Szałajda Zbigniew cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0513

24 marca 2019, Warszawa

2:09

Zbigniew Karol Szałajda (ur. 1934, Wilno) – inżynier hutnik, polityk. Okres okupacji niemieckiej spędził na Kresach Wschodnich, po wojnie wraz z rodziną osiedlił się w Dynowie, gdzie w 1951 roku ukończył liceum. W 1956 roku ukończył studia wyższe na wydziale mechanicznym Politechniki Śląskiej. Pracował w hutach „Florian” (1956-67), im. F. Dzierżyńskiego (1967-70). W latach 1970-74 był dyrektorem huty „Kościuszko”, a następnie, do 1980 roku, Huty Katowice. W 1960 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Należał do egzekutyw oddziałowych organizacji partyjnych, jak również zakładowych i wojewódzkiej w Katowicach, wchodził również w skład plenum komitetu miejskiego w Chorzowie i Świętochłowicach. Od 8 października 1980 do 3 lipca 1981 był ministrem hutnictwa w rządzie Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego, od 10 lipca 1981 do 9 października 1982 ministrem hutnictwa i przemysłu maszynowego. Po złożeniu teki ministerialnej został wicepremierem, funkcję tę pełnił następnie w rządzie Zbigniewa Messnera. W 1986 stanął na czele specjalnej kryzysowej komisji rządowej, powołanej w związku z katastrofą w Czarnobylu. W 1987 przewodniczył specjalnej komisji rządowej powołanej do zbadania katastrofy samolotu pasażerskiego IŁ-62M SP-LBG, rozbitego w Lesie Kabackim 9 maja 1987[1]. W latach 1984-1988 był przewodniczącym Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów. W latach 1986-1990 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W 1983 wybrany w skład Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Od 1989 do 1991 pełnił funkcję zastępcy Stałego Przedstawiciela PRL w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Moskwie. Po 1990 pracował w sektorze prywatnym. Od czerwca 2003 był przewodniczącym Rady Nadzorczej Stalexport Centrostal Warszawa S.A., a od stycznia 2004 członkiem Rady Nadzorczej Stalexport S.A. W tym czasie pełnił również funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej spółki Biproferm Sp. z o.o. (Biuro Projektów i Generalnego Wykonawstwa). [na podstawie: Wikipedia, dostęp 2 marca 2023]
więcej...
mniej

[00:00:15] Ur. 11 maja 1934 r. w Wilnie. Rodzice pochodzili z Galicji, mama z Dynowa, tata w Rymanowie w 1904 r. W 1924 r. po ukończeniu studium nauczycielskiego rodzice dostali nakazy pracy jako nauczyciele wiejscy – „by polonizować Białorusinów i Ukraińców” na Kresach wschodnich. Policjant, czasem ksiądz i nauczyciel – zawsze byli tam Polakami.
[00:05:09] Spotkania nauczycieli z okolicznych wiosek, poznanie się rodziców, ślub, praca w szkole we wsi Nierowy, gm. Wiszniewo niedaleko Baranowicz (dziś Białoruś). Ojciec doprowadził do budowy szkoły we wsi, zamieszkanie u gospodarza, wakacje w Polsce w Dynowie u rodziny mamy.
[00:37:35] Wakacje w Dynowie latem 1939 r., mundurki wojskowe dla dzieci, wybuch wojny. Słuchanie radia. Wkroczenie Armii Czerwonej 17 września, marne ubranie i uzbrojenie żołnierzy, worki zamiast plecaków, biedne brygady komsomolskie i NKWD.
[00:11:16] Zabranie ojca nocą przez wojskowych do Wiszniewa, niepokój matki. Zmuszenie do wypuszczenia ojca przez tłum mieszkańców wsi – Białorusinów. [+]
[00:13:23] Powstanie partyzantki rosyjskiej (radzieckiej). Zamknięcie polskiej szkoły. W czasie pierwszej okupacji sowieckiej „szarzyzna i okropne życie”, bieda, rodzice fabrykowali mydło, mama tkała pościel, boh. był pomocnikiem pastucha. [+] Mama piekła chleb. Przyjaźni Białorusini [+]. Pierwsze okropieństwa wojny.
[00:17:57] Mama pojechała urodzić boh. w Wilnie, komplikacje medyczne przed porodem. Brat się urodził w Wołożynie.
[00:19:13] Wojna niemiecko-bolszewicka, wjazd Niemców na motocyklach do wsi w czerwcu 1941 r. Rozmowa ojca z Niemcami. Ostra okupacja niemiecka na Białorusi, działalność partyzantki radzieckiej oraz bandy rzezimieszków i rabusiów – odebranie obrączki ojcu. [+]
[00:22:40] Pacyfikacja wsi Sakowszczyna przez Niemców, ukrywanie się mieszkańców w lesie, bezczynność partyzantki radzieckiej. Choroba boh., koszmary senne. [+] Ucieczka do miasteczka Zabrzeź. Przechodzenie Polaków przez „zieloną granicę” na Berezynie do Generalnej Guberni. Okradzenie przez bandytów oszustów, powrót do wsi.
[00:26:18] W Zabrzeziu zamieszkanie w domu po byłej aptece, współlokatorka Rosjanka z matką. Ucieczka i zabicie trzech mężczyzn przez żołnierzy niemieckich na oczach boh. [+] Mama piekła bliny ze skwarkami, przyjście gestapo, aresztowanie ojca, zabranie do Wołożyna, rozpacz mamy.
[00:29:00] Niemcy bywali w domu Rosjanki Galiny, „sprzedała się Niemcom”. Wydostanie i przywiezienie ojca przez Galinę. [Podczas okupacji sowieckiej] Wywózki na Syberię przez Rosjan. Przygotowane w domu worki sucharów i suszony ser [+]. Wycofywanie się Niemców, ataki Rosjan. Rozerwane trupy Niemców we wsi. Galina została we wsi, przyjmowała oficerów radzieckich – była podwójnym szpiegiem. Łatwość ucieczki do Polski na początku okupacji.
[00:32:52] Ucieczka do Polski pierwszym transportem repatriacyjnym z Baranowicz – rodzina i krowa Krasula – przez 2 tygodnie. Powitanie przez orkiestrę w Białymstoku 9 maja 1945 r., żołnierze polscy, łzy wzruszenia. [+]
[00:36:08] W Zabrzeziu nie odczuwało się okupacji radzieckiej, przygotowania do wyjazdu przez kilka miesięcy. Brak znajomych rodziców wśród repatriantów. „Wróciliśmy do nieba z piekła”.
[00:39:19] W Białymstoku decyzja o wyjeździe do Dynowa – przesiadka w Krakowie, obóz przejściowy. Pomoc Andrzeja, młodszego brat ojca, franciszkanina w Krakowie. Służba ministrancka boh. Pociąg do Przeworska, stamtąd kolejką wąskotorową do Dynowa.
[00:42:30] Powrót do edukacji – 6 klasa. Ukochane książki polskie z biblioteki rodziców. Taryfa ulgowa w szkole po wojnie. Prywatne liceum koedukacyjne, ojciec tam uczył matematyki. Zamiast pensji nauczyciele dostawali deputaty od rodziców wiejskich dzieci. Powstanie pierwszych sklepów i otrzymywanie pieniędzy. Zawartość paczki z UNRRA, konserwy z mięsem końskim, płaszcze wojskowe US Army dla boh. i brata. [+]
[00:46:50] Ukończenie liceum w 1951 r. Po drugiej stronie Sanu była wieś Pawłokoma, gdzie „panoszyło się coraz bardziej agresywne UPA”. Posterunek graniczny w Dynowie. Słabość struktur państwa, brak wojska, silni Ukraińcy. Samoobrona zorganizowana przez AK, należał starszy brat, miał karabin na strychu, boh. miał jednostrzałowy pistolet.
[00:50:55] Ojciec chodził na patrole nad Sanem. Zamordowanie trzech członków patrolu przez Ukraińców, wejście Ukraińców do Dynowa, obrona mieszkańców. Przełom w 1947 r. po śmierci gen. Świerczewskiego: wkroczyło wojsko, akcja „Wisła”, ulga dla mieszkańców. Wywożenie „bandziorów z UPA” na oczach mieszkańców.
[00:53:33] W 1951 r. ukończenie przez starszego brata i boh. szkoły, dyplom „przodownika nauki i pracy społecznej”, bardzo dobre oceny, aktywizm społeczny. Nieświadomość wojny domowej.
[00:55:22] Prośba do ministra o zgodę na studia w wieku 17 lat, Politechnika Śląska w Gliwicach. Niemożność dostania się brata na studia medyczne w Krakowie. Amnestia, ujawnienie się brata, oddanie broni. Przymuszanie brata do współpracy z UB.
[00:57:40] Druga fala repatriacji – na Górnym i Dolnym Śląsku i w Szczecinie. Akademik w Gliwicach. Brat został pielęgniarzem, skończył Akademię Medyczną w Katowicach.
[00:59:29] Studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej, chęć odbudowy Polski. „Warszawa – biała pustynia”. Trzystu studentów na I roku, prawie wszyscy profesorowie przyjechali z Politechniki Lwowskiej, matematycy lwowskiej szkoły matematyki. Różny poziom studentów, trudne pierwsze lata studiów. Działalność w ZMP, wybronienie studentów niezaangażowanych ideowo po śmierci Stalina.
[01:05:45] Ukończenie specjalizacji obróbki plastycznej maszyn (przemysł ciężki), nakaz pracy w kamieniołomie. Interwencja u sekretarza komitetu wojewódzkiego PZPR (Ryszard Trzcionka), boh. trafił do Świętochłowic (hutnictwo).
[01:07:55] Przynależność do ZMP od liceum (elektryfikacja wsi) „pomagała nam w odbudowie Polski”. Przez chwilę przewodniczący AZS (Akademickie Zrzeszenie Sportowe).
[01:10:18] Życie studenckie w akademikach przy ul. Dąbrowskiego w Gliwicach, pierwszy pokój dwuosobowy, współlokator nie zdał. Stypendium 200 zł, paczki od rodziców. Dancingi w restauracji Semafor, wizyty u ciotki i brata w Bytomiu. Dążenie do ukończenia studiów i podjęcia pracy. Stypendium za wyniki w nauce 400 zł. Praca magisterska w Instytucie Metalurgii Żelaza w Gliwicach u prof. Wusatowskiego, walcarka doświadczalna. Artykuł w angielskim miesięczniku hutniczym, propozycja doktoratu.
[01:16:41] Początek pracy w Hucie Świętochłowice, w „wiodącej gałęzi przemysłu” (górnictwo-hutnictwo), potrzeba odbudowy powojennej: koleje, porty. Produkcja Polski: kilkanaście milionów ton stali. Odrębność kulturowa i mentalna Śląska. Szacunek do Ślązaków (hanysów). [+]
[01:20:15] Nakaz pracy w walcowni Huty Florian (1956 r.), 5-7 tys. zatrudnionych. Stanowisko: pomocnik majstra, przełożony przedwojenny brygadzista. Trudne układy interpersonalne. Objęcie stanowiska majstra, potem kierownika zmiany, porada majstra Albina Brzeziny. Zgodność teorii z praktyką. Opis pracy w walcowni. Spotkanie przy wódce po pochodzie pierwszomajowym. Pozycja szefa wydziału za majstra Mikołajczyka – zdecydowały umiejętności praktyczne i przypadek – „trzeba zostać dostrzeżonym”. 1200 podwładnych, szacunek i respekt robotników.
[01:29:43] Majster [Hanusik] popijający piwo w pracy, robotnik Norbert Kuś. [+] Kolega Eugeniusz [Pustówka] został zastępcą dyrektora ds. technicznych w Hucie Bankowej [d. Dzierzyński] w Dąbrowie Górniczej, zaproponował boh. pracę w Hucie Bankowej jako z-ca dyrektora ds. produkcji. Dyrektor Marian Bulski (kawa + papierosy Carmen).
[01:34:06] Awans przyjaciela do Zjednoczenia Hutnictwa Żelaza i Stali w Katowicach, dyrektorem był Sikora. Boh. został głównym inżynierem w Hucie Bankowej, kolega został dyrektorem stalowni. Niezadowolony I sekretarz KZ PZPR w Hucie Bankowej Mieczysław Przyjemski. Awans Trzcionki na wicedyrektora zjednoczenia w randze wiceministra. Problemy w Hucie Kościuszko w Chorzowie.
[01:38:13] Po naciskach Trzcionki objęcie stanowiska dyrektora naczelnego zaniedbanej Huty Kościuszko (dziś Królewska). Problemy w hucie, alkoholizm poprzedniego dyrektora. Główna władza należała do partii, prezentacja boh. w Komitecie Miejskim PZPR, niechęć członków – „przysłali nam ruskiego”, obłaskawianie ludzi.
[01:41:25] I sekretarz organizacji partyjnej Tondera – obawa przed utratą władzy, bruderszaft, początek współpracy, unikanie konfrontacji. Wspólna budowa ośrodka wczasowego w Stegnie Gdańskiej – dobre wyposażenie, telewizory. Zachwyt pracowników i ich żon. [+] Rozbudowa ośrodka zdrowia, satysfakcja, poparcie Tondery.
[01:45:35] Kandydaturę dyrektora huty dyrektor zjednoczenia uzgadniał z I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR (Trzcionka). Zgodna współpraca z Tonderą.
[01:47:37] Przynależność boh. do PZPR od 1960 r. Przekonanie o marginalizacji bezpartyjnych osób, chęć aktywnej pracy „dla Polski”, uczestnictwa w życiu. Bardzo dobre zarobki niezależne od przynależności. Partia dawała możliwość lepszego rozwoju zawodowego.
[01:50:27] Budowa Huta Katowice, 1974 r. – dyrektor naczelny zakładu w budowie (inwestor) Budzyński nie radził sobie na budowie. Silna pozycja boh. w Hucie Kościuszko. Dęta orkiestra zakładowa, dyrygent Kula, kompromitacja na pogrzebie koksownika (tytułowanie się w zakładzie pracy, majster Hanusik).
[01:57:25] Rywalizacja szczypiornistek z Ruchu Chorzów i AKS Huty Kościuszko, mecz o mistrzostwo, naciski Trzcionki. Zbigniew Pytlik. Wezwanie do Trzcionki – zawodniczki nie dały się złamać.
[02:00:00] Zaproponowanie boh. na stanowisko dyrektora Huty Katowice przez wicepremiera Kaima, delegacja SIMP w RFN, awans Trzcionki do Warszawy. Kaim był wicepremierem Gierka. Znajomość z Edwardem Gierkiem, konferencja w Dąbrowie Górniczej, wizyta Gierka w Hucie Kościuszko.
[02:04:25] Nowa perspektywa jako dyrektora Huty Katowice, życzliwość Kaima, Gierka, Jaroszewicza, konieczność układania sobie relacji między urzędnikami różnych szczebli. Praca w Hucie Katowice łączyła się z późniejszym przejściem do Warszawy. Andrzej Rozpłochowski, radykał „Solidarności”.
więcej...
mniej

Dworaczek Kamil

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film