Edward Akuszewicz ps. „Wicher” (ur. 1924, Przydybajły, zm. 2019) podczas okupacji niemieckiej w styczniu 1943 roku zgłosił się do oddziału partyzanckiego por. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera”. W IV Batalionie 77 pp AK służył do Operacji „Ostra Brama”, biorąc udział w wielu akcjach partyzanckich, m.in. w bitwie z oddziałami sowieckiej partyzantki koło wsi Olchówka. Po nieudanej próbie dotarcia do Wilna w lipcu 1944 roku „Ragner” rozwiązał batalion, a partyzantom z Nowogródczyzny dał rozkaz powrotu do domów i Edward Akuszewicz wrócił do rodzinnej wsi. W 1950 roku ożenił się, a rok później został aresztowany i skazany przez sąd w Grodnie na 25 lat łagru. Karę odbywał w łagrze w Kemerowie, potem w Omsku. W październiku 1955 roku został zwolniony. Po powrocie do domu pracował w miejscowym kołchozie, m.in. jako młynarz. Kapitan Edward Akuszewicz był członkiem Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej przy Związku Polaków na Białorusi. Zmarł 23 lipca 2019 roku.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. we wsi Przydybajły.
[00:00:50] Dziadek Kazimierz Akuszewicz był w Legionach Piłsudskiego, ojciec Bolesław Akuszewicz służył w nowogródzkiej policji. Po powrocie z łagru boh. wyrobił dokumenty na wyjazd do Polski, ale nie pozwolono mu wyjechać.
[00:02:15] Boh. ukończył dwie klasy szkoły powszechnej do wybuchu wojny. Skutki bombardowania Lidy we wrześniu 1939 r., wśród ofiar był mąż ciotki.
[00:04:53] Powojenne repatriacje do Polski. Podczas deportacji zimą 1940 r. lejtnant pozwolił dać jedzenie ludziom, których wieziono na stację w Lidzie przez Przydybajły. Po wybuchu wojny rodzice wywieźli dzieci do Bicewicz koło Nowogródka, gdzie mieszkał wuj. Sami uciekli do Wilna – praca ojca. Po wejściu Niemców w 1941 r. rodzice wrócili do domu. Podczas wywózek w latach 50. rodzina nie została deportowana.
[00:07:40] Przed wojną rodzice prowadzili gospodarstwo rolne, ojciec był komendantem policji w Nowogródku. Dziadek zmarł w 1953 r., gdy boh. był w łagrze. Wspomnienie powrotu dziadka, legionisty, do domu – jego stopień wojskowy.
[00:10:00] Sytuacja we wrześniu 1939 r. W Przydybajłach przed wojną mieszkały tylko polskie rodziny. Polacy pilnowali nocami kościoła, na który napadali komsomolcy. Niedaleko był majątek pułkownika Sadowskiego – spirytus z miejscowej gorzelni za koszenie. Po wybuchu wojny przyjechała matka Sadowskiego i jego syn, który potem był w plutonie boh.
[00:15:15] Egzekucja Żydów koło Lidy. Zmiana sytuacji Żydów po śmierci Marszałka Piłsudskiego. W okolicy stacjonowała niemiecka artyleria – zachowanie żołnierzy.
[00:18:32] W 1943 r. boh. wstąpił do Armii Krajowej, do oddziału „Ragnera” [Czesław Zajączkowski]. Rozmowy z dziadkiem o bojach legionistów. We wsi była akowska placówka, wcześniej w okolicy działała komunistyczna partyzantka. Razem z boh. do partyzantki poszedł kolega Henryk Szurmiej, który trafił do żandarmerii. Okoliczności zranienia dowódcy plutonu w walce z sowiecką partyzantką koło Pudzina, po tym zdarzeniu boh. został dowódcą plutonu w kompanii „Lotnika” [Jerzy Leszczyński]. Pomoc miejscowej ludności. Wspomnienie partyzanckiej akcji na lotnisku w Kięciach. Podczas walk z sowietami koło Olchówki zginęło ponad 20. partyzantów, w tym sanitariuszka Jadzia i syn pułkownika Sadowskiego [Romuald ps. „Żbik]. Uzbrojenie partyzantów.
[00:26:02] Odział miał brać udział w operacji „Ostra Brama”, ale po drodze do Wilna został rozwiązany przez „Ragnera” – ucieczka boh. i trzech kolegów. Boh. ukrył broń, zamienił mundur dziadka na cywilne ubranie i wrócił do domu. Rozbrojeni przez sowietów partyzanci trafili do Kaługi – ucieczka Nowika, który przez wiele lat ukrywał się. [+]
[00:28:56] Boh. w 1950 r. ożenił się a w lipcu 1951 r. został aresztowany i przez tydzień trzymano go w Lidzie. Kolega z celi, Rydzewicz, wyskoczył przez okno z trzeciego piętra i uciekł. Sowieci powiesili komendanta AK ps. „Laluś” [Anatol Urbanowicz]. [+]
[00:31:22] Rozprawa w Grodnie – świadkowie zeznający w sprawie boh., który został skazany na 25 lat łagru. Ponad dwa lata boh. był w łagrze w Kemerowie, potem w Omsku – zwolnienie w 1955 r. W łagrze w Kemerowie spotkał znajomego, który wziął go do brygady robiącej meble. W Omsku spotkał inżyniera z Warszawy, którego brat mieszkał w Lidzie. Inżynier przynosił mu jedzenie. Życzliwa wobec łagierników postawa mieszkańców Syberii.
[00:40:00] Korespondencja z rodzinami – pomoc strażników. Pewnego razu podczas marszu w zamieci jeden z żołnierzy upadł i więźniowie zanieśli go do obozu. Zmiana sytuacji więźniów po śmierci Stalina. [+]
[00:42:50] Powody wypuszczenia boh. z łagru po odbyciu części wyroku. Razem z boh. zwolniono dziesięciu więźniów, w tym księdza z Brześcia. Zwolnionym wydano nowe ubrania. Pożegnanie z kolegami w Mińsku – przyjazd do Lidy. Spotkanie z żoną i córką. Propozycja małżeństwa po wyjściu z łagru na zesłanie.
[00:47:35] Po powrocie boh. kopał torf. Losy czwórki dzieci.
[00:48:37] Ucieczka Niemców w 1944 r. Na lotnisku stały angielskie samoloty – podarunek od pilota. Praca w miejscowym kołchozie.
[00:52:08] Boh. dwukrotnie był w Katyniu – spotkanie z Lechem Kaczyńskim i prezydentem Dudą. Powody zwolnienia z łagru.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.