Teresa Gronczak (ur. 1926, Zakopane), mieszkanka Kuźnic w Zakopanem od urodzenia. Ojciec Feliks Gronczak był sierotą (prawdopodobnie jego biologiczna mama pochodziła z Makowa Podhalańskiego), jako 3-latek z dwoma innymi chłopcami został adoptowany przez hr. Władysława Zamoyskiego. Feliks Gronczak dorastał i pracował w majątku hrabiego w Kuźnicach (z przerwą na naukę w Pełkiniach koło Jarosławia). W 1921 r. ożenił się z Wiktorią Bergiel z Dobczyc. Hr. Władysław Zamoyski wyprawił im wesele i prawdopodobnie chciał zapisać część swojego majątku, ale zmarł nagle w 1924 r. Feliks i Wiktoria Gronczakowie mieli sześć córek: Marię (ur. 1922), Alicję (ur. 1923), Józefę (ur. 1925), Teresę (ur. 1926), Annę (ur. 1930) i Kazimierę (ur. 1932). Wszystkie siostry poza najmłodszą Kazimierą uczyły się w Szkole Domowej Pracy Kobiet. Szkołę zamknięto w 1952 roku, jej absolwentki zwano popularnie „cepculkami” (od opaski noszonej na głowie). We wrześniu 1939 r. rodzina Gronczaków uciekała na wschód, dotarła do Biłgoraju. Po powrocie do Kuźnic Teresa Gronczak z siostrami Alicją i Józefą podjęły pracę w hotelu na Kalatówkach (Berghaus w czasie niemieckiej okupacji). Dzięki temu uniknęły wywózki na roboty przymusowe do III Rzeszy. Po zakończeniu II wojny światowej Teresa Gronczak pracowała w Szkole Domowej Pracy Kobiet do jej zamknięcia (1952), a potem w pobliskim szpitalu. Dzisiaj jest to Katedra i Klinika Ortopedii i Rehabilitacji Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Uniwersytecki Szpital Ortopedyczno-Rehabilitacyjny w Zakopanem
często nazywany KBK, ponieważ został założony w 1915 r. przez kardynała Adama Stefana Sapiehę jako Krakowski Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską I Wojny Światowej. W 1992 r. Teresa Gronczak przeszła na emeryturę i do dziś mieszka w rodzinnym domu, który obecnie znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1926 r. w Zakopanem.
[00:00:30] Boh. całe życie mieszkała w Kuźnicach, po ukończeniu szkoły powszechnej uczyła się w Szkole Domowej Pracy Kobiet, którą założyła generałowa Jadwiga Zamoyska. W czasie okupacji kierowniczką szkoły była Teresa Koczorowska. Przed wojną w budynku szkoły zaczęto remont, Niemcy go dokończyli i zrobili hotel. Po ukończeniu szkoły boh. pracowała w hotelu „Berghaus” na Kalatówkach, gotowała tam dla personelu, czasem podkradając produkty z magazynu.
[00:02:40] Pewnego dnia boh. była świadkiem egzekucji więźniów przywiezionych z willi „Palace” po tym, jak zastrzelono jednego Niemca. [+]
[00:04:55] Siostra Ala pracowała „na pokojach” u gubernatora Franka, boh. i Józia pracowały w kuchni. Pracownicy mieli klucze od magazynu, w którym były m.in. wódki Baczewskiego – dyskretne podbieranie butelek. Pod koniec wojny do Kuźnic przywieziono rannych niemieckich żołnierzy. Najstarsza siostra pracowała w szpitalu, gdzie przebywali ciężko ranni. Trudności z żywnością podczas okupacji – niewielkie porcje chleba na kartki.
[00:08:23] Po wojnie boh. gotowała dla nauczycielek uczących w szkole. Po jakimś czasie wróciła do Kuźnic Szkoła Domowej Pracy Kobiet, po jej likwidacji budynek zajął szpital i boh. pracowała w kuchni.
[00:09:38] Ojciec Feliks Gronczak został przywieziony jako dziecko do Zakopanego przez hrabiego Władysława Zamoyskiego. Boh. opowiedziała o tym emerytowana nauczycielka Jadwiga Theifert. Hrabia przywiózł jeszcze dwóch osieroconych chłopców: Władysława Więckowskiego i z Francji, Jana Hüberta. Do chłopców przychodził nauczyciel. Ojciec został wysłany na naukę weterynarii do Pełkiń, szkoły nie ukończył, ale po powrocie leczył zwierzęta okolicznych gospodarzy. Zajmował się też ogrodnictwem. Wspomnienie wyrabianych w szkole ciast, w tym pierników oraz przetworów robionych przez Marię Kunz. Hrabia był właścicielem sklepu, w którym sprzedawano pieczywo, wyroby cukiernicze i przetwory.
[00:14:25] Matka pracowała we Lwowie u rodziny leśniczego, przyjechała z rodziną pracodawcy do Zakopanego. Stan zdrowia boh. – pobyt w szpitalu KBK. Pomoc matki chrzestnej Małgorzaty Hube – wraz z wybuchem wojny boh. straciła oszczędności w banku. Boh. jako jedyna z sześciu sióstr nie wyszła za mąż i została w rodzinnym domu.
[00:17:05] W 1920 r. matka, Wiktoria Bergiel, przyjechała do Zakopanego i tu poznała ojca, decyzję o ślubie podjęto po pierwszym spotkaniu. Hrabia Zamoyski pomagał w organizacji wesela i dał mieszkanie młodej parze. Matka zajmowała się domem i sześcioma córkami, najstarsza, Maria, urodziła się w 1922 r., w 1932 urodziła się Kazimiera, którą ksiądz zapisał jako Marię Kazimierę.
[00:20:20] Matka pomagała sąsiadkom paniom Zaleskim, jedna z nich była farmaceutką i prowadziła punkt apteczny w szkole, w które było 200 uczennic. Biedne uczennice nie płaciły za naukę w szkole założonej przez hrabinę Ireną Zamoyską. Wspomnienie pożaru pobliskiego budynku, z którego ojciec uratował mieszkającego tam księdza. W budynku mieściła się także mydlarnia i drukarnia, w której drukowano „Kuźniczankę”. Hrabia Zamoyski mieszkał w domu za pralnią. Siostra hrabiego, Maria Zamoyska, malowała i boh. nosiła za nią sztalugi.
[00:23:42] Pogłoski o miłości Julii Zaleskiej i hrabiego Władysława Zamoyskiego – czytanie po kryjomu książki pt. „Trędowata”. Boh. opiekowała się Julią Zaleską w ostatnich latach jej życia i ubrała ją do trumny. Najstarsza z sióstr Zaleskich, Tekla Grosicka, miała syna Kazimierza, morfinistę, który był chrzestnym boh. Henryka Zaleska była magazynierką w szkole, Justyna Zaleska zajmowała się hrabianką Marią Zamoyską.
[00:26:00] Boh. poszła do szkoły mając sześć lat, po ukończeniu szkoły powszechnej uczyła się w Szkole Domowej Pracy Kobiet – pani Koczorowska ratowała uczennice przed wywózką na roboty do Niemiec. Hrabia Zamoyski był właścicielem restauracji, produkty do niej pochodziły z Kuźnic. Na placu, w którym obecnie jest kolejka na Kasprowy, stał młyn. Staraniem hrabiego wybudowano wodociąg w Kuźnicach.
[00:29:50] Wspomnienie wypraw w góry. Wjazd kolejką na Kasprowy – wojskowi mogli zabierać dzieci za darmo. By zbierać borówki, trzeba było mieć pozwolenie z Nadleśnictwa. Obecny stan zdrowia boh. – złamanie nogi na nartach i inne wcześniejsze dolegliwości.
[00:34:00] Wycieczki z ojcem w góry. Gdy w okolicy chodziły niedźwiedzie, nie wolno było wychodzić z domu – sprzątanie odchodów niedźwiedzia.
[00:36:18] Boh. była na zawodach, w których brał udział Stanisław Marusarz. Pierwszy autobus zaczął jeździć do Kuźnic w 1938 r., bilet kosztował złotówkę. W czasie okupacji nie było komunikacji i do Zakopanego chodzono na piechotę. Boh. chodziła do szkoły w Bystrem – wagary na Nosalu. Wspomnienie jednej z nauczycielek.
[00:41:12] W Kuźnicach zachowały się przedwojenne budynki. Szkolne gospodarstwo dobrze funkcjonowało, hodowano kilka krów i uczennice robiły sery. Dzieci hrabiny Jadwigi Zamoyskiej. Hrabia Władysław Zamoyski wyjeżdżając do Kórnika powiedział ojcu, który był sierotą, że po powrocie załatwi jego sprawy, ale nie wrócił do Kuźnic – śmierć hrabiego w maju 1924 r. Jego siostra Maria Zamoyska zmarła w 1937 r. W szkole uczyło się 200 dziewcząt, niektóre z nich zostawały w Kuźnicach po zakończeniu nauki.
[00:45:50] W budynku, w którym kiedyś mieszkał hrabia straszyło. Wiele lat po jego śmierci najmłodsza siostra widziała w oknie pana z brodą. Ojciec pokazał córce portret hrabiego i potwierdziła, że to właśnie jego widziała. Niemcy zburzyli „nawiedzony” dom planując budowę parkingu. Stan drogi do Kuźnic przed wojną. Trudności w dotarciu zimą do szkoły w Bystrem.
[00:47:38] Generałowa Zamoyska dostała od papieża zezwolenie na budowę kaplicy. Zainteresowanie hrabiny polityką. Wspomnienie książki o Zamoyskich. Ojciec uratował w czasie pożaru życie proboszcza.
[00:51:25] Małgorzata Hube, matka chrzestna boh., była kierowniczką szkoły. Zmarła w 1937 r., wcześniej założyła boh. książeczkę oszczędnościową. Boh. była chorowitym dzieckiem, matka chrzestna kupowała jej lekarstwa. Pobyt w szpitalu KBK w Zakopanem, wybudowanym dzięki Kurii Biskupiej. Po likwidacji szkoły w budynkach mieściło się sanatorium – podjęcie pracy przez boh.
[00:53:30] 1 września 1939 ojciec miał oddać konia w Nowym Targu, wziął na wóz boh. oraz Józię i Hanię. Rodzina znalazła się na Lubelszczyźnie, boh. widziała płonący Biłgoraj. W Nowym Targu dano ojcu papiery z sądu do wywiezienia. Napotkany chłop zaprosił rodzinę do domu – wspomnienie pieroga z kaszą gryczaną. Nalot w czasie przejazdu przez Kolbuszową – wojskowy zaprowadził siostrą Hanię do budynku, a boh. i Józia ukryły się pod drzewem. Po nalocie odjechano. Po jakimś czasie ojciec zorientował się, że nie ma Hani. Oprócz rodziny na wozie jechali dwaj Żydzi z Krakowa, jeden z nich był głuchoniemy. W jednej z miejscowości Niemcy zabrali mężczyzn – okoliczności ocalenia. W październiku wrócono do domu. [+]
[00:58:14] Najstarsza siostra była we wrześniu 1939 w Warszawie, potem wróciła do Kuźnic. W czasie okupacji boh. pracowała na Kalatówkach w hotelu dla Niemców, po wojnie gotowała w szkole.
[01:00:40] Nocami partyzanci przechodzili przez Przełęcz Goryczkową. W czasie kręcenia filmu „Czarci żleb” [1949] wożono filmowcom jedzenie z restauracji w góry. Ucieczka Niemców przed Armią Czerwoną. Przed końcem wojny boh. złamała nogę, nastawił ją ojciec, weterynarz.
[01:03:10] Boh. miała zdjęcie z Hansem Frankiem i pracownikami hotelu, ale spaliła je. Do hotelu przyjeżdżali Niemcy z Krakowa i okolic. Boh. czasem zajmowała się najmłodszym dzieckiem Franka – kontakt po latach z Niklasem Frankiem. Ochrona hotelu w czasie okupacji, gdy przyjeżdżały zagraniczne delegacje. Odnoszenie się Niemców do pracowników hotelu. Z kradzionych prześcieradeł szyto spódnice, boh. ma w domu żelazne łóżko wyniesione z hotelu. Rano chodzono na mszę do sióstr [albertynek] na Kalatówkach. Drogę na Kalatówki w 1938 r. robili Huculi. Ojciec leczył za darmo zwierzęta okolicznych gospodarzy.
[01:09:28] Ojciec ze względu na stan zdrowia nie był zaangażowany w ruch oporu. Dochodzenie prawdy o pochodzeniu ojca, który został ochrzczony w krakowskim kościele św. Mikołaja. Matka pochodziła z Makowa, ojciec trafił do sierocińca księżnej Ogińskiej. Po kilku latach zabrał go stamtąd hrabia Zamoyski i ojciec wychowywał się w szkole w Kuźnicach. Hrabia przywiózł jeszcze Władysława Więckowskiego, który potem był introligatorem. Boh. wysyłano do restauracji po chrzestnego Kazika Grosickiego, boh. bała się go, gdy był pijany. Powody wyjazdy Grosickiego z Kuźnic. Zjazd „Kuźniczanek” w 2012 r.
[01:13:08] Ukraińcy zabili Niemca i za to dokonano egzekucji Polaków. Hrabia wybudował tor saneczkowy – zawody bobslejowe.
[01:15:20] Po wyzwoleniu w hotelu zamieszkali czerwonoarmiści, ale odeszli, gdy nie było czym palić. Po wojnie boh. pomagała siostrom przy dzieciach. Jednej z nich pięcioro dzieci zmarło z powodu toksoplazmozy. Groby rodzinne na miejscowym cmentarzu.
[01:19:08] Boh. całe życie pracowała w Kuźnicach. Opłaty za mieszkanie. Hrabia zapisał nieruchomości narodowi polskiemu. Wspomnienie prelekcji na temat działalności hrabiego Zamoyskiego – spotkanie z księdzem na drodze do Zakopanego.
[01:23:35] Po wojnie boh. pracowała w szkolnej kuchni, pomagały w niej emerytowane nauczycielki. Stosunek boh. do chrzanu, musztardy i majonezu. Dla personelu hotelowego gotowano dania z puszek typu eintopf.
[01:26:22] Życzeniem hrabiego było istnienie szkoły – likwidacja w latach 50. Boh. jest w posiadaniu krzyża, który hrabia Zamoyski dostał w czasie pierwszej komunii. Po zamknięciu szkoły budynki zajęło sanatorium dziecięce KBK – operowane przypadki. Do emerytury boh. pracowała w służbie zdrowia. Nie miała problemów z władzą komunistyczną.
[01:31:00] Stan budynku, w którym mieszka boh. Siedziba Tatrzańskiego Parku Narodowego w Kuźnicach. Wspomnienie pobytu w Wielkiej Brytanii. Rozmowy z turystami odwiedzającymi Kuźnice.
[01:34:00] Wspomnienie egzekucji, której boh. była świadkiem w czasie okupacji. Wcześniej widziała zwłoki zastrzelonego Niemca.
[01:36:10] Wspomnienie wycieczek w góry z ojcem. Wypadki śmiertelne w Tatrach, trudności przejścia przez Orlą Perć. Przygoda w górach. Po wojnie jeżdżono po żywność w okolice Krakowa – ocalenie podczas zderzenia pociągów. Zbiory opieniek.
[01:41:25] Ojciec zmarł na zawał w 1957 r., matka w 1969. Uczennice szkoły nazywano „cepcułkami” od chustek noszonych na głowach. Znajomość z Joanną Pociask-Karteczką. Wspomnienie pobytu w szpitalu, stan zdrowia boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.