Jan Tarnowski (ur. 1937, Nowogródek) wychowywał się w rodzinie o tradycjach niepodległo-ściowych
jego wujem był mjr Jan Tabortowski ps. „Bruzda” – jeden z najdłużej ukrywających się oficerów podziemia antykomunistycznego, który poległ w walce z UB w 1954 roku. Jan Tarnowski w 1945 roku przeniósł się z rodziną z Nowogródka do Szczecina. W latach 1958-1971 był związany z Duszpasterstwem Akademickim przy parafii św. Andrzeja Boboli, pro-wadzonym przez o. Siwka. W marcu 1968 roku brał udział w proteście pod pomnikiem Ada-ma Mickiewicza w Szczecinie. W latach 1976-1980 związany z Ruchem Praw Obrony Czło-wieka i Obywatela (ROPCiO). W listopadzie 1977 roku zatrzymany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Od sierpnia 1980 roku działacz NSZZ „Solidarność”. 13 grudnia 1981 roku internowany i osadzony w Ośrodku Odosobnienia w Goleniowie i Wierzchowie. Pobity za wykrycie i zdemontowanie podsłuchu w celi. 9 kwietnia 1982 roku opuścił ośrodek inter-nowania. Był projektantem i producentem znaczków pocztowych NSZZ „Solidarność”. W czerwcu 1989 roku członek Komitetów Obywatelskich NSZZ „Solidarność”. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Laureat Nagrody Katolickiego Stowarzy-szenia „Civitas Christiana” im. ks. dr. Bolesława Domańskiego.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1937 r. w Nowogródku.
[00:00:15] Dziadek Tabortowski był pomocnikiem leśniczego w dobrach Radziwiłłów, po ślubie z córką leśniczego zamieszkał w Nowogródku i tu wybudował dom przy ul. Kościelnej. Po śmierci żony dziadek został z dwójką małych dzieci, którymi opiekowała się ciotka. W 1900 r. ożenił się ponownie z panną z domu Wojno-Sidorowicz, która jest babcią boh. Początki rodu – incydent w Krakowie w XV w. z udziałem litewskich przodków, studentów. Osiedlenie się Tabortowskich w Mińsku Litewskim – szkoły i teatry. Działalność harcerstwa.
[00:06:15] Okres rewolucji w Rosji – tworzenie polskiego wojska w Mińsku. W lutym 1918 wybuchło powstanie. Polscy żołnierze nie mieli broni – kradzież karabinów przez harcerzy, wśród których był brat matki Wacek Tabortowski. Polskie oddziały gromadziły się w Bobrujsku – starcia z bolszewikami. W obydwu domach dziadka kwaterowali członkowie POW [Samoobrona Ziemi Mazowieckiej i Grodzieńskiej] – siły polskie w Mińsku. W wyprawie po broń w jednej grupie był Melchior Wańkowicz – zdobycie magazynu i rozdanie broni żołnierzom. Na dworcu stały eszelony z żołnierzami rosyjskimi – wyjazd w kierunku Moskwy. Zajęcie Mińska przez Niemców.
[00:13:40] Matka wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej – w 2 Dywizji Legionów była kurierką. Kilka razy przekraczała linię frontu. Czekiści, którzy ją złapali podejrzewali, że jest szpiegiem i odesłali do Dyneburga – okoliczności ucieczki na dworcu. W listopadzie 2019 [1919] matkę wysłano do Dyneburga – obrażenia po ucieczce przed czekistami z jadącego pociągu. Warunki w czasie podróży powrotnej, stan zdrowia matki po powrocie do swoich.
[00:20:10] Ojciec Antoni Tarnowski studiował w Szkole Technicznej, wyrzucony z uczelni za udział w manifestacji w 1905 r. Ojciec pracował przy melioracjach w Estonii, studia ukończył w Pradze. W 1920 r. zgłosił się do wojska, trafił do kompanii saperów i zajmował się budową mostów. Po wojnie pracował w Urzędzie Wojewódzkim w Nowogródku. Rodzice poznali się i pobrali w 1926 r. W 1938 r. wojewoda został przeniesiony do Brześcia nad Bugiem i poprosił ojca, by razem z nim wyjechał. Po wybuchu wojny ojciec brał udział w niszczeniu dokumentów. Potem rodzina wróciła do Nowogródka.
[00:25:55] Listy osób do wywózki spisywał miejscowy Żyd, dzięki wyjazdowi do Brześcia rodzina się na nich nie znalazła. Okoliczności aresztowania wuja Alberta Tabortowskiego, który zginął w Charkowie.
[00:28:44] Po ataku Niemiec na Związek Radziecki Nowogródek został zbombardowany. Po ucieczce sowietów ojciec zorganizował straż obywatelską. Po przyjściu Niemców znaleziono zwłoki dziewczynki zamordowanej rzekomo w sposób rytualny – aresztowanie 50 Żydów. Ojciec i ksiądz Dalecki poszli do władz okupacyjnych i wstawili się za Żydami. Ojciec studiował w Pradze, a komendant okazał się praskim Niemcem – wynik rozmów. W czasie niemieckiej okupacji aresztowano wielu przedstawicieli polskiej inteligencji – aresztowanie i egzekucja jedenastu Sióstr Nazaretanek, które po latach zostały beatyfikowane.
[00:34:55] W 1945 r. sowieci nakazali Polakom wyjazd na zachód. W czasie okupacji w domu bywał Delegat Rządu RP Jan Trzeciak, który współpracował z ojcem boh. Ojciec zmarł na zawał w 1953 r. po przesłuchaniu przez UB w sprawie wuja. Matka nie chciała jechać zimą, ale zagrożono jej wyjazdem na Syberię – planowano wyjazd do Poznania, ale zawieziono rodzinę do Stołczyna (dziś osiedle Szczecina). Zamieszkanie w domu, którego dach i podłogę przebiła bomba – zmiana mieszkania.
[00:39:20] W kwietniu 1946 r. w Szczecinie miała miejsce impreza „Trzymamy straż nad Odrą”. Pierwszego dnia odbyło się spotkanie na Wałach Chrobrego, drugiego dnia miała być defilada w Alei Wojska Polskiego. Rozpalenie ognisk od Nysy do Zalewu Szczecińskiego. Udział harcerzy, członków „Wici”, Związku Walki Młodych i OMTUR w uroczystościach. Przemówienie wojewody Borkowicza i prezydenta Bieruta – nikt nie wspomógł członków ZWM w okrzykach na cześć Bieruta. Powody śmiechu grup młodzieży. Okrzyki wiciowców i harcerzy na cześć Mikołajczyka – zejście Bieruta z trybuny. Po harcerskiej manifestacji zakazano harcerzom udziału w defiladzie. Harcerze przeszli Aleją Wojska Polskiego pomimo zagrodzenia czołgami jednego z dojść na ulicę. Po defiladzie w jednej z bram znaleziono oderwane szturmówki – członkowie ZWM z kijami zagradzali drogę harcerzom. [+]
[00:48:08] Rodziny w tym czasie nie było w Szczecinie, ale matka, harcerka, zbierała informacje o przebiegu zajść. W domu bywały harcerki, niektóre z nich miały zesłańczą przeszłość. Postawy rodziców a kształtowanie poglądów dzieci. W Szczecinie ojciec pracował w urzędzie – związane w tym dylematy.
[00:50:00] W 1947 r. na Wigilię przyjechał wuj Jan Tabortowski „Bruzda”, który się ujawnił. Po ujawnieniu miał kłopoty ze znalezieniem pracy. Potem, zagrożony aresztowaniem, musiał uciekać z Warszawy. Wuj był jednym z twórców tajnej organizacji „Dzwon”. Lekarz, znajomy wuja ps. „Mazur” miał brać udział w jego aresztowaniu w Szczecinie.
[00:52:30] Nadzieje związane ze zmianami w 1956 r. W 1957 r. boh. brał udział w głosowaniu, ale matka nie poszła na wybory. Matka działała w Sodalicji Mariańskiej, wśród znajomych jezuitów byli: o. Siwek, twórca duszpasterstwa akademickiego oraz o. Michał Harmatyj, swego czasu poszukiwany przez NKWD. Zaangażowanie w ruch duszpasterstwa akademickiego – w 1954 r. o. Siwek musiał wyjechać ze Szczecina. Nieudana próba powołania Szczecińskiego Klubu Inteligencki Katolickiej, którego kapelanem miał zostać o. Siwek. Akcja SB w częstochowskim Instytucie Wyszyńskiego, powody aresztowania księdza Moskala. Szykany wobec księży i aresztowania, w tym ks. Figarskiego, kapelana AK na Rzeszowszczyźnie. Starania o powrót jezuitów do Szczecina.
[00:58:48] O. Siwek po powrocie do Szczecina rozwijał duszpasterstwo akademickie. Działalność środowiska niedoszłego KIK-u. Obchody 1000-lecia (chrztu Polski) – boh. i jego brat wnosili obraz do kościoła. Po rozwiązaniu UB część funkcjonariuszy trafiła jako uczniowie do szkół, w Technikum Budowlanym były dwie klasy ubeków. Część z nich podjęła studia – próba infiltracji grupy dyskusyjnej utworzonej przez o. Siwka. W 1967 r. raportowano rozbicie grupy. Dwóch profesorów podjęło współpracę z SB uprzedzając o tym o. Siwka. Tajna działalność grupy profesorskiej i studenckiej. Jedno ze spotkań profesorów odbyło się w mieszkaniu boh. – przedmiotem dyskusji było traktowanie poleceń z Komitetu Wojewódzkiego PZPR.
[01:05:10] Tematyka wykładów o. Siwka prowadzonych dla studentów – reakcja na zachowanie śledczego Merzy z UB, który przyszedł na wykład. Metody śledcze Aleksandra Merzy – beczka prawdy i koń Andersa. Merza po rozwiązaniu UB nie został przyjęty do SB. Wyjazdy studentów na obozy letnie i zimowe – prowadzone dyskusje, kwestia Żydów uratowanych przez papieża (Piusa XII). Stosunek o. Siwka do dyskusji „po góralsku”.
[01:10:35] Akcja SB w 1961 r. przeciwko pielgrzymce studentów do Częstochowy – spisywanie wyjeżdżających studentów w Orbisie i w kasach biletowych na dworcach. O. Siwek miał listę zaangażowanych studentów, jedna z koleżanek przekazała ją SB – zagrożenie wyrzuceniem ze studiów za udział w pielgrzymce. Boh. pojechał do Częstochowy z kolegą Zbyszkiem Szymańskim, po wyjściu z dworca zrobiono im zdjęcie. Po powrocie do Szczecina kilka osób, w tym boh., przesłuchiwano – przebieg przesłuchania. Służba Bezpieczeństwa zażądała usunięcia boh. z uczelni – przymusowy urlop dziekański.
[01:16:24] Postawa patriotyczna o. Władysława Siwka. Jego zaangażowanie w akcję antyaborcyjną – udział kolegi Zbyszka Szymańskiego.
[01:20:32] Boh. podjął pracę na kolei w czasie, gdy trwała wojna między Izraelem a krajami arabskimi – na zebraniu pracowników podejmowano uchwałę przekazywania Arabom 1 % zarobków. Boh. był przeciwko mówiąc, że jego babka była Żydówką. Żaden z Żydów będących na sali nie zaprotestował.
[01:22:40] 17 grudnia 1970 boh. przyszedł do pracy i został wezwany przez naczelnika, który wysłał go na przymusowy urlop z zakazem pojawiania się na terenie należącym do kolei. Żona pracowała w przychodni przy ul. Starzyńskiego, niedaleko budynku SB. Boh. widział tam grupę funkcjonariuszy i ciężarówkę z napisem „strajk”. Przy hotelu robotniczym stoczni stała grupa robotników. Informacja z Wolnej Europy o strajkach w mieście. Boh. widział płonący samochód na ulicy i dzieci wyprowadzane ze szkoły, płaczące po użyciu gazu łzawiącego. Zamieszki w mieście. Doktor Zdanowicz zorganizował w przychodni punkt opatrunkowy, do którego przynoszono rannych od rykoszetów i odłamków. [+]
[01:28:05] Sytuacja w styczniu 1971 – strajk Bałuki. Decyzje komitetu strajkowego, a nie władz miasta. Aresztowania członków organizacji RUCH – braci Czumów, Niesiołowskiego. W mieszkaniu Michała Platera organizowana spotkania historyczne, boh. organizował powielanie książek i pism drugiego obiegu korzystając z powielacza w pracy. Pismo „U Progu” przywiózł Ryszard Litwinionek. ROPCiO wydawało pismo „Opinia”. Porada adwokata Łyczywka. Jesienią 1977 boh. przekazał „Opinię” do powielenia – po wpadce w czasie powielania boh. wyniósł powielone pisma, a resztę wyrzucił do kosza. Boh. został zatrzymany, ale znaleziono tylko jedną stronę „Opinii” – wymierzona kara.
[01:37:23] Latem w 1980 r. boh. był z rodziną na urlopie. Sytuacja w kraju – hasło Jacka Kuronia, wspomnienie Mirosława Chojeckiego. Po powrocie do Szczecina zrobiono spotkanie członków związku zawodowego kolejarzy – nikłe poparcie dla strajku. Spotkanie z dyrekcją – inicjatywa Wojciecha Karkucińskiego. Poparcie pracowników dla strajku – wybór Jana Wesołowskiego jako delegata do stoczni. Jego sylwetka. Decyzja Komitetu Strajkowego o niepodjęciu strajku przez kolej była związana z zaopatrzeniem Śląska w żywność. Założenie niezależnego związku zawodowego na kolei. Boh. i Michał Plater weszli do prezydium Międzyzakładowej Komisji Robotniczej NSZZ Solidarność – spotkanie z sekretarzem POP w zakładzie. Michał Plater chciał otworzyć przewód doktorski, ale mu na to nie pozwalano ze względu na współpracę z o. Siwkiem – propozycja doktoryzowania się i awansu.
[01:47:30] W 1979 r. boh. był na budowie linii hutniczo-siarkowej do Huty Katowice. Po powstaniu niezależnego związku boh. pojechał do Gdańska po informacje. Podróżował z Ewarystem Waligórskim, a w sąsiednim przedziale jechał „opiekun” z SB, kpt. Górski. Efekt spotkania z Lechem Wałęsą. Powstanie NSZZ „Solidarność”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.