Zbigniew Karol Szałajda (ur. 1934, Wilno) – inżynier hutnik, polityk. Okres okupacji niemieckiej spędził na Kresach Wschodnich, po wojnie wraz z rodziną osiedlił się w Dynowie, gdzie w 1951 roku ukończył liceum. W 1956 roku ukończył studia wyższe na wydziale mechanicznym Politechniki Śląskiej. Pracował w hutach „Florian” (1956-67), im. F. Dzierżyńskiego (1967-70). W latach 1970-74 był dyrektorem huty „Kościuszko”, a następnie, do 1980 roku, Huty Katowice. W 1960 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Należał do egzekutyw oddziałowych organizacji partyjnych, jak również zakładowych i wojewódzkiej w Katowicach, wchodził również w skład plenum komitetu miejskiego w Chorzowie i Świętochłowicach. Od 8 października 1980 do 3 lipca 1981 był ministrem hutnictwa w rządzie Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego, od 10 lipca 1981 do 9 października 1982 ministrem hutnictwa i przemysłu maszynowego. Po złożeniu teki ministerialnej został wicepremierem, funkcję tę pełnił następnie w rządzie Zbigniewa Messnera. W 1986 stanął na czele specjalnej kryzysowej komisji rządowej, powołanej w związku z katastrofą w Czarnobylu. W 1987 przewodniczył specjalnej komisji rządowej powołanej do zbadania katastrofy samolotu pasażerskiego IŁ-62M SP-LBG, rozbitego w Lesie Kabackim 9 maja 1987[1]. W latach 1984-1988 był przewodniczącym Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów. W latach 1986-1990 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W 1983 wybrany w skład Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Od 1989 do 1991 pełnił funkcję zastępcy Stałego Przedstawiciela PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Moskwie. Po 1990 pracował w sektorze prywatnym. Od czerwca 2003 był przewodniczącym Rady Nadzorczej Stalexport Centrostal Warszawa S.A., a od stycznia 2004 członkiem Rady Nadzorczej Stalexport S.A. W tym czasie pełnił również funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej spółki Biproferm Sp. z o.o. (Biuro Projektów i Generalnego Wykonawstwa). [na podstawie: Wikipedia, dostęp 2 marca 2023]
more...
less
[00:00:09] Powołanie boh. przez sejm na ministra hutnictwa w początku września 1981 r. Poprzednikiem był wicepremier Franciszek Kaim. Przekazanie spraw w Hucie Katowice następcy, telefon od premiera Pińkowskiego, poczucie prowizorki. Zamieszkanie w hotelu Solec. Strajki w kraju, ambicje Andrzeja Rozpłochowskiego.
[00:03:45] Rozpoczęcie pracy w ministerstwie, nocowanie w pracy. „Wszędzie trwały strajki”, zakłócona praca ministerstwa. Strajkowały huty: Katowice, Sendzimira (Lenina), kombinat hutniczy miedzi w Głogowie, huta metali nieżelaznych w Skawinie. Skawina mocno zatruwała środowisko.
[00:06:57] Negocjacje ze strajkującymi różnych związków, także branżowych , Antoni Seta przewodniczący Związku Zawodowego Hutników, „gaszenie pożarów”. Strajk w Zagłębiu Miedziowym – mniej radykalne działania niż Rozpłochowskiego.
[00:09:02] Trudny strajk w Hucie Skawina – postulat zamknięcia zakładu, przyjazd boh. Żądania pracowników, współdziałanie ze środowiskami ekologicznymi z Krakowa [+]. Komitet strajkowy „S” w Skawinie. Decyzja zamknięcia najbardziej trujących działów w Skawinie, zakończenie strajku.
[00:13:00] Pretensje wicepremiera Kopcia [++]. Porozumienia w kombinacie miedziowym, ugaszenie strajków. Smutny grudzień 1980 r., strajki w całym kraju. Konflikt w Hucie Katowice, eskalacja żądań, „wytupanie” boh. przez robotników podczas spotkania. Wiele postulatów było niedopuszczalnych politycznie.
[00:19:47] Krytyczne spojrzenie menedżerów na sposób zarządzania gospodarką kraju, potrzeba zmiany. Rozpłochowski chciał zmian politycznych. Renegocjacja porozumienia katowickiego przez Kopcia, „w życiu nie miałem czasu mieć poglądów politycznych”. [+]
[00:22:47] Boże Narodzenie [1980] w domu, smutne święta, niepewność sytuacji w kraju. Przez cały rok 1981 wciąż gdzieniegdzie trwały strajki. Roszady w rządzie, zmiany premierów, wicepremierów, ministrów.
[00:27:37] Stopniowa wymiana kadr w rządzie Jaruzelskiego, nowi ludzie. Zdymisjonowanie Kaima z funkcji wicepremiera, potem ministra hutnictwa. W lipcu 1981 r. likwidacja Ministerstwa Hutnictwa, powołanie Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, boh. mianowany ministrem. Inne zmiany w rządzie.
[00:30:12] Trudne zarzadzanie ministerstwem, braki dewizowe, brak zaopatrzenia i dyscypliny. Osłabienie pozycji menedżerów, poczucie tymczasowości, brak przepływu informacji w rządzie. Przeczucie rychłej zmiany.
[00:32:38] Wypadek samochodowy boh. w grudniu 1981 r. Krótkofalówka do kontaktu z żoną. Wprowadzenie stanu wojennego. „Nie ma Teleranka”, wystąpienie Jaruzelskiego.
[00:34:57] „W tym czasie wszyscy w rządzie byli od strajków”. Pińkowski „nie był jastrzębiem”, spokojny, nie miał radykalnych poglądów. Potrzebował aprobaty Jaruzelskiego.
[00:37:00] Kania został pierwszym sekretarzem PZPR we wrześniu 1980 r., miał niewielką władzę. Pińkowski miał związane ręce przez biuro polityczne: Jaruzelski, Grabski Tadeusz, Stefan Olszowski, minister spraw wewnętrznych i minister obrony narodowej.
[00:39:44] Największe niepokoje w Hucie Sendzimira, Hucie Katowice, zakładach we Wrocławiu (Pafawag), w Świdniku, Elblągu, stocznie. Przyjaciel Pustówka był dyrektorem w Hucie Sendzimira, szef „S” Hardek. Przylot samolotem do Huty Sendzimira z premierem Kanią, spotkanie z robotnikami, postulaty socjalne. Strategia Kani „na zmęczenie”. Riposta boh. Lot z premierem do Warszawy.
[00:47:30] Dobry zespół w ministerstwie pozostawiony przez Kaima. Wiceminister Jerzy Woźniak, hutnik. Wicepremier gen. dywizji Jerzy Modrzewski, profesor WAT. Dyrektor departamentu Marian Woźniak. Jedyna zmiana: Ryszard Bryk.
[00:51:00] Predyspozycje do sprawowania funkcji ministra, „rozumiałem potrzeby”, praktyka w zarządzaniu dużym zakładem. Dotychczasowi ministrowie: przemysłu maszynowego Gawroński oraz przemysłu maszyn ciężkich i rolniczych Wyłupek, połączenie trzech ministerstw. Wyłupek został wiceministrem u boh. Likwidacja rozdrobnienia w resortach. Ministerstwo przemysłu lekkiego, komunikacji, reformowanie rządu.
[00:55:05] Rząd Jaruzelskiego – prowadził posiedzenia rady ministrów, niekiedy wspólne wyjazdy. Styl rządów Jaruzelskiego, budził respekt, „wziął na siebie ciężar”.
[00:57:53] „Mądrzy panowie” z KC przeszkadzali w pracy rządu, rozluźnienie związków z nimi. Ulga po zostaniu Jaruzelskiego premierem – wzmocnienie rządu. [+]
[01:00:15] Wejście boh. w skład KC PZPR (zastępca członka KC) w czasie pełnienia funkcji dyrektora naczelnego Huty Katowice. Rozdzielnik kadrowy, rozmowa z Grudniem. Udział w plenum KC, Barcikowski namawiał do czytania gazet. Nawiązywanie kontaktów w Warszawie.
[01:04:08] Rozmowy ze Związkiem Zawodowym Hutników, ambicje działaczy, boh. nie chciał podpisać porozumienia z nimi, tylko z „S” (Rozpłochowski). [+]
[01:07:12] Rola przywódców strajków, mieli różne cechy charakteru, „nie byli podżegaczami”.
[01:10:09] Wprowadzenie stanu wojennego, niespokojne nastroje. Ranek 13 grudnia [1981] w domu. Powrót do Warszawy. Decyzja o wprowadzeniu komisarzy ludowych – w ministerstwie był gen. Jerzy Modrzewski, nosił pistolet. Narada w ministerstwie, niepewność zasad postępowania, obawy przed reakcją „Solidarności”.
[01:13:40] Spacer po ulicach o północy: światła w Domu Partii, grupki żołnierzy na ulicach, wylegitymowanie boh. Myśli o rodzinie. Rano posiedzenie Rady Ministrów, powtórzenie mowy Jaruzelskiego, niektórzy ministrowie w mundurach z pistoletami (Siwicki, gen. Piotrowski), Kiszczak w cywilu. Wprowadzenie WRON, decyzja o komisarzach wojskowych, o internowaniu „kliku tysięcy” osób z „Solidarności” i kierownictwa PZPR (z Gierkiem i Jaroszewiczem).
[01:16:30] Powstanie OSA (Operacyjny Sztab Antykryzysowy), w składzie m.in. wicepremierzy Obodowski, Rakowski [?], sekretarz KC Barcikowski. Zbieranie meldunków o sytuacji w poszczególnych zakładach: komisarz Modrzewski od komisarzy wojskowych, boh. od dyrektorów. Niektórzy dyrektorzy stanęli po stronie strajkujących (Świdnik), decyzja boh. o odwołaniu go. Motywacje boh., odwiedzanie zakładów pracy, rozmowa z Andrzejem Rozpłochowskim – radykalny nastrój („wolimy umrzeć na stojąco, niż żyć na kolanach”). Argumenty boh.
[01:22:20] Problem z radykalnymi działaczami („podżegacze”). Nieustępliwa postawa „S”. Kurczenie się szeregów PZPR, silny opór aparatu partyjnego, lęk przed zemstą „S”. Hipotezy na temat motywacji Jaruzelskiego: zagrożenie ze strony rozbudowanego aparatu bezpieczeństwa (SB, MO, wojsko) – obawa przed wariantem węgierskim. Opinie Polaków, trudne rozmowy w zakładach pracy. Łatwość nawiązywania kontaktów. Zmiana nastrojów wśród załogi – wrogość. [+]
[01:29:40] Obawa przed nastrojami społecznymi, potrzeba odbudowy zaufania społecznego. Sprawozdania Kiszczaka nt. liczby internowanych. Brak kompetencji OSA. Janusz Obodowski. Nieufność ludzi wobec władzy trudna do pokonania przez lata. Zamknięcie gospodarki w stanie wojennym – blokada z Zachodu, brak pieniędzy na reformy. Potępienie stanu wojennego na Zachodzie.
[01:34:30] Zmiany personalne w rządzie, zmiana prezydium rządu w październiku [1982], szefem Komisji Planowania został Obodowski, boh. został wicepremierem. Przejściowy rząd „sprawdzonych technokratów” pokonał sytuację, „zapewnione podstawowe potrzeby”. 25 mln dolarów miesięcznie do dyspozycji boh. na potrzeby całej gospodarki.
[01:37:31] Zaopatrzenie służby zdrowia w leki i przemysł spożywczy. Zakup pierwszego aparatu do rezonansu magnetycznego dla Instytutu Neurologii przy ul. Sobieskiego. Rządy w kraju pełniło kierownictwo partii (Jaruzelski, Kiszczak, Siwicki, Janiszewski).
[01:39:08] Odwołanie stanu wojennego – nieznaczna poprawa. Próba odzyskania zaufania w świecie. Powołanie wicepremiera Zdzisława Sadowskiego na miejsce Władysława Baki. Rząd Messnera – prace nad reformą gospodarki. Książka Messnera „Kuglarze i księgowi” – rola boh. i Sadowskiego. Przyjaźń z Sadowskim, ewolucja poglądów boh., odchodzenie od dyrektywnego zarządzaniem gospodarką. Sylwetka Sadowskiego.
[01:43:10] Otwarcie okna na świat: pielgrzymka papieska 1987 r., wizyta Jaruzelskiego w Watykanie, spotkanie z przemysłowcami amerykańskimi. Wiesław [Józef?] Czyrek, Marian Orzechowski. Przemysł obronny w gestii boh. Komisja rządowa ds. współpracy gospodarczej z zagranicą: z RFN (minister Bauman), Czechosłowacją (min. Gerle), Austrią i ZSRR.
[01:46:25] Współpraca z ZSRR głównie dotyczyła przemysłu obronnego: Gospłan vs. Komisja Planowania. Działania boh.: współpraca naukowa i techniczna, nowe tworzywa. Wdrażanie produkcji nowoczesnego czołgu T-72, Jurij [Masiłkow?]. Dobra współpraca w ministrem Gerle, wizyty u premiera Štrougala - pił whisky. [+]
[01:51:12] Kontakty z Austrią, współpraca w budownictwie (hotel Victoria, firma Poor, lotnisko Okęcie). Lobbysta austriacki, próba przekupstwa [++]. Kanclerz Vranitzky, obiad w restauracji nad Dunajem, ambasador Krzak, wspólny toast.
[01:55:45] Rewizyta Vranitzkiy’ego w Polsce, zwiedzanie Oświęcimia i Krakowa. Obiad u Wierzynka, minister spraw zagranicznych Olechowski. Rozmowa z żoną Vranitzky’ego [Christine Christen] (wódka i piwo). [+]
[01:58:38] Najważniejsza współpraca: z RFN. Nieufność pokolenia boh. wobec Niemców. Plan reformowania i modernizacji przemysłu (1987), szef doradców Stanisław Skrzypek. Minister postępu technicznego Tott – konieczność modernizacji przemysłu. Plan modernizacji – koszt 18 mld dolarów, kredyt długoterminowy. Rozmowy z Baumanem, Genscherem, Helmutem Kohlem. Wspomnienia Kohla z Wehrmachtu. [+]
[02:04:30] Dążenie do zjednoczenia Niemiec, wymagana zgoda NATO – zabieganie o zgodę Warszawy. Iskrówka (depesza) do gen. Jaruzelskiego, dziwne zachowanie generała. Intensywne opracowywanie reform polityczno-społecznych grupy w składzie: Stanisław Ciosek, gen. Pożoga, rzecznik rządu Jerzy Urban. Niechęć „wszystkich” do Urbana. Propozycja zmiany rządu. Rosnący wpływ Rakowskiego (1988 r.).
[02:08:12] Alternatywny plan fachowców Sadowskiego i Komisji Planowania, szukanie poparcia społecznego, brak poparcia Episkopatu. Referendum 1987 r. – porażka reformy Messnera. [+] Manipulacja kryterium ważności referendum.
[02:11:40] Premier Messner – wizyta w Chinach. [+] Rozmowa boh. z Messnerem, zaufanie. Upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec nastąpiło później bez potrzeby akceptacji Polski, spotkanie w Krzyżowej. Messner „zmuszony do złożenia dymisji”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.