Teresa Cyruchin z d. Jakubowska ps. „Sarna” (ur. 1929, Warszawa) jest córką starszego sierżanta 1 Dywizjonu Pociągów Pancernych Wojska Polskiego, który w wyniku wypadku na poligonie w 1938 roku został ciężko ranny i stracił rękę oraz nogę. W trakcie II wojny światowej ojciec mimo ciężkiego inwalidztwa został żołnierzem Armii Krajowej i zaangażował do działalności konspiracyjnej córkę. Teresa Cyruchin od stycznia do sierpnia 1944 pełniła funkcję łączniczki w VII Obwodzie Armii Krajowej „Obroża” na terenie Legionowa. Po wojnie, aby uniknąć represji, osiedliła się wraz z rodziną w Kołobrzegu, gdzie pracowała w sklepie. Od 1991 do 2009 roku pełniła funkcję sekretarza koła Światowego Związku Żołnierzy AK w Ustce.
[00:00:10] Ur. 30 stycznia 1929 r. w Warszawie w szpitalu wojskowym w Alejach Ujazdowskich, zniszczonym w czasie wojny. Ojciec był wojskowym w Legionowie w I Dywizjonie Pociągów Pancernych. Latem pociągi jeździły na poligony na Kresach.
[00:02:17] Wypadek w czasie ćwiczeń na poligonie 2 lipca 1937 r. – 4 rannych, ojciec stracił prawą rękę i nogę. Mieszkanie na terenie koszar, operacja w szpitalu w Sarnach (dziś Ukraina), potem szpital wojskowy im. Piłsudskiego przy ul. 6 Sierpnia w Warszawie, szwedzka proteza. Procesy sądowe.
[00:04:40] 1 września 1939 r. zaliczka na emeryturę, koniec służby wojskowej. Ewakuacja wojska i rodzin pociągami, bombardowanie na Targówku, naloty w Miłośnie, nalot podczas kąpieli w jeziorze w Broszkowie koło Siedlec 8 września. Pomoc ojca w ostrzeliwaniu samolotów. [+]
[00:09:19] Rozstrzelanie szpiega niemieckiego w pociągu. Dojazd do Łukowa, koniec podróży pociągiem. Noc w Radzyniu Podlaskim w stodole, pogryzienie przez wszy. Decyzja o powrocie do Legionowa pieszo – ojciec na protezie, 4-letnia siostra. Zostawienie dobytku, przybycie do Legionowa ok. 15 października. W mieszkaniu już stacjonowali Niemcy.
[00:12:23] Nocleg u rodziny w Radzyminie (kuzyn mamy Tadeusz Kolisko, lekarz wojskowy, zginął w Katyniu). Mieszkanie w bloku wojskowym w Jabłonnie. Wysiedlenie przez Niemców, mieszkanie w pokoju przy ul. Długiej – do końca wojny. Woda ze studni, brak elektryczności.
[00:15:49] Zwerbowanie ojca do AK, prowadził skrzynkę kontaktową. Boh. pomagała mu nosić meldunki, odbierała prasę podziemną („Biuletyn informacyjny”, hasło: „Suez”. Czasem przenosiła broń. [+]
[00:18:08] Do wojny boh. skończyła 3 klasy szkoły powszechnej. Powrót do nauki w lutym 1940. Szkoła nr 1 przy koszarach, kierownik Piotr Parol. Legionowo należało do Generalnej Guberni, dwujęzyczne świadectwo szkolne polsko-niemieckie. Granica na Narwi – za nią była III Rzesza i szkoły tylko niemieckie. Nauka tylko podstawowa i zawodowa. Po 7 klasie w 1943 r. rozpoczęcie nauki w szkole „handlowej”, czytanie przy karbidówkach albo lampach naftowych.
[00:22:27] Niemcy szukający Żydów w domu boh. Wybuch powstania warszawskiego. „Konspiracja się rozpłynęła”. Ucieczka Niemców. Rozkradanie przez mieszkańców zapasów ze szpitala bułgarskiego przy koszarach, zatrucie konserwą. Reakcja Niemców, wyzwiska, aresztowania. Żony żołnierzy: Góralczyk, Szymanowska. Znalezienie rozstrzelanej kobiety [Piotrowska?] podczas plądrowania koszar. [+]
[00:28:32] Szwagier mamy ranny w oko w czasie bombardowania, wyleczony przez niemieckiego lekarza. Chowanie się przed bombami na ogródkach działkowych. Wyleczenie mamy przez lekarza niemieckiego.
[00:30:53] Front w Zegrzu. Bieda i głód, siedzenie w piwnicach. Nocleg w domu razem z Niemcami. Kopanie okopów, urodzenie się drugiej siostry. Najazd czołgu radzieckiego na okop. Działania wojenne na oczach boh.: samoloty, bomby, miny. Niemiec wyleciał w powietrze, porozrywane ciała ludzi. [+]
[00:35:20] Podczas działalności ojca w AK zasadzka w domu na poszukiwanego przez AK człowieka, ukrywał się w Legionowie – został rozstrzelany.
[00:37:09] Przyjście do gospodyni domu młodego Żyda – chciał się ukryć – zastrzelony przez Niemców na torach. [++]. Schronienie w murowanej piwnicy, nalot. Psy wyjadły jedzenie podczas bombardowania. Wybuch komina.
[00:39:46] Sroga zima 1944/45, ucieczka rodziny na zachód. Przejście przez most w Modlinie, spotkanie Niemca. [+] Spotkanie znajomych w Płońsku. Wymiana pieniędzy, „górale” – pieniądze funkcjonujące w GG. Przemieszkanie u gospodarza na wsi pod Płońskiem, potem w Przemkowie – tam koniec wojny.
[00:44:45] Worek mąki od młynarza, otrzymanie chleba. Boh. pomagała przy młócce zboża w lutym [1945], przyjście polskiego żołnierza ze wschodu. Spanie na słomie, uciekający niemieccy żołnierze spali w kącie domu. Podsłuchana przez ojca rozmowa niemieckich żołnierzy. [+]
[00:47:37] Strzelanina od strony Płońska, kryjówka w ziemiance. Przyjazd radzieckiego czołgu, rozmowa ojca, pijani żołnierze, nocleg na legowiskach po Niemcach. Zagubiony radziecki żołnierz. [+]
[00:50:20] Na początku lutego widok pierwszego polskiego żołnierza „to był koniec wojny”. Decyzja powrotu do Legionowa, odzyskanie części dobytku schowanej w koszarach. Zdjęcia rodziny uratowane przez boh., relacje sąsiadów, poszukiwanie ojca przez NKWD.
[00:53:29] Przyjazd do Płońska, ojciec w Związku Inwalidów Wojennych, spotkania z dawnymi żołnierzami. Wyjazd do Kołobrzegu. Brak nauki w latach 1943-44. Pociągi szabrowników.
[00:55:30] Ojciec Sylwester, mama Jadwiga dd. Kolisko. Pogrzeb Piłsudskiego, żałoba w przedszkolu, płacz ojca. Ojciec walczył w obronie Lwowa w drużynie Orląt Lwowskich. Losy ojca przed wojną.
[00:59:09] Wiadomość o wypadku ojca na manewrach w Dąbrowicy. Kobiety z [Polskiego] Białego Krzyża. Wyjazd mamy do rannego ojca, boh. z siostrą u ciotki w Warszawie. Widok ojca, makabryczny przebieg wypadku. [++]
[01:06:00] Obchodzenie rocznic śmierci Piłsudskiego w koszarach przed wojną – ognisko na środku placu apelowego. Obchodzenie świąt państwowych w krakowskim stroju. Rozpracowanie niemieckiego szpiega w pociągu w 1939 r.
[01:08:42] Kino w jednostce wojskowej. Wyjazdy nad Narew latem, majówki w lesie, tancbuda w Legionowie. Pomocni ludzie po drodze, poczęstunek u gospodarzy, nigdy nie odmówiono pomocy.
[01:11:15] Przysięga do AK składana przed ojcem w Boże Narodzenie. W Wieliszewie tworzyła się PPR („płatne pachołki Rosji”) – pojedynki chłopców z PPR i AK. Niektórzy własowcy stacjonujący w Legionowie współpracowali z AK. Handel bronią w czasie wojny. Własowiec Jerzy, przejmowanie broni w Wiśniewie.
[01:15:34] Pseudonim boh. „Sarna”, ojca „Niedźwiedź” (st. ogniomistrz). Okoliczności poznania prawdy o Katyniu – w czasie okupacji z niemieckiej gazety. Na liście sporządzonej przez MCK stryja nie było, po wojnie książka o Katyniu zabrana przez celników, dr Kolisko był w Starobielsku.
[01:18:28] Powstanie w getcie warszawskim – łuny pożarów widoczne w Legionowie. Wyprawy do Warszawy z legitymacją szkolną. Mama uciekła z łapanki w Legionowie. Wiadomości o sytuacji z „Biuletynu informacyjnego” przenoszonego przez boh., pojawiające się często napisy „Monte Cassino” lub „1918 ”. [+]
[01:21:00] Tajna nauka geografii i historii w szkole handlowej pomimo zakazu, chowanie zeszytów z notatkami. Poranki – aktorzy przyjeżdżali z Warszawy. Wiersz Ujejskiego „Maraton”. Nauka obsługi krótkiej broni przez ojca. Spotkania członków koła AK z Brześcia z dziećmi.
[01:24:38] Wiadomość o wybuchu powstania warszawskiego, „Niemcy z nosami na kwintę”. Latem 1944 praca u fotografa przy ul. Chocimskiej. Łuny nad Warszawą. Niektórzy uciekinierzy z Warszawy przechodzili przez Legionowo.
[01:27:14] Życie powojenne w Kołobrzegu. Inwalida ranny w zdobywaniu Kołobrzegu – razem z ojcem prowadzili sklep. Harcerstwo, liceum, porażka agitatorów z ZWM. Boh. wybrana na drużynową, Zachodniopomorska Chorągiew. Zlot młodzieży „Trzymamy straż nad Odrą”, okrzyki kresowiaków „jedna bomba atomowa i wrócimy znów do Lwowa”, uwielbienie Mikołajczyka, przebieg protestów, msza polowa. Zastraszanie przez UB.
[01:29:50] Poznanie męża: trałował wybrzeże z min, poznanie w sklepie. Ślub, rozmowa ze śledczą z UB. Wygląd powojennego Kołobrzega. Po wojnie boh. sprzedawała w Warszawie papierosy, które robił ojciec, kupowała tytoń na bazarze. Wyzwolenie Kołobrzegu, zrzucenie nazistowskiej gapy z ratusza.
[01:32:55] Niemcy w Kołobrzegu po wojnie przychodzili do sklepu, wyprzedawali swoje rzeczy. Okradanie Niemców przez Rosjan, wyrywanie kolczyków. [+] Życie w Kołobrzegu po wojnie, słona woda w pompie, zburzone budynki – urząd miejski mieścił się w Karlinie. Kursy doszkalające dla młodzieży (francuski, łacina) przez kilka tygodni.
[01:35:15] Kilkudniowy zlot „Trzymamy straż nad Odrą” – delegowanie z hufca harcerskiego, zakwaterowanie w szkole, ogniska na ulicach, zlot drużyn w porcie, strzelanie rac, boh. trafiona w głowę. Eksplozja energii młodzieży. Zatrzymanie boh. i przesłuchanie na UB, wzywania na milicję, śledzenie.
[01:37:34] Praca w PZGS [Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni] od września 1948 r. jako referent w Dziale Skryptów Dłużnych – pożyczanie zboża chłopom na zasiew, plaga myszy, anulowanie długu. Koniec nauki w szkole wieczorowej
[01:39:58] Kradzieże dokonywane przez Rosjan, potem karanie kradnących żołnierzy. Zdziwienie po przyjeździe do Kołobrzegu – szum morza. Pierwsze chwile po przyjeździe, ognisko na dworcu. Opieka strażnika z PUR. Szabrowanie Kołobrzegu.
[01:42:50] Poznanie męża – uczył się w szkole żeglugi śródlądowej, należał w czasie wojny do AK, zgłosił się do wojska – uciekł przed NKWD z kolegą, uznany za zaginionego. Ponownie zgłosił się do wojska, tworzenie się batalionu morskiego w barakach Majdanka. [+]
[01:46:00] W listopadzie 1949 przeprowadzka z Kołobrzegu do Ustki, praca w handlu: przeniesienie służbowe w PZGS w Słupsku, potem w GS, MHD i przez 20 lat w WPH.
[01:47:35] Ujawnienie członkostwa w AK, radość ze śmierci Stalina, niepewność przyszłości. [+] Historia zmiany nazwy jednej ulicy: Hitlera, Stalina, Marynarki Polskiej. [+]
[01:49:56] Proces komandorów [w 1952] – wieści przenoszone „pocztą pantoflową”. Potępienie procesu w domu boh. Rocznica powstania PPR.
[01:52:49] Wprowadzenie stanu wojennego: strach członków partii przed napiętnowaniem społecznym. Kłopoty z zaopatrzeniem kantyn, limitowane towary, przydziały mięsa. Odejście na emeryturę.
[01:55:10] Układy w kwatermistrzostwie. Kartki na mięso dla pracowników cywilnych. Nerwowa praca w handlu „za żółtymi firankami”.
[01:57:05] Losy ojca po wojnie: sklep w Kołobrzegu, przejście na emeryturę, praca w portierni w centrali rybnej, kłopoty z otrzymywaniem emerytury. Amunicja porzucona w gruzach Kołobrzegu. Mężczyzna ze znalezionym pancerfaustem przypadkiem strzelił w mur. Chodzenie po gruzach miasta. Oficerowie marynarki w sklepie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.