Marlow Barbara
Barbara Marlow ps. „Lisek” / Marianna Anyszka (ur. 1930, Warszawa) pochodzi ze spolonizowanej rodziny żydowskiej. Po wybuchu wojny ojciec i brat dostali się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a Barbara została razem z matką w Warszawie. W 1942 roku udało im się wydostać z getta. Barbara Marlow dostała nowe papiery na nazwisko Marianna Anyszka, początkowo przebywała w szkole sióstr Felicjanek w Wawrze, potem mieszkała w Warszawie przy ulicy Królewskiej u dentystki pani Czajkowskiej. Jej matka mieszkała przy tej samej ulicy w mieszkaniu Ireny Nowodworskiej. Z chwilą wybuchu powstania warszawskiego straciła kontakt z matką, która została w strefie należącej do Niemców. Podczas powstania należała do Wojskowej Służby Społecznej, we wrześniu 1944 roku została złapana przez Niemców i trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie. Po ucieczce z transportu jadącego na zachód dotarła do majątku państwa Wilskich, potem przebywała u państwa Biedrzyckich w Sekursku, tu spotkała się z matką i doczekała do wyzwolenia. Do Warszawy wróciła w marcu 1945 roku. Ojciec, żołnierze 2 Korpusu, zorganizował ucieczkę rodziny z Polski i w listopadzie 1945 Barbara Marlow razem z matką przekroczyły nielegalnie granicę z Czechosłowacją. Po spotkaniu z ojcem rodzina wyjechała do Włoch, gdzie Barbara Marlow podjęła naukę w szkole wojskowej przy 2 Korpusie. Razem ze szkołą została ewakuowana do Wielkiej Brytanii. Tu poszła do angielskiej szkoły, po zdaniu matury ukończyła London School of Economics i do emerytury pracowała jako ekonomistka. Poślubiła Zbigniewa Mirgałowskiego ps. „Kamień”, który po zakończeniu wojny dostał się do Anglii, tu podczas studiów zmienił nazwisko na Marlow.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r. w Warszawie.
[00:00:28] Boh. miała starszego brata Jurka, który był przed wojną uczniem gimnazjum im. Batorego – podsłuchiwanie pod drzwiami, wyprawy na ślizgawkę. Boh. uczyła się w szkole pani Kurmanowej, miała guwernantkę Francuzkę, która uczyła ją języka.
[00:03:03] W 1939 r. boh. była z matką na wakacjach w Zakopanem – powrót do Warszawy na wezwanie ojca. W Krakowie przyjaciele rodziców namówili matkę na nocleg, by boh. mogła zobaczyć Wawel – przyjazd ojca, który przewiózł rodzinę do domu. Boh. wywieziono do dziadków mieszkających koło Warszawy – wiadomość o wybuchu wojny i pierwsze bombardowania. Rodzina mieszkała w alejach Jerozolimskich, dom został zburzony we wrześniu 1939 r. i zatrzymano się u dziadków mieszkających przy Placu Napoleona.
[00:07:15] 7 września ojciec, oficer rezerwy, i brat wyszli z Warszawy. Skutki bombardowań okolic Prudentialu – spłoszone konie na Placu Napoleona.
[00:10:18] Boh. zaraziła się szkarlatyną i dziadek, lekarz [Ludwik Eliasz Bregman], zgłosił chorobę zakaźną Niemcom – wizyta niemieckiego lekarza. Po paradzie z udziałem Hitlera do domu wrócili brat i ojciec. Początki prześladowania Żydów – na drzwiach mieszkania dziadków pojawiła się informacja, że należy do Rzeszy i Niemcy przychodzili tam zabierając różne rzeczy, np. książki z gabinetu dziadka, meble oraz komplet stołowy zabrany z mieszkania stryja Aleksandra Bregmana – incydent podczas wynoszenia kredensu przez żołnierzy. [+]
[00:15:00] W listopadzie ojciec i brat dostali rumuńskie wizy – załatwianie wiz dla żony i córki. Wizyta ojca w gestapo. Powody wyjazdu ojca i brata bez boh. i matki. Efekt spotkania ojca z konsulem Jugosławii w Berlinie – wyjazd do Wiednia, gdzie mieszkała ciotka – jej uratowanie przez męża, dawnego oficera armii austriackiej. Ojciec i brat trafili do Jugosławii, stamtąd do Francji. [+]
[00:21:15] Druga ciotka miała męża Francuza i mieszkała na południu Francji, tam Jurek przygotowywał się do matury. Ewakuacja z Francji drogą morską po wkroczeniu Niemców. Brat zdał maturę w Anglii i wstąpił do RAF – przydział po zakończonym szkoleniu. W 1943 r. przeniósł się do polskiego lotnictwa i zginął w lipcu 1944 r.
[00:24:15] Matka i boh. zostały z dziadkami w Warszawie – przeprowadzka do getta na ul. Sienną. Boh. uczyła się na tajnych kompletach i dużo czytała. Wrażenie obcości po przeniesieniu do getta. Rozdzielenie rodziny po zmianie granic getta – boh. z matką zamieszkały przy ul. Pańskiej. Boh. widziała zwłoki dzieci zastrzelonych podczas szmuglowania. Zabawy w ogródku przy Placu Grzybowskim.
[00:29:38] Latem 1942 r. [raczej 1941] znajoma matki pani Wedecka zabrała boh. na wakacje – wyjście z getta. Wracając boh. miała koszyczek truskawek, który jej zabrano jej na ulicy. W grudniu dziadka poproszono o wizytę u chorego, tam zaraził się tyfusem i po tygodniu zmarł – pogrzeb dziadka, znanego neurologa.
[00:34:14] Latem 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Pradziadek był szefem gminy żydowskiej w latach 20. – rozmowa matki z mecenasem Czerniakowem, który dwa dni później popełnił samobójstwo. Niedługo potem znajomy adwokat Nowogródzki uprzedził matkę o planowanej akcji – pożegnanie z babcią. W sali parafialnej działał zakład krawiecki – obrazy po powrocie, spotkanie z kobietą, która ukryła się w piwnicy. Babcia i siostra matki zostały zabrane, ale babcia trafiła do szpitala. [+]
[00:41:40] Okoliczności wyjścia boh. i matki z getta. Kobiety udały się do dawnej niani boh., która zaczęła o tym opowiadać znajomym, dzięki pomocy pani Wedeckiej wyjechano na wieś. Spotkany tam ksiądz Pawlina załatwił matce i boh. papiery na różne nazwiska. Boh. nie podobała się nowa tożsamość „Marianna Anyszka”. Mieszkając u pani Wedeckiej zorientowała się, że jej córka działa w harcerstwie – przyjęcie boh. do zastępu. Ksiądz Pawlina załatwił pobyt w internacie Sióstr Felicjanek w Wawrze i w lutym 1943 r. boh. podjęła naukę – brak kontaktu z matką. Po kilku miesiącach siostry odkryły, że jedna z uczennic jest Żydówką, dziewczynka odchodząc ze szkoły wydała boh., która też musiała opuścić placówkę – powrót do Warszawy i do Szarych Szeregów. [+]
[00:48:30] Boh. nocowała z matką u pani Wedeckiej, rano do mieszkania weszli policjanci, ale nie znaleźli boh. ukrytej w łóżku. Boh. zaprzyjaźniła się z koleżanką z zastępu Hanką Nowodworską, córką adwokata. Pani Nowodworska przyjęła do domu matkę, która mieszkała u niej do wybuchu powstania. Boh. chodziła do mieszkania Nowodworskich na zbiórki i spotykała matkę. Sytuacja podczas powstania – odcinek ulicy Królewskiej, gdzie mieszkała pani Nowodworska, znalazł się w rękach niemieckich. Boh. znalazła się w strefie zajętej przez powstańców i straciła kontakt z matką.
[00:53:05] Początek powstania – artyleria niemiecka w Ogrodzie Saskim ostrzeliwała okoliczne kamienice. Okoliczności zgłoszenia się do oddziału, gdzie boh. pełniła funkcję łączniczki. Hufcowa Jolanta Wedecka wciągnęła boh. do Wojskowej Służby Społecznej – roznoszenie gazetek i zbieranie jedzenia dla matek z dziećmi przebywających w piwnicach kina Palladium. Głód podczas powstania. Incydent w drodze do Prudentialu.
[00:58:05] Zadania boh. po rozwiązaniu Wojskowej Służby Społecznej. 8 września szła z meldunkiem, została zatrzymana przez Niemców i wysłana do obozu w Pruszkowie – przejście przez Pola Mokotowskie. Obcięcie warkoczy w pruszkowskim obozie. [+]
[01:00:00] 1 września boh. stała w kolejce po wodę – spotkanie z kolegą Wojtkiem Lenartem, który powiedział o śmierci swojego brata Janka na Starówce. Wojtek Lenart zginął na Powiślu. [+]
[01:01:40] Selekcja w obozie – boh. trafiła do pociągu, który jechał na zachód. Podczas podróży otwartym wagonem ludzie wrzucali jedzenie do niego jedzenie. Dwaj chłopcy i boh. chcieli uciec na jednym z postojów – reakcja innych osób – ucieczka z transportu. Niedaleko Warszawy był majątek, gdzie gospodynią była znajoma i boh. udała się tam. Droga do majątku – przygoda podczas pasienia krów.
[01:07:45] W majątku leczono nogi boh. Była tam najstarsza córka pani Nowodworskiej i boh. dowiedziała się, że jej matka została zwolniona z pruszkowskiego obozu. Do majątku przybywało coraz więcej osób z Warszawy i boh. pojechała do majątku Biedrzyckich w okolicach Radomska [Sekursko] – nawiązanie kontaktu z matką. Po jej przyjeździe w listopadzie 1944 r. zamieszkano na wsi i boh. nauczyła się piec chleb, uczyła także dzieci szewca francuskiego.
[01:11:40] W styczniu 1945 r. przyszli Rosjanie – pytania o Berlin. Kradzieże dokonywane przez czerwonoarmistów – wspomnienie żołnierza, który schował budzik pod płaszcz. Powrót do Warszawy w marcu 1945 r. – spotkanie z mecenasem Nowogródzkim, który po powstaniu nie opuścił miasta. Warunki życia w zniszczonym mieście, gdzie boh. trudniła się sprzedażą mydła.
[01:15:47] Rodzice nawiązali kontakt, ojciec odnalazł w obozie Jolantę Wedecką, która znała część losów boh. Przed wybuchem powstania ojciec, żołnierz 2 Korpusu, dowiedział się, że samolot syna zaginął podczas lotu bojowego. Po zakończeniu wojny ojciec pojechał do Niemiec i szukał córki w obozach, dopiero jesienią dowiedział się, że boh. żyje i jest z matką.
[01:17:53] Życie w Warszawie po wojnie – postawy mieszkańców. Ojciec nie mógł wrócić do Polski, razem z por. Mordasewiczem pojechał do Austrii i tam znalazł przemytnika, który zgodził się wydostać z Polski boh., matkę, Junię Mordasewicz, syna pułkownika, który był dowódcą ojca oraz żonę jednego z oficerów wraz z córką. W Kłodzku grupa wsiadła do radzieckiej ciężarówki i przejechała przez granicę. Rosjanie wysadzili pasażerów w polu i grupa została aresztowana przez Czechów, którzy uznali ich za niemieckich szpiegów. Następnego dnia przekazano ich żandarmerii wojskowej – przy pomocy żołnierzy kupiono bilety do Pilzna. Spotkanie w hotelu z polskim oficerem, znajomym boh. z powstania. Spotkanie z ojcem. Wyjazd do Monachium, potem do Mediolanu – pytania o brata. Okoliczności, w jakich matka i boh. dowiedziały się o jego śmierci. [+]
[01:28:40] Po zakończeniu wojny boh. zapisała się do gimnazjum, po przyjeździe do Włoch chciała podjąć naukę w szkole wojskowej w Porto San Giorgio – pomoc kierowniczki szkoły pani Wysłouchowej – jej rozmowa z gen. Andersem. W szkole wojskowej boh. zdała małą maturę. Razem ze szkołą przyjechała do Anglii – nadzieje na powrót do Polski. Po demobilizacji w grudniu 1946 r. poszła do angielskiej szkoły – początkowe trudności w nauce. Pomoc ojca, który znał język angielski. Wyniki próbnej matury i korepetycje dyrektorki szkoły. Boh. zdała trudny egzamin maturalny i powiedziała, że chce studiować ekonomię. Podczas egzaminu na studia napisała pracę na temat niemieckiej okupacji i została studentką London School of Economics.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:41:10] Stanisława Wedecka, opiekowała się matką oraz boh., gdy tylko trafiły do getta. Jej córka Jola i brat boh. Jurek byli razem w przedszkolu. Po zajęciu Warszawy przez Niemców pani Wedecka ofiarowała pomoc matce – po ucieczce z getta zatrzymano się w mieszkaniu Wedeckich przy ul. Złotej. Tu boh. zorientowała się, że Jolanta Wedecka należy do harcerstwa i sama wstąpiła do organizacji. W zastępie poznała Hankę Nowodworską i bywała u niej w domu. W rozmowie z panią Nowodworską przyznała się do pokrewieństwa z mecenasem Mieczysławem Ettingerem, co ujawniło jej żydowski pochodzenie. Pani Nowodworska, działaczka Patronatu nad więźniami, wynajęła pokój matce i ta mieszkała tam prawie dwa lata – zachowanie pani Nowodworskiej, gdy matce zabrakło pieniędzy. Współczesne kontakty z Hanką Nowodworską. Podczas okupacji pani Nowodworska organizowała różne imprezy, m.in. tajny koncert – zatrudnienie boh. i Hanki do sprzedawania programów.
[01:47:42] Fałszywe dokumenty matce i boh. załatwił ksiądz Pawlina z Caritasu, który po wojnie został aresztowany przez władze komunistyczne i kilka lat spędził w więzieniu, po zwolnieniu popełnił samobójstwo. Pomoc mecenasa Nowogródzkiego, który uprzedził matkę o planowanej przez Niemców czystce w okolicy kościoła przy placu Grzybowskim. Babcia trafiła do szpitala w getcie, po jego likwidacji została wywieziona do Treblinki i tam zginęła.
[01:50:35] Rozważania na temat szans na przeżycie podczas okupacji. Istota posiadania rodziny – boh. straciła córkę, a jej mąż zmarł mając 72. lata. Boh. współpracowała z niemiecką firmą – zdarzenie z udziałem jednego z młodych pracowników, który był Niemcem urodzonym w Ameryce Południowej. Boh. opowiada swoją historię w szkołach i na spotkaniach różnych organizacji. Boh. przetłumaczyła pamiętniki brata Jerzego Bregmana.
[01:56:50] Mecenas Nowogródzki znał niemieckie plany, ponieważ był w żydowskiej policji działającej na terenie getta – wyjazd rikszą do siedziby policji. Pusta sala parafialna po powrocie. W jednym z mieszkań nad salą mieszkał prof. Hirszfeld.
[02:01:44] Mecenas Nowodworski zorganizował wyjście boh. z getta razem z grupą osób idących do pracy po aryjskiej stronie. Nadzorca grupy był przekupiony i miał pozwolić boh. na oddalenie się. W ostatniej chwili do grupy dołączyła matka.
[02:03:55] Z pamiętnika brata, Jerzego Bregmana, boh. dowiedziała się, że jako pilot RAF walczył z Japończykami. Po przyjeździe do Anglii przeszedł przeszkolenie na Lancasterach i w kwietniu 1944 r. zaczął latać w 300 Dywizjonie Bombowym. Równocześnie pisał kronikę Dywizjonu i boh. jest spadkobierczynią praw autorskich.
[02:06:35] Łuna nad walczącym gettem warszawskim, odgłosy strzałów. Boh., pochodząca ze spolonizowanej rodziny, czuła się obco w getcie. [+]
[02:08:30] Po wojnie w Anglii nie rozmawiano o Holokauście. Trudne początki na emigracji – pierwsze mieszkanie po ślubie. Mąż boh. był inżynierem, starania o kredyt na zakup domu.
[02:13:17] Latem 1939 r. mówiono o możliwej wojnie, w szkole rozdano maski przeciwgazowe. Wychowawczyni boh., mieszkająca po ślubie w Dęblinie, zaproponowała matce opiekę nad córką do końca wojny. Kucharka dziadków uratowała z mieszkania kilka rzeczy należących do rodziny – jej zachowanie po powrocie matki i boh. do Warszawy. Tożsamość narodowa boh. Wspomnienie z dzieciństwa – spotkania z Józefem Piłsudskim w Łazienkach. Brat Jurek, uczeń gimnazjum im. Batorego, był jedynym Żydem w klasie. Duma z żydowskich przodków.
więcej...
mniej