:27:37] Stopniowa wymiana kadr w rządzie Jaruzelskiego, nowi ludzie. Zdymisjonowanie Kaima z funkcji wicepremiera, potem ministra hutnictwa. W lipcu 1981 r. likwidacja Ministerstwa Hutnictwa, powołanie Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, boh. mianowany ministrem. Inne zmiany w rządzie.
[00:30:12] Trudne zarzadzanie ministerstwem, braki dewizowe, brak zaopatrzenia i dyscypliny. Osłabienie pozycji menedżerów, poczucie tymczasowości, brak przepływu informacji w rządzie. Przeczucie rychłej zmiany.
[00:32:38] Wypadek samochodowy boh. w grudniu 1981 r. Krótkofalówka do kontaktu z żoną. Wprowadzenie stanu wojennego. „Nie ma Teleranka”, wystąpienie Jaruzelskiego.
[00:34:57] „W tym czasie wszyscy w rządzie byli od strajków”. Pińkowski „nie był jastrzębiem”, spokojny, nie miał radykalnych poglądów. Potrzebował aprobaty Jaruzelskiego.
[00:37:00] Kania został pierwszym sekretarzem PZPR we wrześniu 1980 r., miał niewielką władzę. Pińkowski miał związane ręce przez biuro polityczne: Jaruzelski, Grabski Tadeusz, Stefan Olszowski, minister spraw wewnętrznych i minister obrony narodowej.
[00:39:44] Największe niepokoje w Hucie Sendzimira, Hucie Katowice, zakładach we Wrocławiu (Pafawag), w Świdniku, Elblągu, stocznie. Przyjaciel Pustówka był dyrektorem w Hucie Sendzimira, szef „S” Hardek. Przylot samolotem do Huty Sendzimira z premierem Kanią, spotkanie z robotnikami, postulaty socjalne. Strategia Kani „na zmęczenie”. Riposta boh. Lot z premierem do Warszawy.
[00:47:30] Dobry zespół w ministerstwie pozostawiony przez Kaima. Wiceminister Jerzy Woźniak, hutnik. Wicepremier gen. dywizji Jerzy Modrzewski, profesor WAT. Dyrektor departamentu Marian Woźniak. Jedyna zmiana: Ryszard Bryk.
[00:51:00] Predyspozycje do sprawowania funkcji ministra, „rozumiałem potrzeby”, praktyka w zarządzaniu dużym zakładem. Dotychczasowi ministrowie: przemysłu maszynowego Gawroński oraz przemysłu maszyn ciężkich i rolniczych Wyłupek, połączenie trzech ministerstw. Wyłupek został wiceministrem u boh. Likwidacja rozdrobnienia w resortach. Ministerstwo przemysłu lekkiego, komunikacji, reformowanie rządu.
[00:55:05] Rząd Jaruzelskiego – prowadził posiedzenia rady ministrów, niekiedy wspólne wyjazdy. Styl rządów Jaruzelskiego, budził respekt, „wziął na siebie ciężar”.
[00:57:53] „Mądrzy panowie” z KC przeszkadzali w pracy rządu, rozluźnienie związków z nimi. Ulga po zostaniu Jaruzelskiego premierem – wzmocnienie rządu. [+]
[01:00:15] Wejście boh. w skład KC PZPR (zastępca członka KC) w czasie pełnienia funkcji dyrektora naczelnego Huty Katowice. Rozdzielnik kadrowy, rozmowa z Grudniem. Udział w plenum KC, Barcikowski namawiał do czytania gazet. Nawiązywanie kontaktów w Warszawie.
[01:04:08] Rozmowy ze Związkiem Zawodowym Hutników, ambicje działaczy, boh. nie chciał podpisać porozumienia z nimi, tylko z „S” (Rozpłochowski). [+]
[01:07:12] Rola przywódców strajków, mieli różne cechy charakteru, „nie byli podżegaczami”.
[01:10:09] Wprowadzenie stanu wojennego, niespokojne nastroje. Ranek 13 grudnia [1981] w domu. Powrót do Warszawy. Decyzja o wprowadzeniu komisarzy ludowych – w ministerstwie był gen. Jerzy Modrzewski, nosił pistolet. Narada w ministerstwie, niepewność zasad postępowania, obawy przed reakcją „Solidarności”.
[01:13:40] Spacer po ulicach o północy: światła w Domu Partii, grupki żołnierzy na ulicach, wylegitymowanie boh. Myśli o rodzinie. Rano posiedzenie Rady Ministrów, powtórzenie mowy Jaruzelskiego, niektórzy ministrowie w mundurach z pistoletami (Siwicki, gen. Piotrowski), Kiszczak w cywilu. Wprowadzenie WRON, decyzja o komisarzach wojskowych, o internowaniu „kliku tysięcy” osób z „Solidarności” i kierownictwa PZPR (z Gierkiem i Jaroszewiczem).
[01:16:30] Powstanie OSA (Operacyjny Sztab Antykryzysowy), w składzie m.in. wicepremierzy Obodowski, Rakowski [?], sekretarz KC Barcikowski. Zbieranie meldunków o sytuacji w poszczególnych zakładach: komisarz Modrzewski od komisarzy wojskowych, boh. od dyrektorów. Niektórzy dyrektorzy stanęli po stronie strajkujących (Świdnik), decyzja boh. o odwołaniu go. Motywacje boh., odwiedzanie zakładów pracy, rozmowa z Andrzejem Rozpłochowskim – radykalny nastrój („wolimy umrzeć na stojąco, niż żyć na kolanach”). Argumenty boh.
[01:22:20] Problem z radykalnymi działaczami („podżegacze”). Nieustępliwa postawa „S”. Kurczenie się szeregów PZPR, silny opór aparatu partyjnego, lęk przed zemstą „S”. Hipotezy na temat motywacji Jaruzelskiego: zagrożenie ze strony rozbudowanego aparatu bezpieczeństwa (SB, MO, wojsko) – obawa przed wariantem węgierskim. Opinie Polaków, trudne rozmowy w zakładach pracy. Łatwość nawiązywania kontaktów. Zmiana nastrojów wśród załogi – wrogość. [+]
[01:29:40] Obawa przed nastrojami społecznymi, potrzeba odbudowy zaufania społecznego. Sprawozdania Kiszczaka nt. liczby internowanych. Brak kompetencji OSA. Janusz Obodowski. Nieufność ludzi wobec władzy trudna do pokonania przez lata. Zamknięcie gospodarki w stanie wojennym – blokada z Zachodu, brak pieniędzy na reformy. Potępienie stanu wojennego na Zachodzie.
[01:34:30] Zmiany personalne w rządzie, zmiana prezydium rządu w październiku [1982], szefem Komisji Planowania został Obodowski, boh. został wicepremierem. Przejściowy rząd „sprawdzonych technokratów” pokonał sytuację, „zapewnione podstawowe potrzeby”. 25 mln dolarów miesięcznie do dyspozycji boh. na potrzeby całej gospodarki.
[01:37:31] Zaopatrzenie służby zdrowia w leki i przemysł spożywczy. Zakup pierwszego aparatu do rezonansu magnetycznego dla Instytutu Neurologii przy ul. Sobieskiego. Rządy w kraju pełniło kierownictwo partii (Jaruzelski, Kiszczak, Siwicki, Janiszewski).
[01:39:08] Odwołanie stanu wojennego – nieznaczna poprawa. Próba odzyskania zaufania w świecie. Powołanie wicepremiera Zdzisława Sadowskiego na miejsce Władysława Baki. Rząd Messnera – prace nad reformą gospodarki. Książka Messnera „Kuglarze i księgowi” – rola boh. i Sadowskiego. Przyjaźń z Sadowskim, ewolucja poglądów boh., odchodzenie od dyrektywnego zarządzaniem gospodarką. Sylwetka Sadowskiego.
[01:43:10] Otwarcie okna na świat: pielgrzymka papieska 1987 r., wizyta Jaruzelskiego w Watykanie, spotkanie z przemysłowcami amerykańskimi. Wiesław [Józef?] Czyrek, Marian Orzechowski. Przemysł obronny w gestii boh. Komisja rządowa ds. współpracy gospodarczej z zagranicą: z RFN (minister Bauman), Czechosłowacją (min. Gerle), Austrią i ZSRR.
[01:46:25] Współpraca z ZSRR głównie dotyczyła przemysłu obronnego: Gospłan vs. Komisja Planowania. Działania boh.: współpraca naukowa i techniczna, nowe tworzywa. Wdrażanie produkcji nowoczesnego czołgu T-72, Jurij [Masiłkow?]. Dobra współpraca w ministrem Gerle, wizyty u premiera Štrougala - pił whisky. [+]
[01:51:12] Kontakty z Austrią, współpraca w budownictwie (hotel Victoria, firma Poor, lotnisko Okęcie). Lobbysta austriacki, próba przekupstwa [++]. Kanclerz Vranitzky, obiad w restauracji nad Dunajem, ambasador Krzak, wspólny toast.
[01:55:45] Rewizyta Vranitzkiy’ego w Polsce, zwiedzanie Oświęcimia i Krakowa. Obiad u Wierzynka, minister spraw zagranicznych Olechowski. Rozmowa z żoną Vranitzky’ego [Christine Christen] (wódka i piwo). [+]
[01:58:38] Najważniejsza współpraca: z RFN. Nieufność pokolenia boh. wobec Niemców. Plan reformowania i modernizacji przemysłu (1987), szef doradców Stanisław Skrzypek. Minister postępu technicznego Tott – konieczność modernizacji przemysłu. Plan modernizacji – koszt 18 mld dolarów, kredyt długoterminowy. Rozmowy z Baumanem, Genscherem, Helmutem Kohlem. Wspomnienia Kohla z Wehrmachtu. [+]
[02:04:30] Dążenie do zjednoczenia Niemiec, wymagana zgoda NATO – zabieganie o zgodę Warszawy. Iskrówka (depesza) do gen. Jaruzelskiego, dziwne zachowanie generała. Intensywne opracowywanie reform polityczno-społecznych grupy w składzie: Stanisław Ciosek, gen. Pożoga, rzecznik rządu Jerzy Urban. Niechęć „wszystkich” do Urbana. Propozycja zmiany rządu. Rosnący wpływ Rakowskiego (1988 r.).
[02:08:12] Alternatywny plan fachowców Sadowskiego i Komisji Planowania, szukanie poparcia społecznego, brak poparcia Episkopatu. Referendum 1987 r. – porażka reformy Messnera. [+] Manipulacja kryterium ważności referendum.
[02:11:40] Premier Messner – wizyta w Chinach. [+] Rozmowa boh. z Messnerem, zaufanie. Upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec nastąpiło później bez potrzeby akceptacji Polski, spotkanie w Krzyżowej. Messner „zmuszony do złożenia dymisji”.
more...
less