Janusz Rakowicz (ur. 1945, Grüneberg) urodził się w obozie koncentracyjnym, gdzie jego matka trafiła po masowych aresztowaniach w Tykocinie w 1944 roku, przeprowadzonych po likwidacji przez polskie podziemie niemieckiego urzędnika. Stanisława Rakowicz trafiła do Ravensbrück, następnie pracowała w fabryce amunicji w podobozie Grüneberg, gdzie urodził się Janusz. Po krótkim pobycie z powrotem w Ravensbrück wyjechała wraz z synem do Szwecji, skąd po kilku miesiącach wrócili do Tykocina. Janusz Rakowicz ukończył szkołę zawodową w Gołdapi, Technikum Mechaniczne w Białymstoku oraz Studium Nauczycielskie w Warszawie. Pracował jako nauczyciel w szkole zawodowej w Skalbmierzu.
[00:00:10] Ur. 14 stycznia 1945 r. w Ravensbrück, komando Grüneberg. Mama Stanisława Rakowicz dd. Czeladko, ojciec Józef Rakowicz. Rodzice mieli własny dom przy głównej ulicy Tykocina, uprawiali rolę. Dziadek wyjechał do pracy w Ameryce, miał duży dom. Mama działała w związkach katolickich, grała w teatrzykach amatorskich. Po wojnie boh. chodził z mamą na próby. Przedstawienie „Rewizora” Gogola, przejście boh przez scenę.
[00:03:30] Nieobecność ojca w życiu boh. „Pustka w Tykocinie” po wybuchu wojny, zasadzka partyzantów na Kocha, zabicie 2 żołnierzy niemieckich.
[00:05:00] Przebieg akcji pacyfikacyjnej, wyciąganie ludności na plac Czarnieckiego. Niemcy złapali rodzeństwo mamy, brat zginął w Gross Rosen, drugi pracował u bauera (dobre warunki). Zabranie ok. 400 osób z Tykocina w zemście za zabicie 2 żołnierzy.
[00:08:05] Ponowny opis akcji partyzantów i zemsty Niemców rankiem 27 maja 1944 r. [+] Koch, gauleiter Prus Wschodnich.
[00:12:15] Spotkanie z mieszkanką Lidic, gdzie Niemcy dokonali masakry ok. 500 mieszkańców i zniszczenia wsi w odwecie za zamach na Heydricha. Po wojnie wieś się odbudowała. Kobiety z rodziny boh. trafiły przez Białystok do Ravensbrück, a mężczyźni do Gross Rosen (zmarł tam brat mamy), Sachsenhausen i Mauthausen.
[00:14:20] Po selekcji w obozie mama trafiła do komando Grüneberg. Kiedy została złapana w Tykocinie, była w pierwszych tygodniach ciąży. W Grünebergu kobiety miały jeszcze gorszą sytuację niż w Ravensbrück. Bita przez strażniczkę w rękawiczkach wypełnionych ołowiem. Praca przy ciężkich pociskach.
[00:18:06] Przed porodem przeniesienie do lżejszych prac porządkowych. Dożywianie mamy przez współwięźniarki – przynoszenie warzyw z pola. Złagodzenie traktowania przez auszejerki. W ramach akcji hrabiego Bernadotte przeniesienie mamy do Ravensbrück, potem do Danii i Szwecji.
[00:20:12] Trudne wspomnienia z początku pobytu w obozie. Informacja w obozie o powstaniu warszawskim. Komando Grüneberg powstało z przedwojennej prywatnej fabryki. Ciężka praca przy pociskach, sadyzm auszejerek, wycieńczający rygor.
[00:23:08] Auszejerkami były kobiety, mordercze instynkty więźniarek wobec nich. Mama zabrana do Danii autobusem MCK w kwietniu [1945]. Zbombardowanie transportu, boh. został osmalony. Rekonwalescencja w Danii, szczepienia.
[00:27:08] Koleżanki mamy z Tykocina w Grünebergu. Jako ciężarna mama nie była traktowana ulgowo, dopiero tuż przed porodem przeniesiona do sprzątania baraków. Pomoc kobiet. [Hanna] Nowakowska, metryka urodzenia. Imię: Eryk Zbigniew Czeladko. Mama nie chciała wracać do tamtych wspomnień, trauma obozowa.
[00:31:04] Rozmowy mamy z koleżanką z Tykocina. „Marsz śmierci” z Ravensbrück, koleżanka spadła z drabiny, złamała kręgosłup. Rekonwalescencja w Szwecji kobiet z całej Europy.
[00:33:12] Spotkania z koleżankami z obozu w domu organisty, wspomnienia obozowe.
[00:35:43] Noworodki z Ravensbrück – po powstaniu warszawskim przybyło noworodków, wiele zmarło. Zabierano noworodki, przekazywano do adopcji niemieckim kobietom, wiele uśmiercono. Brak jedzenia i warunków sanitarnych.
[00:39:10] Po porodzie mama wróciła do pracy jako sprzątaczka, boh. opiekowały się współwięźniarki i obsługa obozowa. Niepojęta siła matki, cicha pomoc współwięźniarek i blokowych.
[00:43:08] Okrutne auszejerki w fabryce. Karny apel na mrozie, sadystyczna obsługa obozu. Pobicie mamy po zasłabnięciu, rygor podczas pracy produkcyjnej.
[00:48:00] Egzekucje w obozie, krematorium, 2 piece. Rosarium na hałdzie prochów. Prochy wysypywano do jeziora, więźniarki je czyściły. [+]
[00:50:12] Trudne rozmowy z mamą, nie chciała wspominać obozu, boh. też o tym nie mówił. Inne spojrzenie na świat niż rówieśnicy, brak zachłanności, łagodność. „Nie chcę czuć żalu do nikogo”, pogodna natura.
[00:55:00] Troskliwość mamy, „zawsze trzymała pieczę”, zabieranie na próby teatrzyku. W domu boh. po wojnie współlokatorami byli nauczyciele.
[00:57:35] Koszmary senne boh., ucieczka, chowanie się. Interpretacja snów przez boh. Pomoc finansowa od Niemców, syndrom KZ, męczące sny. [+]
[01:00:40] Mama miała w ramach pseudoeksperymentów medycznych otwartą ranę na łydce z przeszczepionym kawałkiem pośladka. Coroczne spotkania boh. z młodzieżą w Tykocinie, Warszawie – zaskakujące momenty. Coraz mniejsze zainteresowanie tematyką obozów.
[01:05:00] Rozmowa z aptekarką z Kazimierzy. Pacyfikacja w Skalbmierzu w odwecie za zabicie Niemców w kolejce wąskotorowej koło Miechowa, rozstrzeliwanie mieszkańców przy pomocy Ukraińców: wrzucanie granatów do piwnic, rozstrzeliwanie dzieci na rynku. Ulica zastrzelonego partyzanta „Sokoła”. Na tym terenie działały Bataliony Chłopskie.
[01:11:07] Życie przed wojną – łapanie ryb w Narwi. Boh. dowiedział się o urodzeniu w obozie mając 18 lat. Przynależność do ZBoWiD. Temat maturalny w technikum – przedawnienie zbrodni hitlerowskich a własne losy. Pamiętnik Anny Frank. Zainteresowanie prasy losem boh.
[01:15:20] Znaczenie słowa „Ravensbrück” po latach, stopniowe dochodzenie do prawdy. Reakcja mieszkańców Tykocina na wiadomość o urodzeniu boh. w obozie. Reakcja kolegów: obcy, Niemiec.
[01:18:43] Losy boh. po wyjściu z obozu – zdjęcia z opiekunkami szwedzkimi. Mama odmówiła pozostania w Szwecji, tęskniła za babcią. Dobra opieka w Szwecji. Droga samochodem z Ravensbrück do Danii – rekonwalescencja, szczepienia. W Szwecji mama nie pracowała, opiekowała się boh. Po powrocie paczki dla boh. – mleko w proszku i tran. Nie wiadomo dokładnie, ile czasu boh. był z mamą w Szwecji. Wszystkie dokumenty znajdują się w Archiwum Arolsen.
[01:22:44] Koszty pobytu i opieki w Szwecji. Mama nie chciała zostać w Szwecji ani zostawić tam boh. Po powrocie praca w gospodarstwie. Mama założyła oddział ZBoWiD w Tykocinie, była w radzie nadzorczej banku, została radną w gminie i radną w Wojewódzkiej Radzie Narodowej.
[01:23:50] Wyjazd mamy do Anglii. Boh. po skończeniu szkoły podstawowej uczył się w szkole zawodowej (ślusarz narzędziowiec) w Gołdapi, przyjazdy do domu na święta i wakacje, opieka znajomego mamy. Dalsza nauka w technikum (technologia obróbki skrawaniem), potem studium nauczycielskie przy ul. Okopowej w Warszawie, specjalność nauczanie zawodowe, dobrzy wykładowcy. Praca w szkole zawodowej, potem technikum w Skalbmierzu od 1967 r.
[01:28:30] Tykocin przed wojną – 50 proc. stanowili Żydzi (3 tys.). Bogata synagoga, Żydzi zajmowali się spławianiem drewna. Szkoły polskie i żydowskie, zgodne życie.
[01:30:06] Podczas okupacji niemieckiej – wykopane 3 doły w lesie koło Łopuchowa. Zapędzenie Żydów do ciężarówek, wywiezienie do lasu i rozstrzelanie, pochowani w zbiorowych mogiłach w dołach. Uratowani Żydzi: matka kazała dziecku ukryć się pod gankiem domu. Dziecko uratował nauczyciel, przechował je w swoim domu. Losy uratowanej dziewczynki – została fizyczką jądrową w Stanach Zjednoczonych.
[01:35:20] Mama uratowanej żydowskiej dziewczynki trafiła do Ravensbrück, przeżyła wojnę, zginęła w Polsce w wypadku samochodowym. Dziewczynka nawiązała kontakt z diasporą żydowska z Łodzi, rozpoczęła studia, kariera zawodowa. „Córka, która miała trzy matki”. Pomnik dla małżeństwa Białowarczyków od uratowanej. Medal „Sprawiedliwy wśród Narodów…” dla Białowarczyka. Jego żona była nauczycielką polskiego. Uratowana dziewczynka Marysia.
[01:38:30] Tykocin pod okupacją radziecką, deportacje – wywieziona sąsiadka. Planowana wystawa, remont kościoła za 7 mln zł.
[01:42:48] Los mamy po wywiezieniu z Tykocina: dojazd pociągiem do Fürstenbergu, piesza droga do KL Ravensbrück, kwarantanna w czerwcu 1944 r. Niemal cała ciąża spędzona w obozie, osłabnięcia. Nękanie mamy przez auszejerkę za zbyt wolną pracę, pobicie po twarzy.
[01:45:45] Wyjątkowo trudne warunki w Grünebergu – ciężka praca, terror i sadyzm kadry. Mama zmarła w wieku 83 lat w 1990 r., nie założyła nowej rodziny. Pasja ogrodnicza, hodowla róż. Ziemię pomagał uprawiać wuj.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.