Stanisław Alot (ur. 1950, Wrocław), nauczyciel, działacz związkowy, opozycjonista w okresie PRL, w latach 1998-1999 prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, kierunek filologia polska (1976) i studiów podyplomowych na Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, kierunek wypoczynek i turystyka (1985). W latach 1969-1970 był zatrudniony w Kopalni Siarki w Jeziórku k. Tarnobrzega, a po ukończeniu studiów w latach 1976-1981 pracował jako nauczyciel w Zespole Szkół Mechanicznych w Rzeszowie. Od jesieni 1980 r. w „Solidarności”, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej w Zespole Szkół Mechanicznych, współorganizował struktury związkowe w szkołach ówczesnego województwa rzeszowskiego. W listopadzie 1980 r. brał udział w strajku okupacyjnym pracowników oświaty w Gdańsku, był przewodniczącym Sekcji Regionalnej Oświaty i Wychowania „Solidarności”. W 1981 r. wydawał niezależne pismo „Kaganek”
członek Prezydium Sekcji Krajowej OiW, uczestnik negocjacji z komisją ministerstwa i KC PZPR w sprawie zmian w programach nauczania historii, języka polskiego oraz listy lektur szkolnych. Był członkiem Prezydium i sekretarzem MKR „Solidarności” w Rzeszowie. 13 grudnia 1981 r. internowany w Ośrodku Odosobnienia w Załężu (jego grypsy wykorzystywano w prasie podziemnej), został zwolniony 29 kwietnia 1982 r. Objęty zakazem pracy w szkołach średnich, od roku szkolnego 1981/1982 przeniósł się do Szkoły Podstawowej nr 21 w Rzeszowie (pracował tam do 1990 r.). W listopadzie 1982 r. powołano go do służby w Wojskowym Obozie Specjalnym w Czerwonym Borze, zwolniono w lutym 1983. W latach 1982-1989 (z żoną Haliną) zajmował się kolportażem wydawnictw podziemnych, głównie w środowisku nauczycieli, od 1982 r. do 1984 r. współpracował z pismem RKW „Solidarność Trwa”. W 1987 r. sygnował apel duszpasterstw Warszawy o przestrzeganie praw obywatelskich, w tym prawa do zrzeszania się. 7 lutego 1989 r. sygnował Deklarację KO przy RKW w Rzeszowie, w latach 1989-1991 był jej członkiem. Od 1990 r. członek Prezydium i sekretarz ZR Rzeszów „Solidarność”, delegat na WZD i KZD, w latach 1992-1998 członek Komisji Krajowej i sekretarz Prezydium. Od 1997 r. równolegle (z polecenia przewodniczącego KK Mariana Krzaklewskiego) sekretarz tworzącej się Akcji Wyborczej Solidarność. W latach 1996-1997 zaangażował się w prace nad obywatelskim projektem Konstytucji. W 1997 r. jako sekretarz AWS był współautorem umowy koalicyjnej z Unią Wolności. W latach 1996-1998 członek Rady Nadzorczej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od 1998 r. do 1999 r. pełnił funkcję prezesa ZUS, odpowiadał m.in. za wprowadzenie systemu informatycznego. W latach 1999-2001 był prezesem spółki Tysol, stworzył plan naprawczy dla „Tygodnika Solidarność”. W 2005 r. współtworzył w Rzeszowie Grupę Ujawnić Prawdę. Z okazji 30 rocznicy powstania „Solidarności” uhonorowany statuetką Pomnika Poległych Stoczniowców (2010). Źródła: Encyklopedia Solidarności (https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/14913,Alot-Stanislaw.html – dostęp: 01.08.2023), wywiad własny.
more...
less
[00:00:08] Ur. 16 listopada 1950 r. we Wrocławiu, rodzice mieszkali wcześniej w Ząbkowicach Śląskich. Ojciec pracownik Elektrowni Czechnica w Siechnicach. Wspomnienie z dzieciństwa – zbieranie truskawek/poziomek z poniemieckich pól. Świniobicie, wyjadanie skwarek. Wiadomość o wygranej Polaków w Wyścigu Pokoju z ulicznych głośników. Reakcja na wiadomość o śmierci Stalina [+]
[00:03:40] Przeniesienie ojca do Elektrowni Stalowa Wola, przeprowadzka do mieszkania w zakładowym bloku. Szkoła w Stalowej Woli od 1956-57, rezygnacja z katechezy z księdzem w szkole. Nauka ministrantury.
[00:06:48] Początek telewizji. Wizyta w zakładzie ojca – oglądanie kotłów wytwarzających parę. Odrabianie zaległości w nauce przez ojca – 7 klasa, korepetycje dla ojca od syna. Namawianie ojca do wstąpienia do partii. Dalsza edukacja w technikum elektrycznym w Nisku.
[00:11:01] Epoka Gomułki, telewizor w domu, czytanie prasy, książek Sienkiewicza, zainteresowanie polityką. Praca dyplomowa i matura. Porzucenie studiów na Politechnice Częstochowskiej, występy z zespołem bigbitowym. Rozpoczęcie pracy w Kopalni Siarki w Jeziórku.
[00:16:30] Odmowa wstąpienia do ZMS i PZPR, nauczyciel j. polskiego Żyła – uczenie literatury w oparciu o kontekst historyczny, obyczajowy. Zarobki w Jeziórku, rozmijanie się rzeczywistości z propagandą telewizyjną, zatruwanie środowiska.
[00:20:50] Górnicy: chłoporobotnicy, niskie zarobki, fatalne warunki zdrowotne w pracy. Mleko i cukier jako odtrutki na oddziaływanie dwutlenku siarki. Stan płuc po wdychaniu dwutlenku siarki. Wywalczenie podwyżki zarobków przez górników. Nasłuchiwanie rozgłośni zachodnich (RWE, Radio Madryt).
[00:24:33] Życie religijne, bierzmowanie. Studia na Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie, awans ojca. Grudzień 1970, relacja w „Głosie Wybrzeża”. Wykładowca marksizmu „o odchyleniu prawicowym”. Turystyka piesza w ZSP. Różnice majątkowe wśród młodzieży studenckiej, zacofanie cywilizacyjne na prowincji. Dr Półćwiartek, badanie wsi polskiej w XVI i XVII w.
[00:33:45] Studencki klub Przewodników Beskidzkich w Rzeszowie, rajdy turystyczne, opowieści o partyzantce w Bieszczadach. Przekształcenie ZSP w SZSP, zmiana systemu studiów na dwustopniowy. Stypendium kopernikańskie za wyniki w nauce, utrata możliwości obrony pracy. Praca licencjacka o Alfredzie Konarze, spolonizowanym Żydzie. Stosunki personalne na WSP, usunięcie żony boh. ze studiów.
[00:39:05] Zawiedzione nadzieje związane z dojściem Gierka do władzy. Happening w rocznicę rewolucji październikowej [+]. Obrona pracy magisterskiej w czerwcu 1976, wprowadzenie „bonów cukrowych” od 1 lipca 1976 r.
[00:42:20] Niemożliwość znalezienia pracy w szkole średniej. Przebieg służby wojskowej, zaliczanie służby wojskowej na studiach [+]. Zatrudnienie w Zespole Szkół Mechanicznych przy ul. Hetmańskiej w Rzeszowie jako nauczyciel przysposobienia obronnego. Ubecy wśród kadry nauczycielskiej. Indoktrynacja partyjna w szkole.
[00:49:15] Braki mieszkaniowe pod koniec lat 70. Niewygodne pytania na zebraniu partyjnym w szkole. Świadczenia socjalne przydzielane przez związki zawodowe, awantura w ZNP.
[00:53:05] Odważne wystąpienia boh. na radzie pedagogicznej. Potrzeba 30 tys. pracowników do budowy Huty Katowice. Zarobki boh. w budżetówce, obniżanie się standardu życia, kolejki w sklepach. Strategia zdobywania mięsa – czekanie w kolejce od północy. Brak mieszkania, woda ze studni i sławojka. [+]
[00:58:00] Zdobywanie książek, „prohibity” w Bibliotece Jagiellońskiej. Początki działalności opozycyjnej od czerwca 1976, bibuła od księdza. Kabaret studencki, ograniczenia cenzury.
[01:01:50] Ciągłe kłopoty mieszkaniowe, zdobywanie węgla na zimę, warunki sanitarne: noszenie wody ze studni, myszy, „oszczędnik” w piecu.
[01:05:32] Nauczanie przysposobienia obronnego (PO): telekomunikacja, strzelnica, pierwsza pomoc. Egzamin maturalny z PO. Etat boh.: 41 godzin na trzech zmianach. Pierwszy etat polonisty, ukazywanie nieoficjalnej historii najnowszej. Zaangażowanie pedagogiczne.
[01:10:40] Październik 1978: wybór Wojtyły na papieża, pierwsza transmisja mszy w telewizji, „coś musi się zmienić”, „słowiański papież” Słowackiego. Niebezpieczne pytania o zbrodnię katyńską. Wielopoziomowy zespół szkół: zawodówka, liceum zawodowe, technikum, studium zawodowe, Pedagogiczne Studium Techniczne dla nauczycieli zawodu. [+]
[01:15:40] Wyjazdy turystyczne w góry z uczniami, szczere rozmowy utrzymane przez uczniów w tajemnicy – ryzyko ponoszone przez nauczycieli. [++]
[01:18:00] „Marne” wakacje w 1980 r. zapowiedź pielgrzymki papieskiej w 1979 r., polskie nauczanie Jana Pawła II, miliony wiernych – doświadczenie pokoleniowe.
[01:23:52] Wzrost świadomości pozycji Polski w obozie RWPG, eksploatacja i wykorzystywanie przez ZSRR. Zmiana postaw polskiego kleru.
[01:26:12] Strajki latem 1980 w Mielcu, Rzeszowie, Łańcucie, pogorszenie sytuacji ekonomicznej, nierówne zarobki nauczycieli. Reforma szkolnictwa z czasów Gomułki i Gierka. Dorabianie na saksach za granicą. Ceny komercyjne epoki Gierka. Reforma edukacji, wprowadzenie dziesięciolatek na wzór radziecki. Obowiązek skończenia przez nauczycieli NURT-u (Nauczycielski Uniwersytet Radiowo-Telewizyjny), skomplikowane pomoce naukowe. [+]
[01:33:00] Trudna sytuacja szkolnictwa w końcu lat 70.: likwidacja małych wiejskich szkół, przepełnienie w szkołach, brak środków na edukację, marne podręczniki, brak nauczania historii w szkołach zawodowych, niedostatki w budownictwie. Wtórny analfabetyzm absolwentów. Opresyjne traktowanie pracowników – nauczycieli i personelu pomocniczego – w szkole.
[01:39:10] Skutki kryzysu światowego (niedokończone inwestycje, wzrost cen ropy, nakłady na wojsko, nierównowaga w handlu z ZSRR, rosnące zadłużenie).
[01:41:43] Strajki: Lubelski Lipiec, Sierpień 1980, wolna prasa. Strajk WSK w Rzeszowie, „wałęsówka: ten dostaje, kto staje”. Postulaty sierpniowe. Pomysł utworzenia NSZZ „S” w szkole boh., opór ZNP w mniejszych szkołach.
[01:46:30] Ferment wśród nauczycieli Rzeszowa, Wrocławia, Krakowa, Lublina, „Solidarność” pracowników oświaty, inicjatywa nauczycieli zawodu. MKZ (Międzyzakładowy Komitet Założycielski) przy ul. Obrońców Stalingradu, boh. wybrany na przewodniczącego MKZ w Zespole Szkół Mechanicznych. Telegram o protestach nauczycieli w Polsce, postulaty. Brak zainteresowania władz negocjacjami z nauczycielami.
[01:51:00] Okupacja sali Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku przez nauczycieli, pracowników służby zdrowia i twórców kultury. Telegram z prośbą o wsparcie, wyjazd delegacji z Rzeszowa, delegacja „S” pracowników edukacji do Sejmu [+]. Baza protestujących: budynek wojewódzkiej biblioteki pedagogicznej w Gdańsku, atmosfera euforii w mieście, „nasza Somosierra”.
[01:55:27] Wypracowanie listy postulatów nauczycielskich. Poparcie protestów budżetówki od Lecha Wałęsy. Ulotki rozwożone pociągami. Zadanie boh. – masowe drukowanie ulotek. [+]
[01:58:24] 15 listopada 1980 r. zerwanie rozmów z ministrem Kruszewskim, postulaty uczniowskie (Gdańsk, Wrocław i Warszawa – silne samorządy uczniowskie). Zerwanie łączności telefonicznej. Dokarmianie protestujących przez mieszkańców Trójmiasta: „róg obfitości”. [+]
[02:01:27] Powrót ministra oświaty, wsparcie od górników, uroczyste podpisanie porozumień o godz. 4:22, 167 postulatów oświaty, m.in. zniesienie dziesięciolatki. Masowe zapisy do „S” nauczycieli w placówkach oświaty w Mielcu.
[02:05:50] Powołanie 5-osobowej Komisji Koordynacyjnej w Zespole Szkół Budowlanych, boh. przewodniczącym. Antoni Kopaczewski, szef MKZ NSZZ „S” w Rzeszowie. Postulaty KK, usuwanie dyrektorów ze szkół, nieusuwalny dyrektor zespołu szkół samochodowych „ikona komunizmu stalinowskiego”, poprawa stosunków z dyrektorami.
[02:09:20] Wprowadzanie demokratycznych procedur w szkołach, postulaty na tablicach ogłoszeń. Podpisanie porozumienia z ZNP. Pismo branżowe „Kaganek”.
[02:12:42] Sekcja regionalna oświaty w woj. rzeszowskim, przewodniczący boh., inne struktury organizacyjne w Rzeszowie. „Zatwardziali komuniści” w zespole szkół mechanicznych. Wstąpienie pięciu uczniów do seminarium duchownego, pomysł ukarania wychowawcy.
[02:16:20] Wysokie upartyjnienie oświaty i szkolnictwa wyższego, podlegli partii dyrektorzy szkół, obowiązkowy partyjny kalendarz świąt w szkole (urodziny Lenina, rocznica rewolucji październikowej, bitwy pod Lenino).
[02:19:32] Postulat pokoju socjalnego z oknem dla sprzątaczek, różnice klasowe w PRL. Lawinowe zapisy do „S” pod Rzeszowem. Oszustwo OPZZ i WRZZ – zagrabienie majątku związkowego i ogródków działkowych – okupacja „S” w proteście.
[02:22:58] Sytuacja rolników indywidualnych, obowiązek ukończenia studiów rolniczych, czarny rynek sprzętu rolniczego i samochodów. Pomysł państwowych chlewni w Bieszczadach epoki Gierka. Strajk w Ustrzykach [Dolnych] spacyfikowany przez milicję, okupacja budynku WRZZ.
[02:27:21] Akceptacja postulatów Niezależnego Zrzeszenia Uczniowskiego przez ministra Kruszewskiego, natychmiastowe stłumienie NZU w Rzeszowie. Donos nauczycielki na boh. za obronę uczniów. [+]
[02:29:26] Jesienią 1980 r. pomoc dla ofiar trzęsienia ziemi w Kalabrii, zaangażowanie uczniów. Opis powstawania komórki „S” w szkole.
[02:33:30] Sukces Krajowej Komisji Koordynacyjnej Pracowników Oświaty i Wychowania podczas rozmów z ministerstwem oświaty i KC PZPR na temat zmiany programów nauczania. Eksperci „S”, najwyższe autorytety, broszura z hasłami z języka polskiego (m.in. Biblia). Największy sukces: wprowadzenie broszury i przedmiotu „historia” do zasadniczych szkół zawodowych.
[02:37:30] Odwoływanie posłów w 1981 r., wybór posłów na określony mandat.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.