Maria Ludwiniak z d. Czubaczyńska (ur. 1928, Warszawa) – niedługo po jej urodzinach cała rodzina przeniosła się do Kamieńczyka nad Bugiem. Miała piątkę rodzeństwa: Cyrylę, Zofię, Jerzego, Henryka i Jana. Cyryla wyszła za mąż za Bolesława Kowalskiego, syna Jana Kowalskiego, podsołtysa Helenowa w czasie wojny. Jan Kowalski 11 lipca 1943 r. został zamordowany przez Niemców razem z Józefem i Józefą Dmochami, którzy ukrywali w swoim gospodarstwie Żydów. Historia ta została upamiętniona przez Instytut Pileckiego w programie Zawołani po Imieniu 14 czerwca 2022 r. Maria Ludwiniak w 1937 r. rozpoczęła naukę w Szkole Powszechnej w Kamieńczyku, a jej rodzina utrzymywała ożywione kontakty z miejscową społecznością żydowską. W czasie niemieckiej okupacji uczyła się na tajnych kompletach. Była świadkiem Zagłady, widziała egzekucję dwóch kobiet żydowskich nad Bugiem, a w 1943 r. likwidację warszawskiego getta. Rodzina na jakiś czas przeniosła się z Kamieńczyka do Loretto, a wiosną 1944 r. mama Marii Ludwiniak wysłała ją do Warszawy na praktykę krawiecką do Jana Kamińskiego przy ul. Marszałkowskiej. Tam zastał ją wybuch Powstania Warszawskiego. Po jego zakończeniu razem z ludnością cywilną był pędzona do Pruszkowa. Uciekła z marszu i dostała się do Milanówka, gdzie Kamińscy mieli dom letniskowy. Zamieszkała tam i zajęła się handlem materiałami odzieżowymi. Po wejściu Armii Czerwonej poszła na piechotę do Warszawy, a stamtąd przypadkowo spotkany Rosjanin zawiózł ją furmanką do rodzinnego Kamieńczyka, gdzie po raz pierwszy od wybuchu Powstania Warszawskiego spotkała się z rodziną. W 1945 r. rozpoczęła naukę w Liceum Pedagogicznym w Wołominie (dawne Seminarium Nauczycielskie, w czasie wojny szpital polowy). Zdała maturę w 1948 r. i rozpoczęła pracę nauczycielki w szkole, która mieściła się w pałacyku Heleny Paderewskiej w Julinie (gmina Łochów), następnie została kierownikiem Biblioteki Publicznej w Radzyminie. Po godzinach na zasadzie wolontariatu pracowała w miejscowym szpitalu. W 1952 r. wyszła za mąż za Janusza Ludwiniaka (również nauczyciela) i przeniosła się do pracy w Szkole Powszechnej w Poświętnem. W 1959 r. razem z mężem przeniosła się do Szkoły Podstawowej w Krubkach, a w 1972 r. rozpoczęli pracę w Szkole Podstawowej w Nowych Ręczajach. W 1978 r. przeszła na emeryturę po 30 latach pracy, ale uczyła jeszcze religii w niepełnym wymiarze godzin. Jest poetką, wydała tomik wierszy. Ma dwóch synów: Macieja (ur. 1953) oraz Jacka (ur. 1956). Wychowała także syna męża z jego pierwszego małżeństwa (Krzysztof, ur. 1951).
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Warszawie.
[00:00:17] Przedstawienie rodziców: Janiny i Stanisława Czubaczyńskich. Matka pochodziła z Kamieńczyka nad Bugiem i rodzina zamieszkała tam po narodzinach boh. – wynajęcie mieszkania w domu Gziewicza. Opis gospodarstwa, w którym także mieszkał Żyd, krawiec, z córką i synem. We wsi było wielu szewców, pracę organizował Żyd Simsia, który sprowadzał skóry. Buty wożono do Wyszkowa i Warszawy. Chaim miał sklep przy rynku – inne żydowskie sklepy. W Kamieńczyku był też piekarz i kowal. [+]
[00:04:54] Matka pracowała jako sprzątaczka na posterunku policji i boh. czasem zostawała pod opieką sąsiada, żydowskiego krawca. Ojciec, murarz, pracował w Wyszkowie. Matka pomagała żonie aptekarza Sicińskiego – reakcja boh., gdy aptekarz zrzucił gniazda jaskółki. Ojciec wychował jedno pisklę, które potem wypuszczono. Boh. miała w klasie kilkoro żydowskich kolegów – wspólne zabawy.
[00:08:18] W domu szewca mieszkała młoda Żydówka Chana, która była chora i nie wychodziła z mieszkania – reakcja matki boh. na dokuczanie jej przez dzieciaki. Boh. bawiła się z córką sąsiada Szalcią. Niektórzy Polacy, zwłaszcza młodzi, źle się odnosili do Żydów -wybicie szyb w żydowskim domu. [+]
[00:13:50] Żydzi byli sklepikarzami i rzeźnikami – mięso sprzedawali Ślepy Icek i Srulek. Icek dzierżawił sad i handlował owocami. Boh. łowiła ryby w Bugu – przeprawa promem przez rzekę. Okoliczności znalezienia Icka pod łodzią-dłubanką – owoce dla boh. [+]
[00:17:10] Zabawy z żydowskimi dzieciakami – skomplikowane zasady gry w piłkę, wspomnienie Szmulka, którego pomijano w zabawie. Podczas wizyty biskupa Stanisława Galla boh. zobaczyła, że biskupa wita rabin – zmiana nastawienia do Żydów. Boh. Widziała, jak Żydzi zabijają krowę – tłumaczenie matki. Rodzice zostali zaproszeni na ślub córki żydowskiego sąsiada – przyjście ojca do domu po zabawie. [+]
[00:23:23] Rodzice kupili niewielki dom koło budynki gminy. Wspomnienie zabawiania żydowskiego chłopca-niejadka. Wizyty sąsiadki, Żydówki. Inna Żydówka zaproponowała rodzinie chałupniczy wyrób guzików. Ojciec był zdunem i czasem naprawiał piec w piekarni.
[00:27:36] Po wybuchu wojny rodzina uciekła do wsi Świniotop, potem mieszkała w Loretto. Kamieńczyk został spalony i ludzie mieszkali w stodołach. Żydzi z Kamieńczyka trafili do getta w Jadowie i Budziskach. Po powrocie do Kamieńczyka boh. chodziła do lasu po szyszki i pewnego dnia spotkała Żydówkę, córkę kowala, której boh. zaniosła koc i chleb. Żydzi przychodzili nocami do domów po jedzenie. W lesie były niemieckie patrole – wiadomość o zabiciu Żydów.
[00:32:37] Zabawy dzieciaków podczas okupacji. Boh. widziała Niemców i prowadzone przez nich dwie Żydówki, szedł z nimi Filewski, kuzyn matki, pastuch. Filewskiemu kazano kopać dół i kobiety zastrzelono – reakcja boh. [+]
[00:36:20] W szkole prowadzono tajne komplety, przypuszczenie, że ksiądz Hilary Jastak pomagała Żydom. Aptekarz Siciński miał córkę Lorcię, która wyszła za Piątkowskiego i mieszkała z mężem i synkiem w Warszawie. Wiosną 1943 r. aptekarzowa zaproponowała boh. wyjazd do Warszawy i opiekę nad Arturkiem. Rodzina mieszkała przy ul. Śliskiej niedaleko getta, pan Piątkowski zabronił boh. wyglądać przez okno, ale boh. wyglądała przez szparę w firankach – widok dziecka zabijanego przez żandarma. Żydówka Chana, której boh. dokuczała, zginęła w czasie drogi do getta w Budziskach, jej ciało zostało na drodze. [+]
[00:44:15] Kowalski, teść siostry, był sołtysem w czasie okupacji. Poborca poszedł do domu Dmochów, którzy ukrywali Żydów – zabicie ukrywanych, zabranie Dmochów i Kowalskich do Radzymina, gdzie był posterunek gestapo. Zachowanie Dmochowej w czasie przesłuchania – wypuszczenie Kowalskiej. Rozstrzelanie Dmochów i Kowalskiego.
[00:48:58] W marcu 1944 r. boh. została wysłana do krawca Jana Kamińskiego, mieszkającego w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej, i uczyła się zawodu. Tam zastał ją wybuch powstania.
[00:50:20] O historii Dmochów boh. dowiedziała się od Kowalskiej. Tuż po wojnie boh. była na miejscu egzekucji koło Radzymina – oznaczanie chorągiewkami miejsc pochówków. Po maturze boh. pracowała w bibliotece powiatowej, pomagała także w szpitalu. Pracował tam doktor Zimermann, któremu boh. opowiadała o miejscach egzekucji Żydów. Powiedziała także o tym znajomemu sędziemu Kołodziejczykowi – ekshumacja szczątków, wśród których były zwłoki Dmochów i Kowalskiego, i przeniesienie do wspólnego grobu.
[00:57:16] Dmochowie byli rolnikami, ich syn był zdunem i murarzem. Żydów przechowywała także rodzina Szulichów. Młodsza siostra boh. Cyryla wyszła za Bolesława, syna Kowalskiego, zabitego przez Niemców razem z Dmochami. Siostra z mężem odwiedzała miejsce pochówku.
[01:01:02] Boh. widziała egzekucję Żydówek w Kamieńczyku przez szpary w płocie. Boh. przez jakiś czas opiekowała się Arturkiem Piątkowskim, a potem wróciła do Kamieńczyka. Nauka na tajnych kompletach.
[01:02:40] Po wybuchu wojny nakazano mieszkańcom ewakuację z powodu przewidywanej bitwy. Ojciec odprowadził rodzinę do Komorowskich mieszkających w Świniotopie – odgłosy bitwy. Ucieczka przed frontem do Jadowa – nocleg w stodole. Pierwszych Niemców spotkano w Łochowie. W czasie drogi przez las matka usłyszała jęki i znalazła rannego żołnierza, boh. przyniosła wodę z Liwca i wycierała mu twarz, dopóki ranny nie umarł. Kuzyn przyjechał wozem i zabrał zwłoki na cmentarz. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.