Tarnowski Jan cz. 1
Jan Tarnowski (ur. 1937, Nowogródek) wychowywał się w rodzinie o tradycjach niepodległo-ściowych
jego wujem był mjr Jan Tabortowski ps. „Bruzda” – jeden z najdłużej ukrywających się oficerów podziemia antykomunistycznego, który poległ w walce z UB w 1954 roku. Jan Tarnowski w 1945 roku przeniósł się z rodziną z Nowogródka do Szczecina. W latach 1958-1971 był związany z Duszpasterstwem Akademickim przy parafii św. Andrzeja Boboli, pro-wadzonym przez o. Siwka. W marcu 1968 roku brał udział w proteście pod pomnikiem Ada-ma Mickiewicza w Szczecinie. W latach 1976-1980 związany z Ruchem Praw Obrony Czło-wieka i Obywatela (ROPCiO). W listopadzie 1977 roku zatrzymany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Od sierpnia 1980 roku działacz NSZZ „Solidarność”. 13 grudnia 1981 roku internowany i osadzony w Ośrodku Odosobnienia w Goleniowie i Wierzchowie. Pobity za wykrycie i zdemontowanie podsłuchu w celi. 9 kwietnia 1982 roku opuścił ośrodek inter-nowania. Był projektantem i producentem znaczków pocztowych NSZZ „Solidarność”. W czerwcu 1989 roku członek Komitetów Obywatelskich NSZZ „Solidarność”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Laureat Nagrody Katolickiego Stowarzy-szenia „Civitas Christiana” im. ks. dr. Bolesława Domańskiego.
mehr...
weniger
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1937 r. w Nowogródku.
[00:00:15] Dziadek Tabortowski był pomocnikiem leśniczego w dobrach Radziwiłłów, po ślubie z córką leśniczego zamieszkał w Nowogródku i tu wybudował dom przy ul. Kościelnej. Po śmierci żony dziadek został z dwójką małych dzieci, którymi opiekowała się ciotka. W 1900 r. ożenił się ponownie z panną z domu Wojno-Sidorowicz, która jest babcią boh. Początki rodu – incydent w Krakowie w XV w. z udziałem litewskich przodków, studentów. Osiedlenie się Tabortowskich w Mińsku Litewskim – szkoły i teatry. Działalność harcerstwa.
[00:06:15] Okres rewolucji w Rosji – tworzenie polskiego wojska w Mińsku. W lutym 1918 wybuchło powstanie. Polscy żołnierze nie mieli broni – kradzież karabinów przez harcerzy, wśród których był brat matki Wacek Tabortowski. Polskie oddziały gromadziły się w Bobrujsku – starcia z bolszewikami. W obydwu domach dziadka kwaterowali członkowie POW [Samoobrona Ziemi Mazowieckiej i Grodzieńskiej] – siły polskie w Mińsku. W wyprawie po broń w jednej grupie był Melchior Wańkowicz – zdobycie magazynu i rozdanie broni żołnierzom. Na dworcu stały eszelony z żołnierzami rosyjskimi – wyjazd w kierunku Moskwy. Zajęcie Mińska przez Niemców.
[00:13:40] Matka wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej – w 2 Dywizji Legionów była kurierką. Kilka razy przekraczała linię frontu. Czekiści, którzy ją złapali podejrzewali, że jest szpiegiem i odesłali do Dyneburga – okoliczności ucieczki na dworcu. W listopadzie 2019 [1919] matkę wysłano do Dyneburga – obrażenia po ucieczce przed czekistami z jadącego pociągu. Warunki w czasie podróży powrotnej, stan zdrowia matki po powrocie do swoich.
[00:20:10] Ojciec Antoni Tarnowski studiował w Szkole Technicznej, wyrzucony z uczelni za udział w manifestacji w 1905 r. Ojciec pracował przy melioracjach w Estonii, studia ukończył w Pradze. W 1920 r. zgłosił się do wojska, trafił do kompanii saperów i zajmował się budową mostów. Po wojnie pracował w Urzędzie Wojewódzkim w Nowogródku. Rodzice poznali się i pobrali w 1926 r. W 1938 r. wojewoda został przeniesiony do Brześcia nad Bugiem i poprosił ojca, by razem z nim wyjechał. Po wybuchu wojny ojciec brał udział w niszczeniu dokumentów. Potem rodzina wróciła do Nowogródka.
[00:25:55] Listy osób do wywózki spisywał miejscowy Żyd, dzięki wyjazdowi do Brześcia rodzina się na nich nie znalazła. Okoliczności aresztowania wuja Alberta Tabortowskiego, który zginął w Charkowie.
[00:28:44] Po ataku Niemiec na Związek Radziecki Nowogródek został zbombardowany. Po ucieczce sowietów ojciec zorganizował straż obywatelską. Po przyjściu Niemców znaleziono zwłoki dziewczynki zamordowanej rzekomo w sposób rytualny – aresztowanie 50 Żydów. Ojciec i ksiądz Dalecki poszli do władz okupacyjnych i wstawili się za Żydami. Ojciec studiował w Pradze, a komendant okazał się praskim Niemcem – wynik rozmów. W czasie niemieckiej okupacji aresztowano wielu przedstawicieli polskiej inteligencji – aresztowanie i egzekucja jedenastu Sióstr Nazaretanek, które po latach zostały beatyfikowane.
[00:34:55] W 1945 r. sowieci nakazali Polakom wyjazd na zachód. W czasie okupacji w domu bywał Delegat Rządu RP Jan Trzeciak, który współpracował z ojcem boh. Ojciec zmarł na zawał w 1953 r. po przesłuchaniu przez UB w sprawie wuja. Matka nie chciała jechać zimą, ale zagrożono jej wyjazdem na Syberię – planowano wyjazd do Poznania, ale zawieziono rodzinę do Stołczyna (dziś osiedle Szczecina). Zamieszkanie w domu, którego dach i podłogę przebiła bomba – zmiana mieszkania.
[00:39:20] W kwietniu 1946 r. w Szczecinie miała miejsce impreza „Trzymamy straż nad Odrą”. Pierwszego dnia odbyło się spotkanie na Wałach Chrobrego, drugiego dnia miała być defilada w Alei Wojska Polskiego. Rozpalenie ognisk od Nysy do Zalewu Szczecińskiego. Udział harcerzy, członków „Wici”, Związku Walki Młodych i OMTUR w uroczystościach. Przemówienie wojewody Borkowicza i prezydenta Bieruta – nikt nie wspomógł członków ZWM w okrzykach na cześć Bieruta. Powody śmiechu grup młodzieży. Okrzyki wiciowców i harcerzy na cześć Mikołajczyka – zejście Bieruta z trybuny. Po harcerskiej manifestacji zakazano harcerzom udziału w defiladzie. Harcerze przeszli Aleją Wojska Polskiego pomimo zagrodzenia czołgami jednego z dojść na ulicę. Po defiladzie w jednej z bram znaleziono oderwane szturmówki – członkowie ZWM z kijami zagradzali drogę harcerzom. [+]
[00:48:08] Rodziny w tym czasie nie było w Szczecinie, ale matka, harcerka, zbierała informacje o przebiegu zajść. W domu bywały harcerki, niektóre z nich miały zesłańczą przeszłość. Postawy rodziców a kształtowanie poglądów dzieci. W Szczecinie ojciec pracował w urzędzie – związane w tym dylematy.
[00:50:00] W 1947 r. na Wigilię przyjechał wuj Jan Tabortowski „Bruzda”, który się ujawnił. Po ujawnieniu miał kłopoty ze znalezieniem pracy. Potem, zagrożony aresztowaniem, musiał uciekać z Warszawy. Wuj był jednym z twórców tajnej organizacji „Dzwon”. Lekarz, znajomy wuja ps. „Mazur” miał brać udział w jego aresztowaniu w Szczecinie.
[00:52:30] Nadzieje związane ze zmianami w 1956 r. W 1957 r. boh. brał udział w głosowaniu, ale matka nie poszła na wybory. Matka działała w Sodalicji Mariańskiej, wśród znajomych jezuitów byli: o. Siwek, twórca duszpasterstwa akademickiego oraz o. Michał Harmatyj, swego czasu poszukiwany przez NKWD. Zaangażowanie w ruch duszpasterstwa akademickiego – w 1954 r. o. Siwek musiał wyjechać ze Szczecina. Nieudana próba powołania Szczecińskiego Klubu Inteligencki Katolickiej, którego kapelanem miał zostać o. Siwek. Akcja SB w częstochowskim Instytucie Wyszyńskiego, powody aresztowania księdza Moskala. Szykany wobec księży i aresztowania, w tym ks. Figarskiego, kapelana AK na Rzeszowszczyźnie. Starania o powrót jezuitów do Szczecina.
[00:58:48] O. Siwek po powrocie do Szczecina rozwijał duszpasterstwo akademickie. Działalność środowiska niedoszłego KIK-u. Obchody 1000-lecia (chrztu Polski) – boh. i jego brat wnosili obraz do kościoła. Po rozwiązaniu UB część funkcjonariuszy trafiła jako uczniowie do szkół, w Technikum Budowlanym były dwie klasy ubeków. Część z nich podjęła studia – próba infiltracji grupy dyskusyjnej utworzonej przez o. Siwka. W 1967 r. raportowano rozbicie grupy. Dwóch profesorów podjęło współpracę z SB uprzedzając o tym o. Siwka. Tajna działalność grupy profesorskiej i studenckiej. Jedno ze spotkań profesorów odbyło się w mieszkaniu boh. – przedmiotem dyskusji było traktowanie poleceń z Komitetu Wojewódzkiego PZPR.
[01:05:10] Tematyka wykładów o. Siwka prowadzonych dla studentów – reakcja na zachowanie śledczego Merzy z UB, który przyszedł na wykład. Metody śledcze Aleksandra Merzy – beczka prawdy i koń Andersa. Merza po rozwiązaniu UB nie został przyjęty do SB. Wyjazdy studentów na obozy letnie i zimowe – prowadzone dyskusje, kwestia Żydów uratowanych przez papieża (Piusa XII). Stosunek o. Siwka do dyskusji „po góralsku”.
[01:10:35] Akcja SB w 1961 r. przeciwko pielgrzymce studentów do Częstochowy – spisywanie wyjeżdżających studentów w Orbisie i w kasach biletowych na dworcach. O. Siwek miał listę zaangażowanych studentów, jedna z koleżanek przekazała ją SB – zagrożenie wyrzuceniem ze studiów za udział w pielgrzymce. Boh. pojechał do Częstochowy z kolegą Zbyszkiem Szymańskim, po wyjściu z dworca zrobiono im zdjęcie. Po powrocie do Szczecina kilka osób, w tym boh., przesłuchiwano – przebieg przesłuchania. Służba Bezpieczeństwa zażądała usunięcia boh. z uczelni – przymusowy urlop dziekański.
[01:16:24] Postawa patriotyczna o. Władysława Siwka. Jego zaangażowanie w akcję antyaborcyjną – udział kolegi Zbyszka Szymańskiego.
[01:20:32] Boh. podjął pracę na kolei w czasie, gdy trwała wojna między Izraelem a krajami arabskimi – na zebraniu pracowników podejmowano uchwałę przekazywania Arabom 1 % zarobków. Boh. był przeciwko mówiąc, że jego babka była Żydówką. Żaden z Żydów będących na sali nie zaprotestował.
[01:22:40] 17 grudnia 1970 boh. przyszedł do pracy i został wezwany przez naczelnika, który wysłał go na przymusowy urlop z zakazem pojawiania się na terenie należącym do kolei. Żona pracowała w przychodni przy ul. Starzyńskiego, niedaleko budynku SB. Boh. widział tam grupę funkcjonariuszy i ciężarówkę z napisem „strajk”. Przy hotelu robotniczym stoczni stała grupa robotników. Informacja z Wolnej Europy o strajkach w mieście. Boh. widział płonący samochód na ulicy i dzieci wyprowadzane ze szkoły, płaczące po użyciu gazu łzawiącego. Zamieszki w mieście. Doktor Zdanowicz zorganizował w przychodni punkt opatrunkowy, do którego przynoszono rannych od rykoszetów i odłamków. [+]
[01:28:05] Sytuacja w styczniu 1971 – strajk Bałuki. Decyzje komitetu strajkowego, a nie władz miasta. Aresztowania członków organizacji RUCH – braci Czumów, Niesiołowskiego. W mieszkaniu Michała Platera organizowana spotkania historyczne, boh. organizował powielanie książek i pism drugiego obiegu korzystając z powielacza w pracy. Pismo „U Progu” przywiózł Ryszard Litwinionek. ROPCiO wydawało pismo „Opinia”. Porada adwokata Łyczywka. Jesienią 1977 boh. przekazał „Opinię” do powielenia – po wpadce w czasie powielania boh. wyniósł powielone pisma, a resztę wyrzucił do kosza. Boh. został zatrzymany, ale znaleziono tylko jedną stronę „Opinii” – wymierzona kara.
[01:37:23] Latem w 1980 r. boh. był z rodziną na urlopie. Sytuacja w kraju – hasło Jacka Kuronia, wspomnienie Mirosława Chojeckiego. Po powrocie do Szczecina zrobiono spotkanie członków związku zawodowego kolejarzy – nikłe poparcie dla strajku. Spotkanie z dyrekcją – inicjatywa Wojciecha Karkucińskiego. Poparcie pracowników dla strajku – wybór Jana Wesołowskiego jako delegata do stoczni. Jego sylwetka. Decyzja Komitetu Strajkowego o niepodjęciu strajku przez kolej była związana z zaopatrzeniem Śląska w żywność. Założenie niezależnego związku zawodowego na kolei. Boh. i Michał Plater weszli do prezydium Międzyzakładowej Komisji Robotniczej NSZZ Solidarność – spotkanie z sekretarzem POP w zakładzie. Michał Plater chciał otworzyć przewód doktorski, ale mu na to nie pozwalano ze względu na współpracę z o. Siwkiem – propozycja doktoryzowania się i awansu.
[01:47:30] W 1979 r. boh. był na budowie linii hutniczo-siarkowej do Huty Katowice. Po powstaniu niezależnego związku boh. pojechał do Gdańska po informacje. Podróżował z Ewarystem Waligórskim, a w sąsiednim przedziale jechał „opiekun” z SB, kpt. Górski. Efekt spotkania z Lechem Wałęsą. Powstanie NSZZ „Solidarność”.
mehr...
weniger