Koszczuk Henryk

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0010

22 marca 2018, Warszawa

01:04:00

Henryk Koszczuk (ur. 1947), mieszkaniec Jatwiezi Dużej koło Suchowoli na Podlasiu. Opowiada o historii pomocy, jakiej trzem Żydom udzieliła rodzina Kiszłów z jego wsi. Po likwidacji getta w Suchowoli miejscowy kupiec żydowski Symcha Lazar razem z kolegami Mosze Marjenbergiem i Tiktinem w lipcu 1943 uciekli z obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem i wrócili do Suchowoli. Potem przez 14 miesięcy ukrywali ich Kiszłowie z Jatwiezi Dużej. Symcha Lazar przeżył, po wojnie znalazł się w USA, gdzie zmarł w 2007 roku w wieku 100 lat. Losy pozostałej dwójki są nieznane.

[00:01:00] – Przedstawienie się. Jest kolegą szkolnym ks. Jerzego Popiełuszki
[00:02:00] – Historia ukrywania trojga Żydów podczas wojny przez małżeństwo Anny i Adolfa Kiszłów. Historię zna z opowieści Leszka Kiszło, ich wnuka
[00:05:00] – Symcha Lazar, jeden z ukrywanych przez państwa Kiszłów
[00:06:00] – Pan Henryk mówi o swojej motywacji do tego, by upamiętnić państwa Kiszłów, wzrusza się. Ukrywani Żydzi byli przed wojną mieszkańcami Suchowoli. Symcha Lazar udzielał pożyczek, zajmował się finansami. Po wkroczeniu Niemców w 1941 roku w Suchowoli było getto. Jesienią 1941 wszyscy Żydzi zostali przewiezieni do obozu przejściowego w Kołbasinie k/Grodna, skąd wywożono ich na Majdanek
[00:08:00] – Ucieczka Symchy Lazara z dwoma towarzyszami z Kołbasina. Dotarli do Suchowoli. Pan Karbowski przewozi ich do wsi Jatwieź Duża. Trafili do sołtysa (Waliński), a potem do pana Turela
[00:10:00] – Żona Turela boi się konsekwencji ukrywania Żydów. Zostają ukryci w ziemiance na terenie posesji sąsiada. Przez kilka miesięcy przebywają tam, nie mogąc się położyć, mogą jedynie siedzieć. Sąsiad codziennie wieczorem przynosi żywność ukrywanym. Jego żona podejrzewa, że mąż zdradza ją, dzieli się podejrzeniami z księdzem
[00:12:00] – Po zimie cała trójka zostaje przeniesiona na posesję Kiszłów. Najpierw siedzą w piwnicy, potem zostają przeniesieni na strych nad chlewem. Adolf Kiszło robi z drewna pomieszczenie, gdzie cały czas przebywali Żydzi. Kilka osób we wsi wiedziało o ukrytych Żydach, nikt nie wydał
[00:15:00] – Zbliżanie się frontu. Wiadomość, że Niemcy ulokują się we wsi, że obok będzie stacjonował niemiecki sztab. Decyzja o powrocie do ziemianki, miejsca wcześniejszego ukrycia. Potem zostali przeniesieni do stodoły, skąd obserwowali walki Niemców z Rosjanami
[00:17:00] – Mieszkańcy zostali przed nadejściem frontu wysiedleni przez Niemców, uciekinierzy zostali bez zaopatrzenia, głodowali
[00:18:00] – Po wojnie Symcha Lazar znalazł się w Chicago w USA, zmarł w 2007 roku w wieku 100 lat. Opublikował wspomnienia. Do lat 80. Symcha Lazar utrzymywał kontakt z Kiszłami, chciał im podarować nieruchomość w Suchowoli
[00:20:00] – Pan Henryk przekazał zebrane przez siebie ambasadzie izraelskiej, a ta Instytutowi Jad Vashem
[00:24:00] – Sytuacja pod okupacją sowiecką (1939-1941) (pan Henryk powołuje się na opracowania)
[00:27:00] – Pytanie o tożsamość i losy pozostałych dwóch ukrywających się (Tiktin, Mosze Marjenberg/Marienberg). Spalenie listów od Symchy Lazara przez wnuka państwa Kiszłów
[00:29:00] – Nieznane są losy dwóch pozostałych ukrywanych mężczyzn. Śmierć Henryka Kiszło, syn Adolfa i Anny
[00:32:00] – Powojenne losy rodziny Kiszłów. Nie mówili o historii wojennej. Wnuk Leszek zajmuje się rolnictwem
[00:35:00] – „Gdyby nie ja, ta sprawa nie ujrzałaby światła dziennego”
[00:37:00] – Podsumowanie, kto wiedział o ukrywanych Żydach: rodzina Kiszłów, rodzina Turelów i sołtys Waliński. Ucieczka przed Niemcami i zaginięcie Walińskiego
[00:42:00] – [zmiana prowadzącego relację] Pytanie o okres po odejściu Niemców. Ojciec pana Henryka był internowany w Wilnie. Miał amunicję w stodole. W rodzinie nie rozmawiali o udziale ojca w konspiracji powojennej, ale pan Henryk jest przekonany, że ojciec brał w niej udział
[00:45:00] – Pytanie o ubeków aktywnych na terenie Suchowoli
[00:48:00] – Wydarzenia marcowe 1968 na Politechnice (Adam Michnik). Emigracja pomarcowa (dr Kotlarski), [00:50:00] – Pytanie o Tatarów na terenie gminy
[00:53:00] – Rozważania, co byłoby, gdyby nie było Holocaustu. Rozważania na temat Niemców
[00:54:00] – Pytanie o ks. Jerzego Popiełuszkę, jaki był jako nastolatek
[00:57:00] – Odkrycie, że Jerzy Popiełuszko to jego były kolega (w młodości Jerzy Popiełuszko miał na imię Alfons, w liceum mówiło się „Alek”)
[00:58:00] – Specyfika życia na wsi. Gdy pan Henryk dostał na studiach miesiąc pobytu w Międzyzdrojach (w nagrodę za wyniki sportowe), nie pojechał, bo rodzice potrzebowali pomocy w żniwach. (Zygmunt Wirkowski, kolega ze szkoły, proboszcz na Saskiej Kępie)
[01:01:00] – Podarunek od ks. Popiełuszki, „Księga Psalmów” w tłumaczeniu Czesława Miłosza, jest relikwią w domu. Śmierć i pogrzeb ks. Jerzego Popiełuszki. Zarekwirowanie przez cenzurę przesyłki do Kanady, lata 80. więcej...
mniej

Wojciech Saramonowicz, Jerzy Rohoziński

Czerniak Grzegorz

Film