Skórzewski Leon cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1620

31 marca 2022, Warszawa

2:26

Leon Skórzewski (ur. 1925, Warszawa) – przed wojną zastępowy w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego. Wrzesień 1939 roku spędził na Bródnie w Warszawie, z grupą młodszych harcerzy został przydzielony do Kierownictwa Obrony Cywilnej na Pradze. Był gońcem aż do kapitulacji Warszawy. Uczestnik ruchu oporu: w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej był odpowiedzialny za przeprowadzanie obserwacji, przechodził szkolenia z łączności. W ramach Hufca Bródno dowodził drużyną BR-200 złożoną z młodszej młodzieży. W maju 1944 r. ukończył kurs tajnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W czasie okupacji pracował jako praktykant w przedstawicielstwie firmy Bosch. Jego pluton BR-BS został przed powstaniem przemianowany na Pluton 618 Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu na Bródnie, ale już na początku drugiej połowy sierpnia dostał rozkaz przeprowadzenia harcerzy w rejon Choszczówki. Stamtąd mieli udać się do Kampinosu. Ponieważ przy przeprawie przez Wisłę poniesiono duże straty, na rozkaz powrócił z ludźmi na Bródno. Po wejściu Rosjan zmobilizowany do Armii Berlinga. Trafił do I Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Zamościu. W wojsku wcielony do karnej kompanii i wysłany do walk w Berlinie. Zdemobilizowany w 1946 roku. W 1952 roku ukończył wydział mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w Zakładach Mechanicznych „Ursus” – w latach 1976-1982 na stanowisku dyrektora do spraw rozwoju i inwestycji.
więcej...
mniej

[00:00:09] Rygory w podchorążówce, porządek. Wskazówki od dowódców nieprzystosowane do walk ulicznych, zdobywanie odpowiedzialności. [+]
[00:05:40] Egzamin na podchorążego w gimnazjum Giżyckiego przy pętli tramwajowej na Wierzbnie. Tytuł „podchorążego czasu wojny”. [+]
[00:08:55] Na Pradze powstanie zakończyło się po trzech dniach. Przypadkowa informacja o godzinie „W”, bezradność boh., szkolenie z walki wręcz (wytrącanie pistoletu, szkolenie saperskie „plastik” Semtex, zapalniki).
[00:13:17] Szkolenie z walki wręcz. [boh. demonstruje, jak wytrącić pistolet i obezwładnić przeciwnika]. [++]
[00:17:11] Przygotowanie na zadawanie śmierci, „pranie mózgu”, manipulowanie żołnierzami, indoktrynacja: „nie jesteście od tego, żeby przeżyć”. Szkolenie praktyczne w rejonie Mińska, ścinanie drzewa, wysadzanie torów kolejowych plastikiem wybuchowym, wykolejanie pociągów. [+]
[00:21:35] „Ubezpieczenie” kolumny marszowej, plany przejścia do powstania. 26 maja 1944 r. skończenie podchorążówki, stopień „kapral podchorąży czasu wojny”, koleżanka Irena.
[00:25:28] Pierwszy przydział: VI Obwód (Praga) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, SONDA Szkoła Niższych Dowódców (podoficerska) – boh. miał prowadzić szkolenie na Pradze, początek 12 czerwca, zmęczenie.
[00:27:45] W połowie lipca 1944 r. polecenie trzymania plutonu w pogotowiu, słabe wyposażenie w broń, Przyniesienie 500 sztuk amunicji przez matkę kolegi. Boh. skończył pracę w Boschu 10 lipca, poczucie chaosu. Trudność utrzymania dyscypliny podczas szkolenia, picie alkoholu.
[00:32:26] Polecenie dla „Zawiszaków” – utrzymywanie łączności. 14-letnia harcerka Zofia Podstawska przynosiła pistolet vis na szkolenia, dwukrotnie przeszukiwania przez Niemców. [+] Spotkanie po latach na Politechnice Warszawskiej, „dziewczyna na lambretcie”. Misja przewiezienia meldunków do dowództwa lwowskiego AK przez Zosię (film przewieziony w obcasach). [++]
[00:40:50] Na początku okupacji dowództwo harcerstwa żeńskiego odmówiło delegowania harcerek do przejęcia łączności. Irena i Wiktor, dzieci z rodziny ewangelików z ul. Wiatracznej 15 (producenci siatki). Za zgodą „Juranda” Irena zorganizowała siatkę łączności na Pradze, drużyny „Las”, „Wilki” – tam należała Podstawska.
[00:47:20] Po skończeniu szkolenia podchorążych w maju boh. został szefem hufca Bródno. W plutonie dobrze wyszkoleni strzelcy, po przeszkoleniu łącznościowym, umiejętność dowodzenia ludźmi („sklepy”). Boh w powstaniu dowodził plutonem wojskowym.
[00:51:20] Zmiany kadrowe w hufcach na Pradze. Na przełomie czerwca i lipca [1944] boh. dowodził plutonem 618, VI Obwód AK Praga.
[00:55:53] Narastające napięcie od połowy lipca. Szkolenie dla Zawiszaków z bronioznawstwa – młodsi harcerze nie mogli walczyć i zabijać ludzi.
[00:58:15] Przerzut ok. 80 żołnierzy do Choszczówki, planowany przerzut za Wisłę w okolice Żoliborza. Zdolność wyczuwania niebezpieczeństwa u kobiet. Ciągłe czuwanie w Choszczówce, wyczerpanie. Przedostanie się Ukraińca do oddziału, postrzelenie, dramatyczna decyzja o zastrzeleniu szpiega (w wieku 19 lat). [+]
[01:04:44] Przejście do Choszczówki nastąpiło ok. 10 sierpnia [1944], dobre rozeznanie terenu. Ulica Białołęcka, kanał, przerzucanie żołnierzy późnym wieczorem. Rejon Choszczówki opanowany przez kolaborujących Ukraińców stacjonujących w Józefowie.
[01:09:45] Tworzenie się trzeciej linii obrony. Odprawa przy krzyżu na ul. Białołęckiej w okolicy wsi Ugorów. System przerzutu żołnierzy.
[01:11:54] Lokale awaryjne przy ul. Palestyńskiej 18 i Kurpiowskiej 14. Dowódca harcerzy z Grochowa został zastrzelony 30 lipca.
[01:15:18] Dowódca Bojowych Szkół „Jurand” Mieczysław Słoń przypadkowo zatrzymany w łapance. Syn profesora Wuttke uratował się, Słonia rozstrzelano na ul. Wawelskiej w listopadzie 1943 r. Przygotowywanie ludzi do rozstrzelania: nalewanie gipsu do ust [+]. Brak dowódcy w plutonach bródnowskim i grochowskim od listopada 1943 r., pojawianie się dowódcy (ps. „Bryza”) w połowie lipca 1944 r.
[01:20:28] Poznanie „Bryzy”. Codziennie ok. godz. 14 odprawy. Przygotowanie praskich harcerzy do „zderzenia z Armią Czerwoną”. Niechęć Rosjan do rządu w Londynie. Przekazywanie wiadomości oddziałowi w lokalu przy ul. Palestyńskiej codziennie ok. godz. 16. Przesuwanie się frontu od strony Karczewa.
[01:26:20] Codzienne odprawy trwały ok. 1 godz., przekazywanie wiadomości drużynowym. Trudna komunikacja na Pradze. 15 lipca rozkaz dyżurowania połowy składu osobowego drużyn, zmiana rozkazów. Wymiana składu codziennie o godz. 18. Zakaz ćwiczeń wojskowych w oddziale boh., dowódca plutonu 605 A zastrzelony. Chaos organizacyjny.
[01:32:10] 15 marca 1944 r. zmiana zasad współpracy między Szarymi Szeregami a AK. Brak informacji o zamiarach działań w Warszawie, oczekiwanie frontu pod Radzyminem, przyczółek radziecki w rejonie Dęblina (Studzianki).
[01:35:55] Kilka dni przed wybuchem powstania wzmożony masowy ruch wozów konnych żołnierzy wojsk sprzymierzonych na mostach Warszawy: m.in. Węgrzy, Niemcy. Kolega ukradł pistolet. W ostatnich dniach przerzucenie dywizji SS z frontu włoskiego (czołgi na ul. Targowej, obóz w parku Skaryszewskim).
[01:40:04] Dobre rozeznanie Niemców w przygotowaniu do powstania. Boh. dowiedział się o planowanym wybuchu powstania o godz. 14. Koncentracja wojsk w szkole na rogu ul. Wrzesińskiej i Brukowej o godz. 17, zadanie: ochrona punktu kontaktowego i małej lokalnej radiostacji. Organizacja działała „na sznurek”, pierwsze wpadki. Przebieg mobilizacji oddziału. [+]
[01:44:10] Do „skrzynki” wpływały informacje z całej Pragi, problemy techniczne, porozumiewanie się z lewostronną Warszawą przez Londyn. Łączność telefoniczna kablem idącym po dnie Wisły – na podsłuchu. W drugiej połowie lipca [1944] szkolenie SONDY, przekazanie zadań Zawiszakom, chaos, brak dowódcy.
[01:48:27] Ośrodki harcerskie na Pradze też bez dowódcy. Oddział 605 A miał zadania łącznościowe, 618 ochraniał bezpieczeństwo skrzynki łącznościowej. Prowizoryczna radiostacja.
[01:52:41] Na Bródnie nie doszło do żadnego starcia z Niemcami. Przechodzenie piwnicami z ulicy Wrzesińskiej do ul. Jagiellońskiej i Targowej (łomiarze i murarze), szykowanie drogi odwrotu.
[01:56:00] Czwartego dnia powstania powrót na Bródno. Zatrzymanie na Bródnie grupy boh. przez ostrzał niemiecki. Rozpierzchnięcie się oddziałów AK. Pomocny zastępca boh., „cwaniak warszawski”, kolega z gimnazjum Lisa-Kuli.
[02:00:30] Rozkaz powrotu na Bródno. Przejście pod wiaduktem na ul. Radzymińskiej, przez ogródki, cmentarze. Meldunek (w Muzeum Harcerstwa) o stanie oddziału. Rozplanowanie zadań na 6 sierpnia, ostrożność i dyscyplina, oszczędzanie ludzi. Kategoryczny zakaz picia alkoholu.
[02:04:43] 10 sierpnia „Bryza” zalecił przeniesienie oddziału do Choszczówki –zdobywanie broni i amunicji. Przygotowanie szlaków przerzutowych, początek akcji 18 sierpnia – do przerzutu ok. 80 osób, w nielicznych grupach.
[02:09:17] Teren do Choszczówki patrolowany przez oddziały kolaboracyjne „rosyjskojęzyczne” – ok. godz. 22 kończyli wachtę. Przenoszenie broni. Zakończenie akcji ok. 25 sierpnia.
[02:12:29] Chłopiec „Zawiszak”. Decyzja zastrzelenia szpiega, działanie w napięciu, niepewności, nieznani członkowie oddziału, niesubordynacja.
[02:16:05] Szczegółowy opis akcji zastrzelenia przez boh. rannego Ukraińca, silne emocje po latach. [++] Wypadek boh. – uszkodzenie czaszki na czole podczas skoku w czasie powstania – uszczerbek na zdrowiu po wielu latach. [+] Pewność słuszności decyzji, działanie automatyczne. Zastępca Mirek – dyżury na zmianę, zmęczenie chłopców. Woda do picia w bańkach i suchy prowiant rano i wieczorem.
[02:22:22] Instynktowne wyczuwanie niebezpieczeństwa, niepokój, niektórzy harcerze tracili kontrolę nad emocjami. Baza z zaprowiantowaniem w gajówce (dziś restauracja „Dziki zakątek”). Oczekiwanie na rozkaz przejścia Wisły, decyzja o zawieszeniu przerzutu i powrocie na Bródno, oczekiwanie na Armię Czerwoną. Powrót na Bródno 29 sierpnia, Rosjanie przyszli tam 14 września.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film