Marcinkowska Wanda

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0750

16 lipca 2019, Wrocław

1:38

Wanda Marcinkowska (ur. 1926, Niemilia) wspomina dzieciństwo na Wołyniu oraz życie pod okupacją sowiecką, a później niemiecką. Głównym wątkiem relacji jest atak ukraińskich nacjonalistów na wieś w maju 1943.

[00:00:10] Ur. 20 stycznia 1926 r., dziadkowie zmarli młodo. Tato miał 5 sióstr, mieszkał ze swoja matką, ożenił się w 1925 r. Gospodarstwo 15 ha: krowy, konie. Młodsze rodzeństwo boh: dwie siostry i brat. Boh. pomagała rodzicom przy dzieciach i domu, pasała krowy. Szkoła 4-klasowa. Pobliska duża wieś Bystrzyce (Żydzi, Polacy, Ukraińcy), posterunek policji, sklep, szkoła 7-klasowa, jednostka Korpusu Ochrony Pogranicza. W szkole 3 klasa trwała dwa lata, a 4 – trzy lata.
[00:04:00] W czasie roztopów wylewała rzeka [Słucz], nie dało się przejść do Bystrzyc. W 1939 r. po rozpoczęciu okupacji radzieckiej boh. przestała chodzić do szkoły. 1 klasa w Niemilii: nauczyciele Wisłocka, Karolczak, Ignacy Typowski z Tucholi na Pomorzu. W szkole tylko polskie dzieci, we wsi 40 domów, sami Polacy.
[00:06:45] Parafia w Ludwipolu, potem w Starej Hucie odległej o 8 km. Przepływanie promem w czasie roztopów [+]. Zamożny dom, pasieka, krowy, świnie, owce, gęsi, kury. Ojciec dorabiał, wożąc drzewo z pobliskiego lasu wozem i łodzią. Właściciel majątku Walewski, producent tytoniu. Ojciec miał prawo do darmowego przydziału drewna. Pomoc chłopców i dziewcząt przy transporcie.
[00:09:57] Zajęcia dzieci i zabawy zimą i latem. Lektury szkolne. Wybuch wojny: piękna pogoda 17 września, przyjście Rosjan (25 km od granicy). Bliskość jednostki kawalerii wojskowej. „Zabieranie” polskich żołnierzy przez Rosjan, ucieczki na zachód, uciekinierzy z zachodu Polski. [+]
[00:13:04] Ucieczka wojska z Bystrzyc, Ukraińcy strzelali do żołnierzy. We wtorek [19 września] informacja o „powrocie polskiej kawalerii, która wymordowała Ukraińców i uciekła do Rumunii”. Połączenie Niemilii z wioską ukraińską, sołtys („hołowa”).
[00:15:21] Konieczność oddawania żywności żołnierzom, dla rodziny wystarczało. Szkoła w domu stryja mamy. Epidemia tyfusu w 1918 r. – śmierć babci, dziadka. Wychowanie mamy przez stryja, jego żonę zamordowali Ukraińcy, stryj się uratował, po wojnie przyjechał do Środy Wielkopolskiej.
[00:18:17] Dalsza edukacja w radzieckiej szkole w Bystrzycach, nauka po rosyjsku przez 3 zimowe miesiące (wierszyki, czytanki rosyjskie), wiosną pomaganie rodzicom w gospodarstwie. Przyjście Niemców, przyjechali do wsi motorami, zakwaterowali się w koszarach. Niemcy ze Śląska, mówili po polsku. Organki dla brata. Rozdawanie żywności mieszkańcom. Dobry Niemiec: „Nie wiem, czy wrócę”.
[00:21:34] Robienie przez dziewczęta czapek, rękawic, szalików z wełny owczej dla Niemców na froncie wschodnim. Żydzi – w większości byli właścicielami sklepów, dobrze żyli z rodzicami, zaproszenia na wesela. Nocowanie u Żydów w miasteczku, krawiec Icko Raber szył kożuchy i futra.
[00:23:47] Bierzmowanie boh. w Ludwipolu. [+], nocleg u Żydów. Ucieczki, ukrywanie się Żydów. Żydzi budowali drogę w sąsiedniej wsi, nosili żółte odznaki na piersiach i plecach. Getto w koszarach w miasteczku, masakra Żydów, „pół roku krew” wypływała do rzeki. Ucieczka Żydów do majątku Walewskiego, ucieczka młynarza z Bystrzyc. Ukraińcy rozstrzelali ukrywających się w lesie Żydów.
[00:26:53] Nakaz mówienia po ukraińsku. Tata boh. umiał po rosyjsku, pomagał sołtysowi pisać pisma. Strach Niemców przed tyfusem, pozwolili pochować zamordowanych Żydów. Rozstrzelanie znajomych Żydów z Ludwipola przez Niemców. Korespondencja boh. w sprawie rodziny Raberów po wojnie.
[00:29:30] Zakaz pomagania ukrywającym się w lesie [+]. Mama gotowała dla nich wiadro zupy, oddała walonki, lnianą bieliznę. „Rzetelny” Żyd, młynarz z Bystrzyc. [+] Budowa drogi przez Żydów. Młynarz ukrywał się w lesie, jego rodzice zostali w getcie w Ludwipolu.
[00:32:50] Stosunki z Ukraińcami, rodzenie się nacjonalizmu ukraińskiego. Kłótnie dzieci polskich z ukraińskimi podczas pasania krów, wyzwiska „lachy” i „Ukrainiec świnia”. Pasanie krów w lesie podczas sianokosów.
[00:35:32] Siostra mamy, synowa gajowego, wywieziona z dwójką dzieci na Syberię, dwóm braciom udało się uciec do lasu. Wuj trafił do armii polskiej [Andersa], dojechali do Afryki. Ciocia zamieszkała w Anglii.
[00:38:06] Rzeź wołyńska. Spalenie wsi i wymordowanie mieszkańców w nocy z 24 na 25 maja 1943 r. Kościół w Starej Hucie, partyzanci polscy i radzieccy. Mordy pojedynczych rodzin zdarzały się przed 1943 r., narastająca groza, system ostrzegawczy we wsi.
[00:40:06] Okrążenie wsi przez Ukraińców. Nocne dyżury we wsi, zmęczenie rodziców. Rodzina obudzona przez ujadanie psa. Mordowanie mężczyzn, wywożenie kobiet. Ojciec schował się w krzaki, rodzina uciekła do lasu, ostrzeżenie przez Ukraińca, schronienie w krzakach na skraju wioski. Obława ukraińska w księżycową noc. Zastrzelenie cioci i jej dzieci przez Ukraińca na oczach boh. Przeczekanie rodziny w lesie, poszukiwanie brata w życie. Noc spędzona w głębi lasu.
[00:47:15] Powrót rankiem do wsi, „krowy ryczą, koniec świata”, spalenie wsi. Płacz małej siostry w lesie. Spalenie domu boh. 126 osób zamordowano. Zabranie rannych do szpitali.
[00:49:51] Dzierżawienie przez ojca ziemi lepszej jakości pod uprawę lnu od znajomego legionisty z Bystrzyc w zamian za zwożenie drewna. Konfiskata majątków ziemskich dla legionistów. Schronienie rodziny u legionisty, w sumie kilkanaście osób. Znajomy Ukrainiec udostępnił rodzinie boh. swoje mieszkanie na kilka dni. [+]
[00:53:08] Zaatakowanie koszar niemieckich przez Ukraińców. Wyjazdy mieszkańców na roboty do Niemiec. Obrona koszar przez mieszkańców. Banderowcy w mieszkaniu Ukraińca [++], zwalanie winy za pogrom na „Żydków z Rosji”. Ucieczka do chrzestnego mamy w Bystrzycach. [+]
[00:57:11] Przemówienie komisarza cywilnego, tłumacz Siniecki, krzyk zgromadzonych ludzi. Przewiezienie do miasteczka Bereźne, potem do pociągu w Kostopolu. Noclegi w opuszczonych żydowskich domach. 3 tygodnie w koszarach polskich w Równem. Oczekiwanie na transport na zachód.
[01:00:03] Przewiezienie do Austrii, do majątku „barona”. Pobyt przez 1,5 roku, złe traktowanie przez gospodynię, głodowanie, siostra nie miała sił. Polka z piekarni w sąsiedniej wiosce. Ucieczka do tartaku w 1945 r., choroba siostry, pobyt w szpitalu w Judenburgu przez 2 miesiące. Powrót do Polski przez 2 tygodnie pociągiem, bombardowania po drodze. Rok spędzony w koszarach w Judenburgu, ojciec pomagał przy kuchni, boh. sprzątała biura UNRRA.
[01:03:29] Przygotowanie do transportu do Polski w 1946 r. we Włoszech, brytyjska strefa okupacyjna, na drugim brzegu rzeki stacjonowała Armia Czerwona. Rosjanie znęcali się nad Niemkami. Zaopatrzenie w żywność w obozie aliantów.
[01:07:08] Życie w obozie brytyjskim w ogromnych starych koszarach, uchodźcy wszelkich narodowości: Rumuni. Węgrzy, Rosjanie. Dobre traktowanie przez Anglików. Wyzwolenie przez Anglików. Pałac barona - 45 pokoi, do baronowej należało 750 ha gruntów. Rodzina boh. zajmowała się uprawą roli. Rodzina rosyjska spod Kurska, pomoc w dojeniu krów. „Baronka” piekła niedobry czarny chleb dla pracowników (500 g na dobę). Dzielenie się chlebem z siostrą.
[01:13:11] Rosyjska pokojówka baronowej podkradała jajka dla boh. i siostry. [++] Praca w tartaku – wykonywanie skrzynek na amunicje, boh. cięła deski piłą. Pomoc ojcu w pracach polowych. Powrót do Polski: Dziedzice, Jawor. Rodzice wyjechali na Ziemie Zachodnie, trudności ze znalezieniem domu z gospodarstwem do zamieszkania. Brat rozwoził chleb do sklepów wózkiem lub saneczkami.
[01:16:39] Poszukiwanie ziomków z Wołynia na targu. Sołtys Rudnicki z sąsiedniej wioski, spisywał powinności szarwarku przed wojną, poinformował ojca o mieszkających w okolicy jego siostrach (Mędłów k. Żórawiny, Sokoliki k. Kątów). Radość rodziców.
[01:19:10] Puszki amerykańskie z zupą mama sprzedawała na targu, zdobycie funduszy na drogę. Przyjazd do Wrocławia, miasto zasypane gruzami. Przejazd furmanką do cioci w Mędłowie, pomoc przy żniwach cioci i kuzynom. Ofiarowanie jałówki ojcu. Znalezienie mieszkania w Lutyni koło stryja ojca. Początek nowego życia.
[01:24:30] Poznanie męża, obsiewanie pól zbożem amerykańskim, młócenie nocą. Ślub po 3 miesiącach, mieszkanie przez sześć lat u teściowej. Mąż był w „ruskiej partyzantce”, długo chorował. Starania męża jako weterana Armii Ludowej o mieszkanie w Żernikach Wrocławskich, list do Bieruta, interwencja Bieruta. [++] Zamieszkanie w 1953 r., rodzice mieszkali w Lutyni. Boh. otrzymała 5 ha ziemi.
[01:31:00] Pamięć o rzezi wołyńskiej, źli i dobrzy Ukraińcy. Odwiedziny na Wołyniu. Wojenne losy sąsiadki z Wołynia, list od jej syna z prośbą o odnalezienie ojca w Domaniowie. Kontakty z dawna rodziną, zaproszenie na wesele. Śpiewanie polskich piosenek.
[01:37:55] W Żernikach zamieszkali połowie osiedleńcy z Wołynia i ze Lwowa (synowa), zgodne współżycie.
mehr...
weniger

Dworaczek Kamil

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film