Jan Szczygieł (ur. 1941, Warszawa) w trakcie powstania warszawskiego został wywieziony do obozu w Luising koło Wiednia w celu germanizacji. Po wyzwoleniu wrócił do domu, gdzie mieszkał z matką i ojczymem. Po śmierci matki w 1948 roku przebywał krótko pod opieką ojczyma, a następnie trafił do domu dziecka. W 1959 roku zamieszkał w Świnoujściu. Pracował na statkach rybołówstwa dalekomorskiego, awansując od funkcji palacza do starszego mechanika. Obecnie jest prezesem Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Świnoujściu.
[00:00:07] Boh. urodził się 1941 r. w Warszawie. Ojciec boh. był nauczycielem i zginął w 1942 r., matka umarła w 1948 r. Podczas wojny i nieobecności matki, boh. został wykradziony z instytucji opiekuńczej przez p. Kilczant/Kieranow Katarzynę ps. Katiusza.
[00:02:00] Matka szukała boh. przez Czerwony Krzyż aż do wyzwolenia w 1945 r. Obozowi świadkowie zeznawali, że boh. został wywieziony do obozu w Luisingen Siebehirten k. Wiednia, gdzie przebywał do wyzwolenia obozu przez wojska radzieckie.
[00:03:20] W obozie boh. przeżył bombardowanie przez lotnictwo alianckie. Na czas nalotów obsługa wygoniła dzieci do piwnic i tam przeczekały zagrożenie. W baraku boh. spał na górnej pryczy, jedno z dzieci płakało i Niemiec zabrał je, nigdy już nie wróciło.
[00:04:40] Po wyzwoleniu boh. trafił do rosyjskiej jednostki, gdzie jeden z żołnierzy się nim zaopiekował. W motocyklu z koszem woził boh. do „olbrzymiego budynku z kolumnami” w Wiedniu. Boh. miał własny rosyjski mundur i czapkę, tak ubrany wrócił do Polski.
[00:07:00] Na terenie obozu były szczury. Boh. pamięta, że wewnątrz miały robaki, nie pamięta jednak, jak został „zwrócony Polsce”. Dokumenty z PCK świadczą, że matka szukała go. Mówiła mu, że wrócił z transportem wojsk rosyjskich. Po śmierci matki w 1948 r. boh. zajęła się ciotka, potem babcia, na koniec trafił do domu dziecka w Sopocie.
[00:08:45] Boh. ukończył szkołę i studia w Szczecinie. Po przyjeździe do Świnoujścia w 1959 r. rozpoczął samodzielne życie. Pracował w rybołówstwie.
[00:11:00] Warunki pracy na morzu. W dorosłym życiu boh. zaczął badać zwoją historię, m.in. pobyt w obozie i powrót do kraju. Rola rosyjskiego żołnierza w przeżyciu boh.
[00:12:25] Obóz, w którym był boh., podlegał pod Wiedeńską Akademię Medyczną. Na dzieciach-więźniach przeprowadzano eksperymenty medyczne, boh. był poddany operacji. Jako dorosły chciał zrekonstruować swój pobyt w obozie i powrót do kraju, bezskutecznie.
[00:14:00] Matka boh. wyrobiła mu legitymację Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, którą boh. ma do dziś. Dokumenty otrzymane z PCK.
[00:15:20] W dokumentach przewija się osoba Katarzyny Kilczant / Kieranow ps. Katiusza. Widnieje w nich jako osoba, która została ewakuowana z Warszawy podczas wojny.
[00:16:30] Poszukiwania w archiwach, list do Władymira Putina (bez odpowiedzi). Otrzymanie historii obozu z ministerstwa wojny Królestwa Belgii.
[00:20:10] Dalsze poszukiwania. Informacja o ludziach, którzy w Warszawie wyłapywali dzieci o aryjskim wyglądzie i zabierali je do Rzeszy.
[00:22:35] Ojciec boh. miał na imię Jerzy, matka Maria z d. Wolna. Po śmierci ojca, boh. z matką mieszkał na ul. Hożej w Warszawie. Podczas powstania warszawskiego, gdy matki nie było w domu, został zabrany przez Rosjankę, p. Kilczanow.
[00:24:00] Ojciec boh. był nauczycielem w Lubartowie, a następnie w Warszawie. Został pochowany w Lubartowie. Matka ponownie wyszła za mąż w 1947/48 r. za człowieka, któremu uratowała życie podczas wojny. Nazywał się Ludwik Wasilewski i pracował jako dyrektor generalny PKP. Zmarł nagle na serce, matka zmarła na serce tydzień po nim. Boh. chodził wówczas do LO im. Górskiego. Syn ojczyma był ambasadorem Finlandii i pytał boh., czy chce z nim zamieszkać. [00:27:40] Syn ojczyma nazywał się Jan Wasilewski, jego syn Tomasz był rówieśnikiem boh. Boh. zabrała ciotka, siostra ojca, która potem oddała go babci. Po kolejnym pobycie u ciotki oddano boh. do domu dziecka.
[00:29:30] W obozie boh. miał najwyższą, drewnianą pryczę i musiał się na nią wdrapywać. Wspomnienie chłopca, który płakał i został zabrany przez Niemca. Bombardowanie w 1945 roku.
[00:31:20] Po wyzwoleniu boh. przebywał w lesie w jednostce wojskowej, były tam namioty wojskowe i żołnierz, który się opiekował boh. Trauma poobozowa, drgawki na widok żołnierza i lekarzy.
[00:33:30] Matka boh. urodziła się na Śląsku w Ujejsce (dziś dzielnica Dąbrowy Górniczej). Kiedy pojechała tam z boh. w odwiedziny do brata, boh. na widok żołnierza na polu zaczął z płaczem uciekać. Awersja do narzędzi i zabiegów medycznych.
[00:35:25] Ksiądz Feliks Bednarski i jego wpływ na boh. – życzliwość, wpajanie wartości, zainteresowanie księdza sytuacją boh. w szkole. Ksiądz po otrzymaniu nominacji na profesora Angelicum przyjechał przed wyjazdem do domu dziecka w Sopocie pożegnać się.
[00:40:20] Dzieci w domu dziecka. Wspaniali wychowawcy: jeden dawał dzieciom jeździć na swoim motorze, inny grał na pianinie piosenki.
[00:42:00] Budynek domu dziecka mieścił się w poniemieckim budynku Sopot Grand Hotel.
[00:43:35] 24 czerwca, na zakończenie roku szkolnego i pobytu w domu dziecka, boh. dostał świadectwo dojrzałości, niewielką wyprawkę pieniężną i życzenia „pomyślności na nowej drodze życia”. Boh. ukończył technikum chłodnicze, zamieszkał w Świnoujściu.
[00:43:35] Świadectwo dojrzałości, niewielka wyprawka pieniężna i życzenia „pomyślności na nowej drodze życia” – na zakończenie pobytu w domu dziecka. Boh. ukończył technikum chłodnicze, zamieszkał w Świnoujściu.
[00:45:00] Absolwenci technikum mieli dużo ofert pracy z zamieszkaniem, ale dotyczyły one południowo-zachodniej Polski. „Naganiacz” werbował do pracy w „Odrze”.
[00:46:20] W rybołówstwie dalekomorskim pracownikom należały się 4 godziny odpoczynku na dobę. Boh. łowił na Morzu Północnym, na Atlantyku, u zachodnich wybrzeży Kanady. Morze Beringa było bardzo zasobne w ryby, łowiono też u wybrzeży Afryki i Ameryki płd.
[00:48:25] Kiedy boh. przeszedł na emeryturę, zaczęto łowić u wybrzeży Chin, które oferowały darmową licencję. Amerykanie mieli limity i kontrolowali opłacanie licencji. Za złowienie ryb niedozwolonych narzucali armatorom wysokie kary.
[00:49:50] Ojczym boh. miał syna Tomasza Wasilewskiego, boh. postanowił napisać do niego list przez biuro adresowe. Biuro nie podało danych z powodu zatrudnienia adresata w MSZ.
[00:52:00] Kiedy jednostka boh. pływała na Dogger Bank [Morze Północne], zawijali do Aberdeen i Newcastle. W okresie PRL pracownicy mieli dodatek dewizowy uzależniony od stanowiska. Boh. był pomocnikiem palacza, jego dodatek wynosił 16 centów dziennie.
[00:54:00] Przełom lat 50. i 60. W celach zarobkowych kupowano kawę Nescafe, która było łatwo przemycić mimo obowiązujących pracowników odpraw celnych. Kupowano też nylonowe pończochy, aby je z dużym zyskiem sprzedać w kraju, oraz cytrusy i banany.
[00:56:30] Boh. miał kontakt z Polonią w Aberdeen i Vancouver. W Anglii była to Polonia międzywojenna, w Vancouver – peerelowska. Historie emigracji nowej Polonii do USA, Kanady, Australii i in.
[00:58:30] Jeden z kolegów z pracy został w Vancouver. Imigranci dostawali wówczas mieszkania i materialnie było im dobrze. Na osiedlach imigranckich mieszkały różne narodowości. Opinia kolegi nt. Polaków. [+]
[01:00:40] Polski gen niepozwalający dojść do porozumienia z bliźnim. Podczas spotkań boh. z Polonią w Vancouver były poruszane tematy polityczne. Polonię z Aberdeen stanowili potomkowie żołnierzy II w. św., żyli pamięcią walki zbrojnej, nie rozmawiali o polityce PRL.
[01:02:30] Polonia kanadyjska wyemigrowała z przyczyn ekonomicznych. Znacznie lepsze zarobki na statkach kanadyjskich.
[01:04:30] Przemyt ludzi nie miał miejsca. Znajomy kapitan jednego ze statków zauważył po wyjściu z portu w Afryce, że ma na pokładzie osoby spoza załogi. Spuścił tratwę pneumatyczną, zostawił ich na morzu zapasem wody i jedzenia i zgłosił do stacji brzegowej.
[01:07:45] Kiedy w latach 50-60 boh. przyjechał do Świnoujścia, miasto było bazą marynarki wojennej ZSRR. Koszary dla marynarzy i baza noclegowa dla radzieckiego dowództwa. Opis miasta i wysokich ogrodzeń strzegących terenu.
[01:10:25] W sierpniu 1980 r. boh. był na morzu. Załoga wiedziała, że powstała „Solidarność”. Postulat „S” dotyczący mieszkań, które były problemem w PRL. „Leningrady” - bloki wielkopłytowe wybudowane z prefabrykatów rosyjskich produkowanych w Leningradzie.
[01:13:40] Postulat „S” dotyczący zarobków. Słabe zarobki polskich rybaków dalekomorskich w porównaniu do innych państw. Podwyżka dodatku dewizowego.
[01:15:00] Wprowadzenie dzięki „Solidarności” pojęcia „rekreacji”. Zarobkowe rejsy morskie trwały ok. 6-7 miesięcy bez wejścia do portu. Eksploatacja statku opierała się o statki-bazy, łącznikowce, które odbierały towar ze statków, na których pracował boh. i zawoziły do różnych krajów. Specyfika ciężkiej pracy na statku, jej wpływ na psychikę.
[01:17:40] Wprowadzenie pobytów rekreacyjnych umożliwiło wpływanie do portu w celu uzupełnienia zapasów wody, paliwa itp. Podczas kilkudniowego postoju można było wyjść na ląd, zabawić się, odebrać pocztę. Przypadki braku łączności radiowej na morzu. [+]
[01:19:15] Stan wojenny, boh. był na morzu. Operator radia Szczecin informował statek alfabetem Morse’a, potem armator przysłał oficjalny komunikat o wprowadzeniu stanu wojennego i zakazie łączności.
[01:21:30] W momencie wprowadzenia stanu wojennego statek przebywał na Morzu Beringa – zakaz połowów ze strony USA. Statek przekierowano do środkowej Afryki. Tradycje marynarskie i obyczaje.
[01:22:55] Boh. zaczął swoją karierę jako palacz, następnie przeszedł przez kolejne stanowiska do starszego mechanika. Ukończył studia w Wyższej Szkole Morskiej i po likwidacji „Odry” przeszedł do Polskiej Żeglugi Bałtyckiej w Kołobrzegu i pracował na promach.
[01:23:45] Działalność boh. w Związku Kombatantów i „walka z wiatrakami” o pomoc państwa dla kombatantów. Zainicjowana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego akcja na rzecz kombatantów nie była kontynuowana.
[01:26:30] Periodyk „Polsce wierni” wydawany przez Zarząd Główny Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych i apel boh. o pomoc dla kombatantów. Tłumaczenie sytuacji kombatantów w Polsce i analiza jej przyczyn.
[01:30:20] Kiedy umarł Stalin, boh. mieszkał u babci w Lubartowie. Dzieci dostawały karteczki z opisem zasług Stalina „wyrażające ból” po jego śmierci i musiały je podpisać. W szkole niektórzy płakali i z żalem wypowiadali się o śmierci wodza.
[01:32:10] Pomimo ciężkiej pracy na statkach boh. nigdy nie myślał o emigracji. Duży wpływ na postawę boh. miały nauki o. Feliksa, który uczył go być uczciwym i prawdomównym. Również matka radziła mu zawsze pomagać ludziom.
[01:35:00] Opinia boh. na temat rodziny. Córka boh. pracuje w Tokio dla Polskiej Agencji Handlu i Inwestycji. Rady boh. dot. wyboru przez córkę drogi życiowej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.