Henryk Kaczorowski (ur. 1930, Sienno) opowiada o Edwardzie Kubali, swoim szwagrze, żołnierzu 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Edward po skończeniu seminarium nauczycielskiego i służbie wojskowej wyjechał jako nauczyciel do Mościsk pod Łuckiem na Wołyniu, gdzie poznał i pokochał Idę, piękną Żydówkę. Kiedy wybuchła wojna, został zmobilizowany, a w połowie września 1939 r. wrócił do rodzinnego domu. Pierwsze lata okupacji spędził w okolicy Mościsk, zaczął działać w Armii Krajowej, został dowódcą kompanii karabinów maszynowych. Ida razem z całą rodziną trafiła do łuckiego getta. Dzięki dawnym kontaktom Kubali udało się ją wyprowadzić i razem z żołnierzami 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK ruszyli na wschód. Po bombardowaniu kolumny Ida ocknęła się pokaleczona w głębokim leju, z ukraińską dziewczynką obok. Uratowali je Niemcy. Edwardowi udało się odszukać dziewczynę i wysłać ją do swoich rodziców do Sienna. I tak Żydówka Ida, jako Maria Kubala, żona Edwarda, pojawiła się z ukraińską dziewczynką u boku w domu rodzinnym Kubalów. Dzieckiem zaopiekowała się zaprzyjaźniona rodzina rolników Pajączkowskich, zaś Ida zamieszkała z siostrami i matką Edwarda. Została potajemnie ochrzczona przez miejscowego księdza Sedlaka i po wojnie rozpoczęła pracę w nowo powstałym liceum jako germanistka. Latem 1946 r. wyjechała do Łodzi, gdzie dołączyła do ortodoksyjnej gminy żydowskiej, a następnie do Monachium. Tam dokończyła studia, obroniła doktorat i wyszła za mąż za Idzia Landsberga, łuckiego Żyda, którego rodzina przetrwała wojnę w głębi ZSRR. Wyjechali do Izraela, zamieszkali w Tel Awiwie, gdzie prowadzili dochodową klinikę chirurgii szczękowej. Ida zmarła w wieku prawie stu lat. Do końca życia utrzymywała kontakt listowny z Henrykiem Kaczorowskim. Rodzice pana Henryka, mieszkający w sąsiedztwie cmentarza w Siennie, także ukrywali Żyda zwanego Abusiem. Przed wojną Abuś dostarczał konie polskim kawalerzystom. Jego córka Ida siedziała w jednej ławce z panem Henrykiem. Abuś pojawił się, kiedy w Siennie tworzono getto, ukrywał się kilka miesięcy na strychu nad stajnią, potem pomagał w gospodarstwie dziadków pana Henryka. Jego dalsze losy nie są znane. Całą rodzinę Abusia wymordowali Niemcy. Edward Kubala zginął w kwietniu 1944 r. podczas zdobywania Wału Pomorskiego. Jest pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu w Zielonej Górze. Napis na nagrobku brzmi: „Porucznik Edward Kubala i 25 N.N.”.
more...
less
[00:00:08] Ur. 28 listopada 1930 r. w Siennie. Średniozamożna rodzina chłopska, ojciec Władysław, mama Marianna dd. Ziętala [Zientala], siostry Zofia i Genowefa, po wojnie pracowały jako lekarki (w Siennie i Starachowicach), brat Marek młodszy o 18 lat. Szkoła podstawowa w Siennie, kierownik Banach. Pomaganie w gospodarstwie rolnym rodziców.
[00:02:55] W 1944 r. nauka gry na skrzypcach, nauczyciel zakonnik, absolwent konserwatorium w Warszawie. Początek działalności informacyjnej i łącznikowej. Placówka AK pod dowództwem Stefana Łukasika ps. „Sulimczyk”. Zwerbowanie boh., skrytka na meldunki w rurce siodełka roweru.
[00:07:30] Oddział zabezpieczenia powstania warszawskiego latem 1944 r. Po ukończeniu szkoły prywatne komplety gimnazjalne, nauczyciel Karol Wojdanowski, zasady konspiracji.
[00:10:50] Podejście frontu do linii Wisły w 1944 r. w Solcu. Wysokie obowiązkowe kontyngenty, karne wywózki do Majdanka, bieda w domu. Grupy partyzanckie z okolic wioski Piotrowe Pole. Pokazowe egzekucje 15 osób z Dębowego Pola na rynku Sienna – boh. zmuszony przez Niemców do oglądania powieszonych, przestroga przed pomaganiem partyzantom. Powieszeni wisieli na rynku przez tydzień. [+]
[00:15:10] Wywiezienie chłopców i mężczyzn z Sienna na front w okolice Solca do kopania okopów, zakwaterowanie w stodołach. Ucieczka boh. do domu. Pozostali wrócili po kilku miesiącach, po 8 stycznia 1945 r. [+]
[00:18:02] Ukrywanie się boh. przed karą za ucieczkę. Mieszkanie u dziadka przy ul. Lipskiej. Utworzenie przez rodziców komitetu organizacyjnego budowy koedukacyjnego gimnazjum i liceum ogólnokształcącego. Pomoc wojewody kieleckiego. 1947-1948 – 4 klasa gimnazjum.
[00:21:10] Zatarg obywatelskiej straży porządkowej z pijanymi żołnierzami kościuszkowcami na zabawie w Siennie, stosunek żołnierzy Armii Czerwonej do Polaków. Nauczyciel historii Kasprzycki, prawda o Katyniu, Jałcie, niewoli radzieckiej.
[00:24:24] Początek szkolenia partyzanckiego i światopoglądowego (1946 r.), pojawianie się grup konspiracyjnych, silny wpływ nauczyciela (inspektor dowództwa południowego WiN prof. Pyrek, nauczyciel fizyki w Pionkach).
[00:27:10] Konspiracyjna działalność propagandowa, zdobywanie broni (ataki na milicjantów, zakup) na terenie powiatu iłżeckiego, dowódca obwodu iłżeckiego: kpt. „Marek”.
[00:30:02] Oddział Tadeusza Zielińskiego „Igły”, tropienie konfidentów UB, rozbrajanie, uświadamianie młodzieży.
[00:32:30] Demaskacja oddziału przez zdrajcę podczas przesłuchania przez UB. Zasady konspiracji. Zabranie broni (pistolet TT kaliber 9) pracownikowi Komendy Wojewódzkiej UB w Kielcach. Dowódca oddziału postrzelił się nią w rękę, donos do PUB w Starachowicach.
[00:38:37] Penetracja okolicy Sienna przez UB, aresztowanie 26 uczniów i pomagających im dorosłych nocą z 1 na 2 stycznia 1948 r. Magazyn broni u sąsiada. Przebieg aresztowania boh., przesłuchania, pobicie pałami i kablami, pobici koledzy, brak wody i żywności. [+]
[00:44:25] Areszt powiatowego aresztu UB w Starachowicach przy ul. Krywki (dziś hotel), śledztwo, głodzenie. Przesłuchujący por. Banaszkiewicz, sadysta chor. Marian Nowak, skazany w III RP.
[00:46:18] Więzienie przy ul. Zamkowej 1 w Kielcach, zakwaterowanie [++], obsypanie owłosionych części ciała proszkiem z DDT. 22 maja 1948 r. proces pokazowy w Kielcach, wyroki do dożywocia. Boh. skazany na 9 lat więzienia i 5 lat pozbawienia praw.
[00:49:30] Więzienie w Rawiczu, poniżanie więźniów. Zawszone ubrania, spanie na słomie pod kocem. Naczelnik kpt. Rokicki, „przyjechaliście tutaj na wczasy, żeby was biologicznie zniszczyć”. [+] Głodowe racje żywnościowe (chleb, zgniłe brukiew i kapusta, kasza, kawa), zakaz paczek z domu.
[00:54:05] Dyskryminowanie duchownych w Rawiczu. Boh. był więźniem politycznym I grupy, przez 8 miesięcy w pojedynczej celi. Zagęszczanie więźniów w celi, spanie na betonie, zimno, „blindy” zasłaniające okna. Skutki zdrowotne pobytu w Rawiczu.
[00:56:36] Więźniowie zatrudnieni przy rozbiórce przedwojennego kościoła na terenie więzienia – represje za odmowę. Wyniszczanie więźniów: zimno, głód, znęcanie się. Wywożenie zwłok kibitką. [Kazimierz] Pużak, więzień caratu, w celi z boh. [+]
[01:00:39] Dokończenie wyroku w więzieniu dla młodocianych w Jaworznie – filii KL Auschwitz. Uchwalenie nowej konstytucji w 1952 r., amnestia dla części więźniów politycznych.
[01:04:04] Więzienie w Jaworznie: zbiorcze otwarte cele, głodzenie, wykańczająca praca w zakładzie ślusarskim: wytwarzanie szaf na akta dla Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Podkradanie ziemniaków z kopca. Normy pracy: 5 szaf w ciągu zmiany, praca trzyzmianowa. Pogadanki propagandowe, oficerowie polityczni rekrutowani spośród kryminalistów, donosicielstwo. [+]
[01:08:22] W marcu 1953 r. decyzja o zwolnieniu. Prasówki politruków. Nieznajomość życia na wolności (nowe pieniądze). Komunikaty o amnestii z radiowęzła więziennego nadawane po wieczornym apelu.
[01:11:20] Powrót do domu, odkarmianie przez mamę, 41 kg wagi w wieku 23 lat, zły stan zdrowia, początki gruźlicy. Po pół roku poprawa, pragnienie dokończenia nauki, represje polityczne wobec dawnej szkoły, „wilczy bilet”. Poszukiwanie szkoły.
[01:16:29] Wiadomość o śmierci Stalina na dworcu w Radomiu. Bezskuteczne poszukiwanie szkoły ogólnokształcącej w Warszawie, kilkakrotne próby podjęcia nauki technikum dla dorosłych w Zespole Szkół Mechanicznych w Ursusie, kierownik Przepiórski. Pomoc dyrektora do spraw pedagogicznych Marczewskiego, powstańca warszawskiego. [+]
[01:23:19] Nauka w klasie w 3a u inż. Posielskiego. Początek lekcji o 15.15. W więzieniu nauka obsługi tokarki. Po wyjściu z więzienia praca w wytwórni pomocy naukowych – toczenie ciężarków do wag laboratoryjnych. Zarobki: 800 zł, mieszkanie u stryja w Otwocku. [+]
[01:26:45] Po kilku miesiącach wezwanie do WKR (Wojskowa Komenda Rejonowa Warszawa Włochy II). „Major z pejsami”, szkółka wojskowa, jednostka 2740 w Zabrzu. Warunki w jednostce. Praca w kopalni, łopata nr 16, strzelanie węgla, załadunek – praca przez 30 miesięcy.
[01:33:15] Bunt boh., kolega „Józef Jóźwiak z Józefowa” n. Wisłą, bezowocna rozmowa z pułkownikiem w Ministerstwie Obrony Narodowej. [+]
[01:35:18] Powrót do szkoły w Ursusie, matura, dyplom technika technologa, praca w warsztatach szkolnym jako nauczyciel zawodu. Awans na stanowisko konstruktora do biura: przygotowywanie dokumentacji dla produktów wytwarzanych w warsztatach (ponad 1500 uczniów).
[01:37:37] Choroba rodziców, powrót do pracy w gospodarstwie i Zespole Szkół Zawodowych jako nauczyciel przedmiotów zawodowych.
[01:39:06] Złożenie dokumentów na Politechnikę Warszawską, rezygnacja z powodu braku szans. Odrzucenie dokumentów w Wyższej Szkole Inżynierskiej przy ul. Narbutta, „to była moja klęska”.
[01:42:34] W 1958 r. dokształcanie w studium nauczycielskim dla nauczycieli zawodu przy ul. Stawki w Warszawie. Rekomendacja od dyrektora szkoły w Siennie. Usunięcie ze studium po pierwszym semestrze na skutek nacisków UB. [+] Powrót do Sienna, stałe wsparcie dyrektora ZSZ.
[01:46:35] „Kurs” sporządzania życiorysu w PRL. Studium nauczycielskie dla nauczycieli zawodu i przedmiotów zawodowych w Gliwicach. Egzamin państwowy po 2 latach, praca w szkole, wsparcie dyrektora. Nauczanie sześciu przedmiotów. Oddelegowanie na dokształcenie w Instytucie Kształcenia Nauczycieli zawodu i przedmiotów zawodowych w Warszawie i Kielcach, dyplom po 3 latach. [+]
[01:50:30] „Prawda zawsze prowadzi do celu”. Podczas służby wojskowej w Zabrzu skończony kurs na prawo jazdy kat. A, B, T. Represje wobec boh. do połowy lat 70., m.in. zablokowanie możliwości nauczania na kursach na prawo jazdy. Uzyskanie zgody. [++]
[01:55:10] Założenie rodziny, dwoje dzieci. Żona uczyła w liceum w Siennie, znajomość od dzieciństwa. „Kruszy mi się życie”. [++]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.