Pawełczak Marian

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0007

12 marca 2018, Lublin

02:39:00

Marian Pawełczak ps. „Morwa” (ur. 1923) od 1940 działał w organizacji podziemnej Komenda Obrońców Polski. Przypadkowo zatrzymany i wysłany na roboty przymusowe do III Rzeszy, skąd udało mu się uciec. Po powrocie na Lubelszczyznę wstąpił do Armii Krajowej, po wejściu Sowietów był żołnierzem Hieronima Dekutowskiego „Zapora”. Na rozkaz dowódcy ujawnił się 21 kwietnia 1947. Aresztowany 2 kwietnia 1951, skazany na 15 lat więzienia (prokurator wnosił o karę śmierci). Został zwolniony po ponad 3 latach więzienia (w tym 2 lata we Wronkach). Obecnie awansowany do stopnia podpułkownika.

[00:01:00] – „Metryczka”, niezła sytuacja materialna rodziny przed wojną
[00:02:00] – Konspiracja podczas okupacji niemieckiej. Od kwietnia 1940 pan Marian należy do KOP (Komenda Obrońców Polski), wozi prasę podziemną. Przypadkowo dostaje się na roboty do Niemiec, pracuje w cukrowni, a potem w kopalni węgla. Pracuje przez ok. 1 rok
[00:05:00] – Wypadek w kopalni, ucieka w obawie przed oskarżeniem o sabotaż. Wstępuje do oddziału partyzanckiego (Konstanty Wójcik „Chińczyk”). Organizacja partyzantki (Jan Poznański „Ewa”)
[00:09:00] – Śmierć Jana Poznańskiego, cmentarz partyzancki w lesie godowskim. Nowy dowódca Stanisław Jagielski „Siapek”. Akcja na pociąg urlopowy. Choroba i aresztowanie „Siapka”, śledztwo w Lublinie. Powieszenie (marzec 1944) „Siapka” w Kurowie
[00:13:00] – Hieronim Dekutowski „Zapora” zrzucony nad Polską (Tadeusz Kuncewicz „Podkowa”), oddział byłych własowców
[00:16:00] – „Zapora” obejmuje dowództwo oddziału. Atak 24 maja 1944 w lesie krężnickim na niemiecką kolumnę samochodową, w walce ginie 44 żołnierzy niemieckich, 11 zostaje rozstrzelanych (pchor. Szebesta „Czarny”). Opis akcji. Pies „Bimber”, oswojenie go, używanie w walce
[00:26:00] – Inne akcje „zaporczyków”, małe straty, mądrość „Zapory”
[00:27:00] – Kwiecień 1944, reorganizacja oddziałów partyzanckich. Pan Marian przechodzi do oddziału „Ducha”. Chór w oddziale (Jerzy Stefański „Cedur”)
[00:29:00] – Lipiec 1944, ochrona sztabu AK Okręgu Lublin. Wkroczenie wojsk radzieckich (Władysław Winogrodzki „Modrzew”). Rozmowa z gospodarzem, informacje o represjach sowieckich wobec AK
[00:33:00] – Pijany żołnierz radziecki
[00:35:00] – Rozmowa z radziecką panią pułkownik. Wzmianka o wymordowaniu 14 akowców przez oddział „Cienia”. Oddział „Zapory” dołącza do kolumny wojsk radzieckich. Po ostrzeżeniu sanitariuszki, że Sowieci planują rozbroić oddział, oddalają się
[00:41:00] – Sierpień 1944, chcą iść na pomoc Powstaniu Warszawskiemu. Rozkaz od gen. Tumidajskiego o rozformowaniu oddziału. Pożegnanie przez komendanta „Zaporę”
[00:44:00] – Wraca do domu. Zostaje aresztowany 9 września 1944 przez milicję (Kazimierz Kucharczyk „Kajot”). Przewiezienie do Kraśnika
[00:49:00] – Przesłuchanie przez majora NKWD. (Marian Świąder). Zostaje zwolniony, ma zgłosić się do wojska
[00:52:00] – Zgłasza się na Majdanek do wojska polskiego (Zbigniew Sochelski). Świerzb, próba leczenia pastą z użyciem Cyklonu B znalezionego w obozie na Majdanku. Doktor Cagara
[00:59:00] – Przedstawienie (Zbigniew Sochacki), gra żołnierza-Żyda
[01:02:00] – Przesunięty do strefy przyfrontowej do Woli Karczewskiej. Przybycie orkiestry (Jan Rachoń). Dowiaduje się o aresztowaniu rodziców, zrabowaniu domu i ściganiu braci za AK
[01:06:00] – Przyjeżdża do domu (bez przepustki). Zrabowana gospodarka i sklep rodziców (burmistrz Gruchalski)
[01:10:00] – Odwiedza matkę w areszcie. Nie może wrócić do wojska, bo zostałby rozstrzelany jako dezerter
[01:13:00] – Spotkanie z braćmi. Powrót do walki partyzanckiej z UB
[01:16:00] – Abram Tauber z Chodla, Żyd uratowany przez ludność miejscową. Oddział Armii Ludowej porucznika „Bolko” na Powiślu. Tauber jest w UB, 5 lutego 1945 zabija dwóch partyzantów, a potem kolejnych dwóch akowców
[01:19:00] – „Zapora” podejmuje decyzję o podjęciu walki. Akcja na posterunek milicji w Chodlu, zabranie milicjanta. Na kwaterze wyczuwa „porutę”, niebezpieczeństwo. Rozmowa z wartownikiem (Mieczysław Jeżewski „Pszczółka”), który przeczuwa własną śmierć. Oddział zostaje zaatakowany przez Rosjan, „Zapora” ranny w nogę, pan Marian likwiduje ostrzeliwujący ich rkm, oddział wycofuje się
[01:27:00] – [przerwa w nagraniu] „Drugie partyzanckie życie”, coraz więcej przypadków zdrady, coraz więcej ofiar. Wzmianka o pomniku „Zaporczyków” w Lublinie, porównanie liczby ofiar (16 poległych przy 80 akcjach w czasie okupacji niemieckiej, 256 w czasie „drugiej” partyzantki po 1945 roku)
[01:31:00] – Potyczka z Rosjanami w Ostrowach Tuszowskich, zdobycie tankietki
[01:36:00] – Wyprawa po prowiant z sanitariuszką „Krysią”. Kontakt z innym oddziałem partyzanckim. Marsz pod Przełęcz Dukielską
[01:43:00] – Historia „Ostoji”, jego działalność partyzancka i ujawnienie w 1945, późniejsze losy
[01:45:00] – Referendum w czerwcu 1946, Radlin. Postępowanie wobec PSL w Lublinie
[01:46:00] – Coraz cięższa sytuacja partyzantów. Rozkaz „Zapory”, by się ujawnił. Śmierć brata (6 kwietnia 1946)
[01:49:00] – Pytanie o wypad „Zapory” do Radecznicy [poprawienie mikrofonu]. Kontakt z klasztorem w Radecznicy, spotkania z majorem Marianem Pilarskim „Jarem” (Jerzy Miatkowski „Zawada”)
[01:54:00] – Ponowne spotkanie z „Jarem” po uwięzieniu w 1951, na Zamku Lubelskim. Sąsiedztwo celi śmierci
[01:55:00] – Aresztowanie i śledztwo w 1951. Spotkanie w areszcie zakonnika z Radecznicy (ojciec Julian)
[01:57:00] – Ujawnienie się z rozkazu „Zapory” (21 kwietnia 1947). Pan Marian kończy szkołę średnią, zdaje maturę. Wyjeżdża do Bydgoszczy, pracuje w bydgoskiej fabryce kauczuku. 2 kwietnia 1951 – aresztowanie
[02:2:00] – Przewiezienie do Kraśnika, bicie, dręczenie. Rozmowa z ubekami, przychylny ubek
[02:7:00] – Zamek Lubelski. Strażniczka, która chce go zastrzelić (synowa zastrzelonego przez „Żelaznego” przewodniczącego rady miejskiej). Warunki przebywania w celi w Baszcie (ścisk, brak powietrza). Paczka od matki
[02:12:00] – Styczeń 1952, osadzenie w więzieniu we Wronkach
[02:14:00] – Kipisz w celi, zabieranie różańców z chleba. Bicie więźniów, inne formy dręczenia więźniów
[02:18:00] – Śmierć Stalina. Poprawa warunków
[02:19:00] – Przewiezienie do Opola. Wspomnienie o rozbrojeniu i rozmundurowaniu oficera (Witkowski) z UB w Popkowicach, oddanie munduru. Przesłuchanie w sprawie tego oficera, który okazuje się być więźniem
[02:23:00] – Pytanie o wyroki śmierci na Zamku Lubelskim. Odgłosy z celi śmierci. Spotkanie z człowiekiem, który sprzątał piwnice Zamku, gdzie wykonywano wyroki śmierci. Wieszanie więźniów w komórce na podwórzu gospodarczym
[02:27:00] – Ponowne pytanie o wyjazdy „Zapory” do Radecznicy
[02:28:00] – Pytanie o „Wampira”, który zlikwidował informatorkę UB (Nimińska)
[02:32:00] – Pprzeniesienie z Opola do Strzelec Opolskich (pan Misztal, przedwojenny wojewoda stanisławowski). Dostaje pracę gońca dyrektora fabryki (pan Kalinowski), potem pracę biurową
[02:34:00] – Zwolnienie z więzienia. Przekazuje wypiskę koledze („Tońko”, partyzant z Wojciechowa). Próba zwerbowania na kapusia. Podejrzenie, że pomógł mu naczelnik więzienia śledczego w Opolu więcej...
mniej

Surdacki Rafał

Czerniak Grzegorz

Film