Leon Skórzewski (ur. 1925, Warszawa) – przed wojną zastępowy w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego. Wrzesień 1939 roku spędził na Bródnie w Warszawie, z grupą młodszych harcerzy został przydzielony do Kierownictwa Obrony Cywilnej na Pradze. Był gońcem aż do kapitulacji Warszawy. Uczestnik ruchu oporu: w 51 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej był odpowiedzialny za przeprowadzanie obserwacji, przechodził szkolenia z łączności. W ramach Hufca Bródno dowodził drużyną BR-200 złożoną z młodszej młodzieży. W maju 1944 r. ukończył kurs tajnej Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W czasie okupacji pracował jako praktykant w przedstawicielstwie firmy Bosch. Jego pluton BR-BS został przed powstaniem przemianowany na Pluton 618 Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu na Bródnie, ale już na początku drugiej połowy sierpnia dostał rozkaz przeprowadzenia harcerzy w rejon Choszczówki. Stamtąd mieli udać się do Kampinosu. Ponieważ przy przeprawie przez Wisłę poniesiono duże straty, na rozkaz powrócił z ludźmi na Bródno. Po wejściu Rosjan zmobilizowany do Armii Berlinga. Trafił do I Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Zamościu. W wojsku wcielony do karnej kompanii i wysłany do walk w Berlinie. Zdemobilizowany w 1946 roku. W 1952 roku ukończył wydział mechaniczny Politechniki Warszawskiej. Pracował w Zakładach Mechanicznych „Ursus” – w latach 1976-1982 na stanowisku dyrektora do spraw rozwoju i inwestycji.
more...
less
[00:00:09] Rygory w podchorążówce, porządek. Wskazówki od dowódców nieprzystosowane do walk ulicznych, zdobywanie odpowiedzialności. [+]
[00:05:40] Egzamin na podchorążego w gimnazjum Giżyckiego przy pętli tramwajowej na Wierzbnie. Tytuł „podchorążego czasu wojny”. [+]
[00:08:55] Na Pradze powstanie zakończyło się po trzech dniach. Przypadkowa informacja o godzinie „W”, bezradność boh., szkolenie z walki wręcz (wytrącanie pistoletu, szkolenie saperskie „plastik” Semtex, zapalniki).
[00:13:17] Szkolenie z walki wręcz. [boh. demonstruje, jak wytrącić pistolet i obezwładnić przeciwnika]. [++]
[00:17:11] Przygotowanie na zadawanie śmierci, „pranie mózgu”, manipulowanie żołnierzami, indoktrynacja: „nie jesteście od tego, żeby przeżyć”. Szkolenie praktyczne w rejonie Mińska, ścinanie drzewa, wysadzanie torów kolejowych plastikiem wybuchowym, wykolejanie pociągów. [+]
[00:21:35] „Ubezpieczenie” kolumny marszowej, plany przejścia do powstania. 26 maja 1944 r. skończenie podchorążówki, stopień „kapral podchorąży czasu wojny”, koleżanka Irena.
[00:25:28] Pierwszy przydział: VI Obwód (Praga) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, SONDA Szkoła Niższych Dowódców (podoficerska) – boh. miał prowadzić szkolenie na Pradze, początek 12 czerwca, zmęczenie.
[00:27:45] W połowie lipca 1944 r. polecenie trzymania plutonu w pogotowiu, słabe wyposażenie w broń, Przyniesienie 500 sztuk amunicji przez matkę kolegi. Boh. skończył pracę w Boschu 10 lipca, poczucie chaosu. Trudność utrzymania dyscypliny podczas szkolenia, picie alkoholu.
[00:32:26] Polecenie dla „Zawiszaków” – utrzymywanie łączności. 14-letnia harcerka Zofia Podstawska przynosiła pistolet vis na szkolenia, dwukrotnie przeszukiwania przez Niemców. [+] Spotkanie po latach na Politechnice Warszawskiej, „dziewczyna na lambretcie”. Misja przewiezienia meldunków do dowództwa lwowskiego AK przez Zosię (film przewieziony w obcasach). [++]
[00:40:50] Na początku okupacji dowództwo harcerstwa żeńskiego odmówiło delegowania harcerek do przejęcia łączności. Irena i Wiktor, dzieci z rodziny ewangelików z ul. Wiatracznej 15 (producenci siatki). Za zgodą „Juranda” Irena zorganizowała siatkę łączności na Pradze, drużyny „Las”, „Wilki” – tam należała Podstawska.
[00:47:20] Po skończeniu szkolenia podchorążych w maju boh. został szefem hufca Bródno. W plutonie dobrze wyszkoleni strzelcy, po przeszkoleniu łącznościowym, umiejętność dowodzenia ludźmi („sklepy”). Boh w powstaniu dowodził plutonem wojskowym.
[00:51:20] Zmiany kadrowe w hufcach na Pradze. Na przełomie czerwca i lipca [1944] boh. dowodził plutonem 618, VI Obwód AK Praga.
[00:55:53] Narastające napięcie od połowy lipca. Szkolenie dla Zawiszaków z bronioznawstwa – młodsi harcerze nie mogli walczyć i zabijać ludzi.
[00:58:15] Przerzut ok. 80 żołnierzy do Choszczówki, planowany przerzut za Wisłę w okolice Żoliborza. Zdolność wyczuwania niebezpieczeństwa u kobiet. Ciągłe czuwanie w Choszczówce, wyczerpanie. Przedostanie się Ukraińca do oddziału, postrzelenie, dramatyczna decyzja o zastrzeleniu szpiega (w wieku 19 lat). [+]
[01:04:44] Przejście do Choszczówki nastąpiło ok. 10 sierpnia [1944], dobre rozeznanie terenu. Ulica Białołęcka, kanał, przerzucanie żołnierzy późnym wieczorem. Rejon Choszczówki opanowany przez kolaborujących Ukraińców stacjonujących w Józefowie.
[01:09:45] Tworzenie się trzeciej linii obrony. Odprawa przy krzyżu na ul. Białołęckiej w okolicy wsi Ugorów. System przerzutu żołnierzy.
[01:11:54] Lokale awaryjne przy ul. Palestyńskiej 18 i Kurpiowskiej 14. Dowódca harcerzy z Grochowa został zastrzelony 30 lipca.
[01:15:18] Dowódca Bojowych Szkół „Jurand” Mieczysław Słoń przypadkowo zatrzymany w łapance. Syn profesora Wuttke uratował się, Słonia rozstrzelano na ul. Wawelskiej w listopadzie 1943 r. Przygotowywanie ludzi do rozstrzelania: nalewanie gipsu do ust [+]. Brak dowódcy w plutonach bródnowskim i grochowskim od listopada 1943 r., pojawianie się dowódcy (ps. „Bryza”) w połowie lipca 1944 r.
[01:20:28] Poznanie „Bryzy”. Codziennie ok. godz. 14 odprawy. Przygotowanie praskich harcerzy do „zderzenia z Armią Czerwoną”. Niechęć Rosjan do rządu w Londynie. Przekazywanie wiadomości oddziałowi w lokalu przy ul. Palestyńskiej codziennie ok. godz. 16. Przesuwanie się frontu od strony Karczewa.
[01:26:20] Codzienne odprawy trwały ok. 1 godz., przekazywanie wiadomości drużynowym. Trudna komunikacja na Pradze. 15 lipca rozkaz dyżurowania połowy składu osobowego drużyn, zmiana rozkazów. Wymiana składu codziennie o godz. 18. Zakaz ćwiczeń wojskowych w oddziale boh., dowódca plutonu 605 A zastrzelony. Chaos organizacyjny.
[01:32:10] 15 marca 1944 r. zmiana zasad współpracy między Szarymi Szeregami a AK. Brak informacji o zamiarach działań w Warszawie, oczekiwanie frontu pod Radzyminem, przyczółek radziecki w rejonie Dęblina (Studzianki).
[01:35:55] Kilka dni przed wybuchem powstania wzmożony masowy ruch wozów konnych żołnierzy wojsk sprzymierzonych na mostach Warszawy: m.in. Węgrzy, Niemcy. Kolega ukradł pistolet. W ostatnich dniach przerzucenie dywizji SS z frontu włoskiego (czołgi na ul. Targowej, obóz w parku Skaryszewskim).
[01:40:04] Dobre rozeznanie Niemców w przygotowaniu do powstania. Boh. dowiedział się o planowanym wybuchu powstania o godz. 14. Koncentracja wojsk w szkole na rogu ul. Wrzesińskiej i Brukowej o godz. 17, zadanie: ochrona punktu kontaktowego i małej lokalnej radiostacji. Organizacja działała „na sznurek”, pierwsze wpadki. Przebieg mobilizacji oddziału. [+]
[01:44:10] Do „skrzynki” wpływały informacje z całej Pragi, problemy techniczne, porozumiewanie się z lewostronną Warszawą przez Londyn. Łączność telefoniczna kablem idącym po dnie Wisły – na podsłuchu. W drugiej połowie lipca [1944] szkolenie SONDY, przekazanie zadań Zawiszakom, chaos, brak dowódcy.
[01:48:27] Ośrodki harcerskie na Pradze też bez dowódcy. Oddział 605 A miał zadania łącznościowe, 618 ochraniał bezpieczeństwo skrzynki łącznościowej. Prowizoryczna radiostacja.
[01:52:41] Na Bródnie nie doszło do żadnego starcia z Niemcami. Przechodzenie piwnicami z ulicy Wrzesińskiej do ul. Jagiellońskiej i Targowej (łomiarze i murarze), szykowanie drogi odwrotu.
[01:56:00] Czwartego dnia powstania powrót na Bródno. Zatrzymanie na Bródnie grupy boh. przez ostrzał niemiecki. Rozpierzchnięcie się oddziałów AK. Pomocny zastępca boh., „cwaniak warszawski”, kolega z gimnazjum Lisa-Kuli.
[02:00:30] Rozkaz powrotu na Bródno. Przejście pod wiaduktem na ul. Radzymińskiej, przez ogródki, cmentarze. Meldunek (w Muzeum Harcerstwa) o stanie oddziału. Rozplanowanie zadań na 6 sierpnia, ostrożność i dyscyplina, oszczędzanie ludzi. Kategoryczny zakaz picia alkoholu.
[02:04:43] 10 sierpnia „Bryza” zalecił przeniesienie oddziału do Choszczówki –zdobywanie broni i amunicji. Przygotowanie szlaków przerzutowych, początek akcji 18 sierpnia – do przerzutu ok. 80 osób, w nielicznych grupach.
[02:09:17] Teren do Choszczówki patrolowany przez oddziały kolaboracyjne „rosyjskojęzyczne” – ok. godz. 22 kończyli wachtę. Przenoszenie broni. Zakończenie akcji ok. 25 sierpnia.
[02:12:29] Chłopiec „Zawiszak”. Decyzja zastrzelenia szpiega, działanie w napięciu, niepewności, nieznani członkowie oddziału, niesubordynacja.
[02:16:05] Szczegółowy opis akcji zastrzelenia przez boh. rannego Ukraińca, silne emocje po latach. [++] Wypadek boh. – uszkodzenie czaszki na czole podczas skoku w czasie powstania – uszczerbek na zdrowiu po wielu latach. [+] Pewność słuszności decyzji, działanie automatyczne. Zastępca Mirek – dyżury na zmianę, zmęczenie chłopców. Woda do picia w bańkach i suchy prowiant rano i wieczorem.
[02:22:22] Instynktowne wyczuwanie niebezpieczeństwa, niepokój, niektórzy harcerze tracili kontrolę nad emocjami. Baza z zaprowiantowaniem w gajówce (dziś restauracja „Dziki zakątek”). Oczekiwanie na rozkaz przejścia Wisły, decyzja o zawieszeniu przerzutu i powrocie na Bródno, oczekiwanie na Armię Czerwoną. Powrót na Bródno 29 sierpnia, Rosjanie przyszli tam 14 września.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.