Maria Grażyna Majewska z d. Michalska (ur. 1928, Zielonka) wspomina okupację, działalność konspiracyjną na Żoliborzu, liczne koleżanki Żydówki, wybuch powstania warszawskiego i służbę jako łączniczki, a także pobyt z matką w obozie koncentracyjnym Ravensbrück i powrót do Warszawy.
[00:00:20] Ur. 23.08.1928 r. w Zielonce, zagrożona śmiercią niemowlęcą. Mama Janina Grochowska, ojciec Władysław Michalski. Boh. najmłodsza w szkole, jedynaczka. Mama zmobilizowana przed wybuchem II wojny światowej jako siostra chirurgiczna. Tata pracował w banku rolnym.
[00:05:00] Wybuch II wojny światowej: boh. została bez mamy, nauka w szkole sióstr zmartwychwstanek, obiady w willi babci na Bielanach przy ul. Lipińskiej (konspiracja), system odbierania telefonów. Droga tramwajem, spotkania z ojcem. Pierwsza miesiączka, duma dziewczynki. [+]
[00:09:55] 1 września 1939 r. – mama zmobilizowana, przebywała w szpitalu, tata wyprowadził się do Kielc, zmienił nazwisko. Duma z zostania kobietą. Mama wróciła do domu ok. 12 listopada [1939] po likwidacji szpitala wojskowego. Koleżanka mamy Breza. Opieka sąsiadek, koleżanek pod nieobecność mamy.
[00:14:30] [Powstanie warszawskie] Rozbity oddział 226, część żołnierzy poszła do Kampinosu, boh. była w służbie ogniowej. Uderzenie Niemców na barykadę przy ul. Krechowieckiej, przejście boh. z koleżanką do punktu kontaktowego przy ul. Suzina po dalsze rozkazy. Działki na terenie wojskowym ciągnącym się do Powązek.
[00:18:22] Zatrzymanie na punkcie patrolowym, przyjście do domu koleżanki-pielęgniarki z ul. Krechowieckiej 5 – ostrzał. Przekonanie o własnej niezniszczalności.
[00:21:45] Boh. chciała iść do Kampinosu, Zofia Breza z „Żywiciela” zatrzymała ją w mieście na prośbę matki. Pierwsze zadanie: przejście na ul. Pogonowskiego po wyposażenie szpitalne, szpital ss. zmartwychwstanek. Zdobyty posterunek niemiecki przy ul. Mierosławskiego. Droga do szpitala, powrót do domu.
[00:26:33] Bycie nastolatkiem w czasie wojny. Pseudonim bojowy „Kruszynka” – tak mówiono w domu. Zbiorowa przysięga na początku powstania przed księdzem Trószyńskim w lokalu przy ul. Suzina, „wszyscy chcieli walczyć”.
[00:29:16] W sąsiednim domu mieszkała rodzina Nowotków. Postać księdza Trószyńskiego z Marymontu. Przechodzenie powstańców do Kampinosu, boh. została łączniczką między szpitalami. Mama była przydzielona do szpitali żoliborskich razem z ciotką. Koniec powstania, Niemcy w kościele Stanisława Kostki, ostrzał w kierunku boh., ucieczka do domu ciotki przy pl. Wilsona, utrata przytomności, uratowana przez mamę i ciotkę. Wyjście z ludnością cywilną Warszawy.
[00:37:55] Ważny moment – przysięga. Własne ścieżki na Żoliborzu, topografia dzielnicy. Bombardowanie: pierwsze „szafy” zrzucane na szpital, człowiek wychodzący z komina. [+]
[00:40:56] Zbombardowana kuchnia polowa obsługiwana m.in. przez profesorkę matematyki. Ranny w brzuch mężczyzna. Wydostanie się do domu. Wygnanie ludności cywilnej z ul. Krasińskiego 16, plan ewakuacji. Przejście do Powązek. Brak wątpliwości, jak postępować, „pani by też tak zrobiła”.
[00:44:38] Wsypa, rewizja u koleżanki Hanki, zabicie jej dziadków „pochodzenia żydowskiego”. Rozmowa z gestapowcem. Powrót do domu. [+]
[00:48:27] Zawiadomienie chłopaka Hanki, spotkanie z Hanką. Śmierć rodziców Hanki. Pomoc Żydów. Hanna Tarska, jej mama działała w konspiracji, związana z PPS. Historia Hanki. Tajne komplety.
[00:53:26] Szkoła u ss. zmartwychwstanek, zadania łączniczki. Pomoc przy operacji amputacji ręki. Cała rodzina działała w konspiracji. Mama Janina ps. „Nina”, ojciec Władysław Michalski ps. „Korczak”. Ojciec wrócił do Warszawy, zamieszkał dawnej gospodyni babci, zmienił nazwisko i zawód.
[00:57:22] Zofia Breza, koleżanka mamy, ps. „Dorota”. Podlegała jej „cała rehabilitacja w «Żywicielu»”. Zamożny mąż, dwóch synów. Po powstaniu unikała kontaktu z boh. Na jej mieszkaniu widniała tabliczka „Nie wchodzić, tyfus”, odbywały się tam tajne zebrania.
[01:03:27] Nocleg u koleżanki Kristin, jej mama była zamożną Żydówką, ukrywała się. Była w Polsce z synem, Kristin przyjechała z gosposią z Paryża w trakcie okupacji. Podziemne przejścia między domami. Zatrzymanie przez gestapo brata Kristin i uwolnienie. Pomoc sąsiadki. Kristin Ordęga. Zarówno ona, jak i jej matka i brat przeżyli powstanie i wojnę.
[01:12:00] Koleżanki Żydówki (Ryfka, córka aptekarza Fabiszewskiego, Hanna Tarska), dawno zasymilowane rodziny żydowskie na Żoliborzu, uchroniły się przed gettem. Pomoc wzajemna.
[01:15:03] Koniec powstania, wyjście razem z ludnością cywilną. Brak strachu. Dotarcie do Pruszkowa, stamtąd długi transport do Ravensbrück. Zmiany dat urodzenia. Zachorowanie na szkarlatynę, zamknięcie w izolatce. W Prenzlau pomoc polskiego oficera. Pobicie mamy przez Niemca pod koniec wojny. Wypędzenie przez bauera, skarga na Niemca za pobicie.
[01:24:56] Zabranie mamy z boh. do Czechosłowacji, ucieczka Polaków od bauera. Dotarcie do pociągu wiozącego czołgi w stronę ZSRR. Wysiadka w Poznaniu, przejazd do Warszawy. Pokój z kozą w 3-osobowym mieszkaniu WSM na Żoliborzu, zdobycie łóżka.
[01:30:02] Dalsza edukacja u ss. zmartwychwstanek, mama pracowała w szpitalu. Babcia ocalała na Bielanach. Pomoc sąsiadki, palto dla boh.
[01:32:30] Praca mamy w SPB [Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane]. Śmierć mamy w 1946 r. Ciotka pracowała u Schichta, robiła mydło. Matka jeździła na wieś, zamieniała na żywność. Handel wymienny. Noszenie wspólnego palta z mamą. [+]
[01:36:01] Szkoła ogrodnicza przy pl. Inwalidów [Prywatna Szkoła Ogrodnicza Marii Wipszyckiej] w budynku XVI Gimnazjum im. Aleksandry Piłsudskiej.
[01:38:37] Wybuch powstania na Żoliborzu – boh. mieszkała przy ul. Suzina, przebieg wydarzeń. Chłopcy z Marymontu przebrani w mundury niemieckie. Jedność żoliborzan, poleganie na sobie. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.