Barbara Marlow ps. „Lisek” / Marianna Anyszka (ur. 1930, Warszawa) pochodzi ze spolonizowanej rodziny żydowskiej. Po wybuchu wojny ojciec i brat dostali się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a Barbara została razem z matką w Warszawie. W 1942 roku udało im się wydostać z getta. Barbara Marlow dostała nowe papiery na nazwisko Marianna Anyszka, początkowo przebywała w szkole sióstr Felicjanek w Wawrze, potem mieszkała w Warszawie przy ulicy Królewskiej u dentystki pani Czajkowskiej. Jej matka mieszkała przy tej samej ulicy w mieszkaniu Ireny Nowodworskiej. Z chwilą wybuchu powstania warszawskiego straciła kontakt z matką, która została w strefie należącej do Niemców. Podczas powstania należała do Wojskowej Służby Społecznej, we wrześniu 1944 roku została złapana przez Niemców i trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie. Po ucieczce z transportu jadącego na zachód dotarła do majątku państwa Wilskich, potem przebywała u państwa Biedrzyckich w Sekursku, tu spotkała się z matką i doczekała do wyzwolenia. Do Warszawy wróciła w marcu 1945 roku. Ojciec, żołnierze 2 Korpusu, zorganizował ucieczkę rodziny z Polski i w listopadzie 1945 Barbara Marlow razem z matką przekroczyły nielegalnie granicę z Czechosłowacją. Po spotkaniu z ojcem rodzina wyjechała do Włoch, gdzie Barbara Marlow podjęła naukę w szkole wojskowej przy 2 Korpusie. Razem ze szkołą została ewakuowana do Wielkiej Brytanii. Tu poszła do angielskiej szkoły, po zdaniu matury ukończyła London School of Economics i do emerytury pracowała jako ekonomistka. Poślubiła Zbigniewa Mirgałowskiego ps. „Kamień”, który po zakończeniu wojny dostał się do Anglii, tu podczas studiów zmienił nazwisko na Marlow.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r. w Warszawie.
[00:00:28] Boh. miała starszego brata Jurka, który był przed wojną uczniem gimnazjum im. Batorego – podsłuchiwanie pod drzwiami, wyprawy na ślizgawkę. Boh. uczyła się w szkole pani Kurmanowej, miała guwernantkę Francuzkę, która uczyła ją języka.
[00:03:03] W 1939 r. boh. była z matką na wakacjach w Zakopanem – powrót do Warszawy na wezwanie ojca. W Krakowie przyjaciele rodziców namówili matkę na nocleg, by boh. mogła zobaczyć Wawel – przyjazd ojca, który przewiózł rodzinę do domu. Boh. wywieziono do dziadków mieszkających koło Warszawy – wiadomość o wybuchu wojny i pierwsze bombardowania. Rodzina mieszkała w alejach Jerozolimskich, dom został zburzony we wrześniu 1939 r. i zatrzymano się u dziadków mieszkających przy Placu Napoleona.
[00:07:15] 7 września ojciec, oficer rezerwy, i brat wyszli z Warszawy. Skutki bombardowań okolic Prudentialu – spłoszone konie na Placu Napoleona.
[00:10:18] Boh. zaraziła się szkarlatyną i dziadek, lekarz [Ludwik Eliasz Bregman], zgłosił chorobę zakaźną Niemcom – wizyta niemieckiego lekarza. Po paradzie z udziałem Hitlera do domu wrócili brat i ojciec. Początki prześladowania Żydów – na drzwiach mieszkania dziadków pojawiła się informacja, że należy do Rzeszy i Niemcy przychodzili tam zabierając różne rzeczy, np. książki z gabinetu dziadka, meble oraz komplet stołowy zabrany z mieszkania stryja Aleksandra Bregmana – incydent podczas wynoszenia kredensu przez żołnierzy. [+]
[00:15:00] W listopadzie ojciec i brat dostali rumuńskie wizy – załatwianie wiz dla żony i córki. Wizyta ojca w gestapo. Powody wyjazdu ojca i brata bez boh. i matki. Efekt spotkania ojca z konsulem Jugosławii w Berlinie – wyjazd do Wiednia, gdzie mieszkała ciotka – jej uratowanie przez męża, dawnego oficera armii austriackiej. Ojciec i brat trafili do Jugosławii, stamtąd do Francji. [+]
[00:21:15] Druga ciotka miała męża Francuza i mieszkała na południu Francji, tam Jurek przygotowywał się do matury. Ewakuacja z Francji drogą morską po wkroczeniu Niemców. Brat zdał maturę w Anglii i wstąpił do RAF – przydział po zakończonym szkoleniu. W 1943 r. przeniósł się do polskiego lotnictwa i zginął w lipcu 1944 r.
[00:24:15] Matka i boh. zostały z dziadkami w Warszawie – przeprowadzka do getta na ul. Sienną. Boh. uczyła się na tajnych kompletach i dużo czytała. Wrażenie obcości po przeniesieniu do getta. Rozdzielenie rodziny po zmianie granic getta – boh. z matką zamieszkały przy ul. Pańskiej. Boh. widziała zwłoki dzieci zastrzelonych podczas szmuglowania. Zabawy w ogródku przy Placu Grzybowskim.
[00:29:38] Latem 1942 r. [raczej 1941] znajoma matki pani Wedecka zabrała boh. na wakacje – wyjście z getta. Wracając boh. miała koszyczek truskawek, który jej zabrano jej na ulicy. W grudniu dziadka poproszono o wizytę u chorego, tam zaraził się tyfusem i po tygodniu zmarł – pogrzeb dziadka, znanego neurologa.
[00:34:14] Latem 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Pradziadek był szefem gminy żydowskiej w latach 20. – rozmowa matki z mecenasem Czerniakowem, który dwa dni później popełnił samobójstwo. Niedługo potem znajomy adwokat Nowogródzki uprzedził matkę o planowanej akcji – pożegnanie z babcią. W sali parafialnej działał zakład krawiecki – obrazy po powrocie, spotkanie z kobietą, która ukryła się w piwnicy. Babcia i siostra matki zostały zabrane, ale babcia trafiła do szpitala. [+]
[00:41:40] Okoliczności wyjścia boh. i matki z getta. Kobiety udały się do dawnej niani boh., która zaczęła o tym opowiadać znajomym, dzięki pomocy pani Wedeckiej wyjechano na wieś. Spotkany tam ksiądz Pawlina załatwił matce i boh. papiery na różne nazwiska. Boh. nie podobała się nowa tożsamość „Marianna Anyszka”. Mieszkając u pani Wedeckiej zorientowała się, że jej córka działa w harcerstwie – przyjęcie boh. do zastępu. Ksiądz Pawlina załatwił pobyt w internacie Sióstr Felicjanek w Wawrze i w lutym 1943 r. boh. podjęła naukę – brak kontaktu z matką. Po kilku miesiącach siostry odkryły, że jedna z uczennic jest Żydówką, dziewczynka odchodząc ze szkoły wydała boh., która też musiała opuścić placówkę – powrót do Warszawy i do Szarych Szeregów. [+]
[00:48:30] Boh. nocowała z matką u pani Wedeckiej, rano do mieszkania weszli policjanci, ale nie znaleźli boh. ukrytej w łóżku. Boh. zaprzyjaźniła się z koleżanką z zastępu Hanką Nowodworską, córką adwokata. Pani Nowodworska przyjęła do domu matkę, która mieszkała u niej do wybuchu powstania. Boh. chodziła do mieszkania Nowodworskich na zbiórki i spotykała matkę. Sytuacja podczas powstania – odcinek ulicy Królewskiej, gdzie mieszkała pani Nowodworska, znalazł się w rękach niemieckich. Boh. znalazła się w strefie zajętej przez powstańców i straciła kontakt z matką.
[00:53:05] Początek powstania – artyleria niemiecka w Ogrodzie Saskim ostrzeliwała okoliczne kamienice. Okoliczności zgłoszenia się do oddziału, gdzie boh. pełniła funkcję łączniczki. Hufcowa Jolanta Wedecka wciągnęła boh. do Wojskowej Służby Społecznej – roznoszenie gazetek i zbieranie jedzenia dla matek z dziećmi przebywających w piwnicach kina Palladium. Głód podczas powstania. Incydent w drodze do Prudentialu.
[00:58:05] Zadania boh. po rozwiązaniu Wojskowej Służby Społecznej. 8 września szła z meldunkiem, została zatrzymana przez Niemców i wysłana do obozu w Pruszkowie – przejście przez Pola Mokotowskie. Obcięcie warkoczy w pruszkowskim obozie. [+]
[01:00:00] 1 września boh. stała w kolejce po wodę – spotkanie z kolegą Wojtkiem Lenartem, który powiedział o śmierci swojego brata Janka na Starówce. Wojtek Lenart zginął na Powiślu. [+]
[01:01:40] Selekcja w obozie – boh. trafiła do pociągu, który jechał na zachód. Podczas podróży otwartym wagonem ludzie wrzucali jedzenie do niego jedzenie. Dwaj chłopcy i boh. chcieli uciec na jednym z postojów – reakcja innych osób – ucieczka z transportu. Niedaleko Warszawy był majątek, gdzie gospodynią była znajoma i boh. udała się tam. Droga do majątku – przygoda podczas pasienia krów.
[01:07:45] W majątku leczono nogi boh. Była tam najstarsza córka pani Nowodworskiej i boh. dowiedziała się, że jej matka została zwolniona z pruszkowskiego obozu. Do majątku przybywało coraz więcej osób z Warszawy i boh. pojechała do majątku Biedrzyckich w okolicach Radomska [Sekursko] – nawiązanie kontaktu z matką. Po jej przyjeździe w listopadzie 1944 r. zamieszkano na wsi i boh. nauczyła się piec chleb, uczyła także dzieci szewca francuskiego.
[01:11:40] W styczniu 1945 r. przyszli Rosjanie – pytania o Berlin. Kradzieże dokonywane przez czerwonoarmistów – wspomnienie żołnierza, który schował budzik pod płaszcz. Powrót do Warszawy w marcu 1945 r. – spotkanie z mecenasem Nowogródzkim, który po powstaniu nie opuścił miasta. Warunki życia w zniszczonym mieście, gdzie boh. trudniła się sprzedażą mydła.
[01:15:47] Rodzice nawiązali kontakt, ojciec odnalazł w obozie Jolantę Wedecką, która znała część losów boh. Przed wybuchem powstania ojciec, żołnierz 2 Korpusu, dowiedział się, że samolot syna zaginął podczas lotu bojowego. Po zakończeniu wojny ojciec pojechał do Niemiec i szukał córki w obozach, dopiero jesienią dowiedział się, że boh. żyje i jest z matką.
[01:17:53] Życie w Warszawie po wojnie – postawy mieszkańców. Ojciec nie mógł wrócić do Polski, razem z por. Mordasewiczem pojechał do Austrii i tam znalazł przemytnika, który zgodził się wydostać z Polski boh., matkę, Junię Mordasewicz, syna pułkownika, który był dowódcą ojca oraz żonę jednego z oficerów wraz z córką. W Kłodzku grupa wsiadła do radzieckiej ciężarówki i przejechała przez granicę. Rosjanie wysadzili pasażerów w polu i grupa została aresztowana przez Czechów, którzy uznali ich za niemieckich szpiegów. Następnego dnia przekazano ich żandarmerii wojskowej – przy pomocy żołnierzy kupiono bilety do Pilzna. Spotkanie w hotelu z polskim oficerem, znajomym boh. z powstania. Spotkanie z ojcem. Wyjazd do Monachium, potem do Mediolanu – pytania o brata. Okoliczności, w jakich matka i boh. dowiedziały się o jego śmierci. [+]
[01:28:40] Po zakończeniu wojny boh. zapisała się do gimnazjum, po przyjeździe do Włoch chciała podjąć naukę w szkole wojskowej w Porto San Giorgio – pomoc kierowniczki szkoły pani Wysłouchowej – jej rozmowa z gen. Andersem. W szkole wojskowej boh. zdała małą maturę. Razem ze szkołą przyjechała do Anglii – nadzieje na powrót do Polski. Po demobilizacji w grudniu 1946 r. poszła do angielskiej szkoły – początkowe trudności w nauce. Pomoc ojca, który znał język angielski. Wyniki próbnej matury i korepetycje dyrektorki szkoły. Boh. zdała trudny egzamin maturalny i powiedziała, że chce studiować ekonomię. Podczas egzaminu na studia napisała pracę na temat niemieckiej okupacji i została studentką London School of Economics.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:41:10] Stanisława Wedecka, opiekowała się matką oraz boh., gdy tylko trafiły do getta. Jej córka Jola i brat boh. Jurek byli razem w przedszkolu. Po zajęciu Warszawy przez Niemców pani Wedecka ofiarowała pomoc matce – po ucieczce z getta zatrzymano się w mieszkaniu Wedeckich przy ul. Złotej. Tu boh. zorientowała się, że Jolanta Wedecka należy do harcerstwa i sama wstąpiła do organizacji. W zastępie poznała Hankę Nowodworską i bywała u niej w domu. W rozmowie z panią Nowodworską przyznała się do pokrewieństwa z mecenasem Mieczysławem Ettingerem, co ujawniło jej żydowski pochodzenie. Pani Nowodworska, działaczka Patronatu nad więźniami, wynajęła pokój matce i ta mieszkała tam prawie dwa lata – zachowanie pani Nowodworskiej, gdy matce zabrakło pieniędzy. Współczesne kontakty z Hanką Nowodworską. Podczas okupacji pani Nowodworska organizowała różne imprezy, m.in. tajny koncert – zatrudnienie boh. i Hanki do sprzedawania programów.
[01:47:42] Fałszywe dokumenty matce i boh. załatwił ksiądz Pawlina z Caritasu, który po wojnie został aresztowany przez władze komunistyczne i kilka lat spędził w więzieniu, po zwolnieniu popełnił samobójstwo. Pomoc mecenasa Nowogródzkiego, który uprzedził matkę o planowanej przez Niemców czystce w okolicy kościoła przy placu Grzybowskim. Babcia trafiła do szpitala w getcie, po jego likwidacji została wywieziona do Treblinki i tam zginęła.
[01:50:35] Rozważania na temat szans na przeżycie podczas okupacji. Istota posiadania rodziny – boh. straciła córkę, a jej mąż zmarł mając 72. lata. Boh. współpracowała z niemiecką firmą – zdarzenie z udziałem jednego z młodych pracowników, który był Niemcem urodzonym w Ameryce Południowej. Boh. opowiada swoją historię w szkołach i na spotkaniach różnych organizacji. Boh. przetłumaczyła pamiętniki brata Jerzego Bregmana.
[01:56:50] Mecenas Nowogródzki znał niemieckie plany, ponieważ był w żydowskiej policji działającej na terenie getta – wyjazd rikszą do siedziby policji. Pusta sala parafialna po powrocie. W jednym z mieszkań nad salą mieszkał prof. Hirszfeld.
[02:01:44] Mecenas Nowodworski zorganizował wyjście boh. z getta razem z grupą osób idących do pracy po aryjskiej stronie. Nadzorca grupy był przekupiony i miał pozwolić boh. na oddalenie się. W ostatniej chwili do grupy dołączyła matka.
[02:03:55] Z pamiętnika brata, Jerzego Bregmana, boh. dowiedziała się, że jako pilot RAF walczył z Japończykami. Po przyjeździe do Anglii przeszedł przeszkolenie na Lancasterach i w kwietniu 1944 r. zaczął latać w 300 Dywizjonie Bombowym. Równocześnie pisał kronikę Dywizjonu i boh. jest spadkobierczynią praw autorskich.
[02:06:35] Łuna nad walczącym gettem warszawskim, odgłosy strzałów. Boh., pochodząca ze spolonizowanej rodziny, czuła się obco w getcie. [+]
[02:08:30] Po wojnie w Anglii nie rozmawiano o Holokauście. Trudne początki na emigracji – pierwsze mieszkanie po ślubie. Mąż boh. był inżynierem, starania o kredyt na zakup domu.
[02:13:17] Latem 1939 r. mówiono o możliwej wojnie, w szkole rozdano maski przeciwgazowe. Wychowawczyni boh., mieszkająca po ślubie w Dęblinie, zaproponowała matce opiekę nad córką do końca wojny. Kucharka dziadków uratowała z mieszkania kilka rzeczy należących do rodziny – jej zachowanie po powrocie matki i boh. do Warszawy. Tożsamość narodowa boh. Wspomnienie z dzieciństwa – spotkania z Józefem Piłsudskim w Łazienkach. Brat Jurek, uczeń gimnazjum im. Batorego, był jedynym Żydem w klasie. Duma z żydowskich przodków.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.