Stanisława Kociełowicz z d. Kowalewska ps. „Iskierka” (ur. 1930, Kolonia Wileńska) od 1943 roku była harcerką Szarych Szeregów w Wilnie, została postrzelona podczas przenoszenia materiałów konspiracyjnych dla Armii Krajowej. W lipcu 1944 uczestniczyła w operacji „Ostra Brama”. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej została wraz z rodziną w Wilnie, była uczennicą gimnazjum i działała w harcerstwie. 12 kwietnia 1951 została aresztowana w Moskwie, gdzie studiowała polonistykę, i po ciężkim śledztwie w więzieniu na Butyrkach skazana na 8 lat łagru. Wyrok odbyła w łagrze w Tajszecie. W grudniu 1954 roku została zwolniona i zamieszkała w podwileńskiej wsi, gdzie pracowała jako nauczycielka. Tam poznała żołnierza AK, łagiernika Wiktora Kociełowicza i po ślubie w 1955 roku wyjechała z mężem na zesłanie do Republiki Komi. Po repatriacji do Polski w grudniu 1955 i ukończeniu studiów pedagogicznych pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego. Awansowana do stopnia podpułkownika, działa w Stowarzyszeniu Łagierników Żołnierzy AK.
more...
less
[00:00:07] W Ponarach mieszkały koleżanki i boh. wiedziała o dokonywanych tam egzekucjach. Boh. zajmowała się dystrybucją „Magazyny Wileńskiego” wśród dawnych mieszkańców Wileńszczyzny – kontakty z Krystyną Iwanowską, pochodzącą z Ponar. Działalność szaulisów skierowana przeciwko Polakom. Wyjazdy do Wilna na uroczystości związane z Operacją „Ostra Brama”, odwiedzanie Ponar – w muzeum boh. znalazła zdjęcie kolegi.
[00:06:52] Złożenie przysięgi do Szarych Szeregów w obecności drużynowej, Weroniki Gojżewskiej, i księdza o. Kamila Wielemańskiego. Szkolenia harcerek – nauka alfabetu Morse’a, robienie opatrunków. Zdjęcia harcerek są w posiadaniu Haliny Wysockiej. Wiele zdjęć zrobiła boh. aparatem, który dostała od ojca i drugim, pożyczonym od księdza.
[00:11:15] Boh. nie słyszała o powstaniu w getcie warszawskim. Żydowska enklawa w przedwojennym Wilnie. Pomoc ludziom zamkniętym w getcie. Boh. miała koleżankę, Żydówkę, mieszkającą w Kolonii Wileńskiej, z którą chodziła do szkoły. Koleżanka przeżyła wojnę i wyjechała do Izraela.
[00:15:25] Sylwetka księdza Wielemańskiego, jego postawa w czasie okupacji, opieka nad harcerkami pod przykrywką Sodalicji Mariańskiej. Praca nad kilimem, który wisiał przy wejściu do kościoła przy ul. Trockiej.
[00:19:23] Lekcje w ramach tajnego nauczania odbywały się w domach, np. u pana Pikutkowskiego i u Krystyny Rzewuskiej. Sąsiadami byli nauczyciele państwo Malawkowie i u nich odbywały się lekcje geografii. Lekcje religii prowadził ksiądz Pereświet-Sołtan. Po wojnie boh. została uczennicą polskiego gimnazjum żeńskiego w Wilnie. W 1947 r. utworzono szkołę koedukacyjną i przeniesiono ją na Antokol.
[00:23:30] Podczas przenoszenia materiałów boh. została ranna w nogi. Do przychodzi zgłosiła się po kilku dniach, gdy rany nie można było już zszyć. Ojciec pracował jako magazynier na kolei i brał udział w organizowaniu broni dla AK – przewóz na sankach.
[00:24:58] W czasie Operacji „Ostra Brama” boh. opiekowała się rannymi, aprowizacją i zdobywaniem bandaży. Starsze dziewczęta robiły opatrunki. Szpital polowy był w domu państwa Szczepańskich. Ojciec robił trumny, a poległych akowców chowano za kościołem. Spotkanie po latach z Bogdanem Kozłowskim, który zapamiętał boh. – jej reakcja.
[00:28:25] Po żywność jeżdżono na wieś – wymiana towarów.
[00:30:00] Akowiec ps. „Tajoj” wiózł pakunek do Trok, boh. i Hanka Malawko pojechały jako jego obstawa. W Kolonii Wileńskiej ukrywali się akowcy. Incydent z udziałem litewskiej policji, boh. oraz Mariana, któremu udało się uciec do lasu. Boh. została wysłana do punktu kontaktowego w Grodnie, skąd przerzucano ludzi na teren Polski – przykład braku współpracy między AK a Szarymi Szeregami.
[00:36:42] Wygląd żołnierzy radzieckich – różnice między 1939 a 1944 rokiem. W domu stacjonowała kuchnia polowa, żołnierze wyjeżdżając zostawili worek suszonej marchewki. Żywność w puszkach z pomocy amerykańskiej.
[00:39:40] Okoliczności aresztowania w 1947 r. – harcerze i uczniowie V Gimnazjum postanowili uczcić Święto Niepodległości na cmentarzu na Rossie przy grobie Serca Piłsudskiego. Potem aresztowano dwie starsze harcerki, które skazano na 10 lat. Boh. wezwano na przesłuchanie – nieletnie dziewczęta wypuszczono, ale środowisko było inwigilowane.
[00:42:52] Radość z okazji zakończenia wojny. Sytuacja w Wilnie, gdzie trwała sowiecka okupacja – zachowanie Litwinów.
[00:44:53] Wyżywienie i warunki w więzieniu na Łubiance i Butyrkach. [+]
[00:47:30] Boh. została skazana na 8 lat łagru. Wcześniej korespondowała z łagiernikiem, sąsiadem z Kolonii Wileńskiej, Pietrykiem i wiedziała o panujących tam warunkach. Początki w łagrze – pomoc starszych więźniarek. Regina Siemaszko napisała wiersz o boh. Sytuacja rodziny po jej aresztowaniu. Po śmierci Stalina boh. została zwolniona i wróciła do Wilna – praca nauczycielki, spotkanie z przyszłym mężem. Po ślubie boh. wyjechała z nim na dobrowolne zesłanie do Syktywkaru, po roku wyjechała do Polski. Jej rodzice zostali w Kolonii Wileńskiej.
[00:53:40] Boh. zamieszkała w Nowym Sączu, gdzie mąż dostał mieszkanie – przeprowadzka do Szczecina, kolejne mieszkania. Syn, działacz „Solidarności”, był internowany w stanie wojennym, potem wyjechał do Szwecji. Po śmierci męża w 2013 r. boh. zaangażowała się w działalność społeczną.
[00:56:22] W czasie pobytu w łagrze boh. nie miała myśli samobójczych, ale zdarzały się samobójstwa w łagrze. Incydent po zabawie tanecznej, gdy mąż okazał się zazdrośnikiem – skutki płukania prania w rzece Wyczegdzie.
[00:58:18] Radość po śmierci Stalina, choć niektóre łagierniczki płakały. Boh. słyszała o zabójstwach w łagrze, ale nie była świadkiem żadnego. Obchodzenie świąt religijnych – boh. została poproszona o przygotowanie poczęstunku. Musiała w tym celu zranić się, by dostać zwolnienie z pracy. Śpiewanie kolędy „Cicha noc”. Boh. w łagrze przyjaźniła się z Niemkami – szlifowanie niemieckiego. W więzieniu Butyrki uczyła się francuskiego od Ireny Myszkiniec. Stosunek boh. do Ukrainek, rozważania na temat obecnej sytuacji Ukrainy.
[01:09:40] Leczenie w łagrze – w poradni przyjmował lekarz, pielęgniarkami były więźniarki. Sposobem leczenie było pobieranie krwi i wstrzykiwanie je z powrotem. Więźniarki pracowały w fabryce miki i często kaleczyły się przy pracy.
[01:11:54] Powrót do domu po zwolnieniu z łagru – reakcja po przyjeździe do Wilna i Kolonii Wileńskiej. Spotkanie z rodzicami.
[01:13:36] W latach 80. w domu robiono rewizje poszukując ulotek, w których druk był zaangażowany syn boh. W domu był zardzewiały odłamek pocisku znaleziony w lesie, w czasie rewizji odłamek zainteresował ubeka, który uznał, że to dowód w sprawie. Boh. rzuciła się na funkcjonariusza – reakcja syna [+]. Z powodu rewizji boh. spóźniała się do pracy, ale dyrektor szkoły był uprzedzany przez UB. Mieszkanie na ul. Mazowieckiej było punktem kontaktowym – wizyta Zbigniewa Romaszewskiego.
[01:19:36] Pisma i ulotki solidarnościowe wożono do Warszawy. Ubecy zatrzymywali kurierów, w tym syna, już w Dąbiu. Boh., jadąc na szkolną wycieczkę, zabrała bibułę dla państwa Romaszewskich – dostarczenie przesyłki, sytuacja w domu Romaszewskich. Rozmowa z Zofią Romaszewską – spotkanie po latach. [+]
[01:23:10] Boh. i mąż popierali działalność syna. Mąż pracował w PŻM – wezwania na przesłuchania, skutki kontaktów z marynarzami. Reakcja po wprowadzeniu stanu wojennego – wspomnienia II wojny.
[01:26:02] Objawy nerwicy poobozowej – boh. bała się włączyć światło w nocy. Na skutek przyjmowania leku straciła ciążę. Obecny stan zdrowia. Incydent w przychodni lekarskiej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.