Franciszek Skrzypczyk (ur. 1918, Lubojna) pochodzi z wielodzietnej rodziny rolniczej. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1932 roku podjął naukę w gimnazjum w Częstochowie, po małej maturze, w lipcu 1936 rozpoczął praktykę w nadleśnictwie Łobodno. W marcu 1939 został powołany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie, z którym został wysłany w okolice Mławy. Podczas kampanii wrześniowej brał udział w bitwach pod Mławą i pod Kockiem, kilka dni po ogłoszeniu kapitulacji przez gen. Kleeberga został złapany przez Niemców i uwięziony w obozie dla internowanych w twierdzy Dęblin, skąd udało mu się uciec i wrócić do Częstochowy. Tu działał w ruchu oporu, podczas próby aresztowania przez Niemców uciekł i dołączył do partyzantki ZWZ w Górach Świętokrzyskich, a następnie do oddziału Wacława Stelmaszuka ps. „Marny” w Radzyniu Podlaskim. W 1943 roku został zatrzymany podczas łapanki w Łukowie i wywieziony do obozu pracy w Berlinie-Staaken, gdzie pracował przy naprawie samolotów, następnie do Salzgitter (posługiwał się wówczas nazwiskiem Jan Ogrodnik), do fabryki produkującej łodzie desantowe. Potem pracował w fabryce w Helmstedt, gdzie produkowano części do pocisków rakietowych V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 został oswobodzony przez 8. Armię Amerykańską. Od maja do lipca 1945, jako dowódca plutonu, przechodził szkolenie przygotowujące do udziału w ataku na Japonię, a od września do listopada 1945 – do działań dywersyjnych. W Niemczech pozostał do początku grudnia 1945. Do Polski wrócił pod nazwiskiem Jan Skrzypczyński i przez pewien czas podejmował działania na rzecz konspiracji w Sieradzu i Świdnicy. Uzupełnił wykształcenie w Gimnazjum Leśnym w Limanowej i pracował jako leśnik w powiecie węgrowskim. W 1956 roku wystąpił o przywrócenie prawdziwego nazwiska. Mieszka we wsi Podlodówka koło Kocka.
mehr...
weniger
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1918 r. w Lubojnie.
[00:00:30] Rodzina miała gospodarstwo rolne, boh. miał siedem lat gdy zmarł ojciec – jego ostatnie słowa dotyczyły przyszłości syna jako leśnika. Boh. ukończył pięcioklasową szkołę w Lubojni i kontynuował naukę w Mykanowie. Potem odbył trzyletnią praktykę w nadleśnictwie i został skierowany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie. Sytuacja polityczna w Europie – żądania Hitlera wobec Polski. Po przysiędze pułk włączono do Armii Modlin i wysłano w okolice Mławy. Pluton stacjonował we wsi Turza Wielka – budowa rowów przeciwczołgowych i okopów.
[00:07:45] 25 sierpnia d-ca plutonu por. Melka dał boh. pięć dni urlopu na wyjazd do Częstochowy – pobyt w domu. Przejazd przez Warszawę podczas drogi do jednostki. W Mławie boh. został zatrzymany przez żandarmerię i skierowany do okopów – wiadomość o wybuchu wojny, pierwsze bombardowanie. Atak niemieckiej piechoty i czołgów. Pierwszego dnia utrzymano całą linię obrony. [+]
[00:17:35] Sytuacja drugiego i trzeciego dni wojny. Czwartego dnia przyszedł rozkaz wycofania się, ponieważ front został przerwany. Droga nocami w kierunku Pułtuska – zniszczenia na drogach. Przeprawa przez Narew i przejście w lasy koło Warszawy. Boh. znalazł się w grupie, która wyjechała z Warszawy na wschód – bombardowanie transportu na dworcu w Siedlcach. W Białej Podlaskiej do pociągu doczepiono maszyny z fabryki samolotów.
[00:25:00] 17 września pociąg ruszył z Dubna na południe i dotarł do Smygi – ulotki z sowieckich samolotów. Pierwsze spotkanie z czerwonoarmistami, rozbrojenie oddziału. Ostatnie przemówienie majora. Boh. z siedmioma kolegami wrócił do Dubna – cywilna odzież od żony kolejarza. Wokół miasta były rozlokowane sowieckie jednostki. Powody rozdzielenia się grupy w Dubnie – bramy powitalne dla sowietów w okolicznych wsiach. [+]
[00:36:08] Boh. zatrzymał się w domu osadnika wojskowego, który przeprowadził się na Kresy z okolic Garwolina. Spotkanie polskiego wojska w Łucku – otrzymanie racji żywnościowych. W gajówce koło Kowla boh. widział polskich żołnierzy pilnowanych przez Rosjan. Wiadomość o działaniach polskiego pociągu pancernego. Spotkanie z żoną oficera z Częstochowy, która ewakuowała się na wschód. Pociągi z uchodźcami – przeprawa przez rzekę. W Małorycie napotkano oddziały gen. Kleeberga i boh. z kolegami przyłączył się do nich. Wspomnienie chleba upieczonego przez Żydówkę – droga na zachód. W Komarówce pożegnał się kolega Prokopiuk. Podczas bitwy pod Kockiem boh. walczył koło Radoryża Kościelnego – wiadomość o kapitulacji podpisanej przez generała 6 października. [+]
[00:47:25] W Małorycie do boh. i Puchały dołączył Kowalski. Zatrzymanie przez niemiecki patrol w Moszczance – podczas rewizji znaleziono brzytwę u jednego z zatrzymanych i niemiecki oficer go zastrzelił. Jeńców zgromadzono na terenie twierdzy w Dęblinie, w kolejce po zupę boh. zaczepił niemiecki żołnierz, Ślązak z Bytomia, i powiedział, że jeńcy zostaną wywiezieni do Niemiec – okoliczności wypuszczenia z obozu. Droga do Gołębia i dalej do Kiedrzyna, gdzie na lotnisku był obóz dla Polaków wysyłanych do Niemiec. Pomoc w gospodarstwie rolnym. Droga rowerami do Radomska, rozstanie z kolegami. [+]
[00:56:38] Radość rodziny po przyjeździe boh. do domu. Znajomi Chwalba i Gerwas zaproponowali boh. wstąpienie do ruchu oporu – wstąpienie do Służby Polsce [Służba Zwycięstwu Polski] i złożenie przysięgi. Niedługo potem nazwę organizacji zmieniono na Związek Walki Zbrojnej. Mieszkający w Brzeźnicy kolega Stanisław Kowalski był łącznikiem, dowódcą „Wysoki”.
[00:59:30] W 1941 r. boh. brał udział w akcji rozpoznawczej w niemieckim majątku Dubice. Powód, dla którego nie doszło do podpalenie stogów. Zatrzymanie Gerwasa nad Wartą przez niemiecki patrol – uwolnienie kolegi – Niemców rozebrano, rozbrojono i zostawiono w lesie. Powodem wezwania partyzantów do Częstochowy była planowana akcja odbicia więźniów skazanych na śmierć. Akcja nie została przeprowadzona, ponieważ wyroki wykonano w więzieniu, a nie na cmentarzu żydowskim.
[01:08:00] Po powrocie do domu boh. miał jechać w pole ze szwagrem Lizoniem – okoliczności, w jakich matka zorientowała się, że syn jest w partyzantce. Pod nieobecność boh. do domu przyjechali gestapowcy, którzy szukając go pobili siostrę Weronikę. Okazało się, że boh. wydał współpracujący z Niemcami Roman Niemczyk, którego potem zabito. Boh. uciekł ostrzeżony przez szwagra i wrócił do domu dopiero po zakończeniu wojny. [+]
[01:15:58] Boh. poszedł do Mykanowa, ostrzegł Gerwasa i udał się do lasu. Na drugi dzień dowiedział się, że jest w okolicy „spalony” – rozkaz udania się w Góry Świętokrzyskie. Droga do Koniecpola – organizacja dalszej podróży do Kielc, która boh. odbył w kolejarskim mundurze. Dotarcie do oddziału partyzanckiego ZWZ koło Starachowic.
[01:24:30] W 1942 r. boh. był w Radzyniu Podlaskim w oddziale Wacława Stelmaszuka „Marnego” i pełnił funkcję dowódcy jego ochrony. Powody wyjazdu z Kieleckiego do Radzynia – pomoc kolegi Franciszka Prokopiuka z Komarówki. W czasie potyczki z Niemcami boh. został ciężko ranny, ale po miesiącu wrócił do oddziału. W 1943 r. po nieudanym ataku na więzienie [w Radzyniu], w którym został ranny dowódca oddziału „Sulima” [Stanisław Małecki], boh. został wysłany do oddziału „Puchały” w radomskie, ale w Łukowie trafił na łapankę. Wspomnienie walki z Niemcami – rola borsuczej jamy.
[01:31:32] Przygotowania do wspólnej akcji partyzantów z Radzynia i Białej Podlaskiej, którą miał dowodzić „Sulima”. O koncentracji koło Czemiernik dowiedzieli się Niemcy – boh. i dwóch innych partyzantów zostali wyznaczeni do osłony wycofywanych oddziałów. Podczas starcia z Niemcami koledzy zostali zabici, a boh. wpadł do borsuczej jamy i ocalał. Niedługo potem boh. został ciężko ranny w brzuch i operowano go na stole w gajówce. Przeniesienie z gajówki do niemieckiego majątku, gdzie pracował Polak. Powrót do oddziału. [+]
[01:42:20] Łapanka na dworcu w Łukowie – rewizja pasażerów. Boh. miał przy sobie broń, ale nie został zrewidowany – pozbycie się pistoletu. Grupę młodych ludzi i boh. zawieziono do Arbeitsamtu w Łukowie. Gdy poszukiwano ślusarza, boh. się zgłosił i zawieziono go do obozu na lotnisku w berlińskiej dzielnicy Staaken – praca przy naprawie samolotów wycofanych z frontu. Warunki w obozie.
[01:46:45] Okoliczności przeniesienia do fabryki w Salzgitter, gdzie produkowano łodzie desantowe. Boh., poszukiwany przez gestapo, miał papiery na nazwisko Jan Ogrodnik. W fabryce pracowali także Rosjanie. Po klęsce Niemców pod Stalingradem zaprzestano produkować łodzie i boh. wysłano do fabryki w Helmstedt, gdzie produkowano części do rakiet V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 r. boh. został wyzwolony przez 8. Armię Amerykańską.
[01:54:29] Byli jeńcy, robotnicy przymusowi i powstańcy warszawscy wstąpili do polskich oddziałów i boh. został dowódcą plutonu. Intensywne szkolenia związane z planowanym wyjazdem kompanii na Daleki Wschód – zmiana sytuacji po zrzuceniu bomb atomowych na Japonię. Przeniesienie do kompanii dywersyjnej – przyjazd do Polski jako Jan Skrzypczyński. W lutym 1945 r. boh. ożenił się, żona nie znała jego przeszłości.
[01:57:12] Po przyjeździe do Sieradza boh. nawiązał kontakt z oddziałem WiN „Zapory” [Kazimierz Skalski] – zwolnienie ze służby. Praca w Nadleśnictwie Domanice na Ziemiach Odzyskanych – wyjazd do Gimnazjum Leśnego w Limanowej. Okoliczności przywrócenia nazwiska Skrzypczyk – powtórny ślub i zmiana w dokumentach dzieci.
[02:00:46] Boh. nie wie, kim był mężczyzna, który wyciągnął go z fabryki w Staaken i spowodował jego przeniesienie do Salzgitter.
[02:01:55] Ojciec służąc w armii carskiej w Mandżurii dostał się do niewoli, skąd uciekł razem ze znajomym leśniczym Macherskim i obaj wrócili do Polski. System szkolenia leśników.
[02:04:55] Świadomość złego przygotowania do wojny, wiara w pomoc Anglii i Francji. Sytuacja polityczna – porozumienie Niemców i Rosjan.
[02:07:53] Żołnierze 80. Pułku Piechoty brali udział w obronie Warszawy, boh. nie zna losów por. Melki. Sam trafił do kompanii, która została ewakuowana z miasta z zamiarem wysłania do Francji.
[02:09:30] Złożenie przysięgi w tajnej organizacji odbyło się w mieszkaniu prywatnym w Częstochowie. Po wyjeździe boh. z rodzinnych stron Gerwas był komendantem ZWZ w gminie Mykanów. Aresztowano go razem z bratem Stanisławem Gerwasem oraz Stanisławem Stalą – egzekucja w lesie.
[02:11:45] Przyszła żona została wywieziona w 1940 r. z Kraju Warty. Boh. poznał ją w Niemczech w 1944 r., żona pracowała u ogrodnika w Emmerstedt. Sytuacja robotników – wypłaty. Inne traktowanie robotników różnych narodowości.
[02:16:45] Sytuacja na froncie w Ardenach pod koniec wojny. Traktowanie robotników Polaków przez Niemców – relacje z majstrem, jego reakcja i rada, gdy boh. przywiózł z magazynu łożyska na wymianę – wrzucenie łożysk do szybu kopalni. Spotkanie z majstrem, który przyznał się do matki Polki i znajomości polskiego.
[02:26:32] W obozie było 12 baraków zamieszkałych przez więźniów różnych narodowości. Po wyzwoleniu boh. został komendantem ds. Polaków – okoliczności zwolnienie poprzedniego komendanta.
[02:29:45] Spotkanie z „Zaporą” [Kazimierz Skalski] – boh. nie chciał działać w powojennej konspiracji i został zwolniony ze służby. Zamordowanie komunisty Lemiesza przez partyzantów. Spotkanie w lesie z oddziałem „Zapory”.
[02:34:40] Zastępca „Zapory” Józef Witczak ujawnił się, ożenił i wyjechał na Ziemie Zachodnie. „Zapora” wyznaczył go do wykonania wyroku śmierci na działaczu komunistycznym – aresztowanie Witczaka, zagrożenie karą śmierci. Wyjazd boh. w poszukiwaniu świadka, który uratowałby Witczaka – pomoc księdza, uniewinnienie.
[02:43:00] Boh. pracował jako leśniczy w Węgrowie – polowania organizowane dla funkcjonariuszy UB. Sołtys ze wsi Szaruty, Smolis, należał do WiN. Gdy przewoził broń z Kałuszyna do Sadownego został aresztowany przez UB – prośba Smolisowej o interwencję. Boh. pojechał do UB w Węgrowie i spotkał się z komendantem kpt. Danielem. Uwolnienie Smolisa dzięki kłamstwu boh. – wizja lokalna w terenie. Spotkanie po latach ze Smolisem. [+]
[02:57:40] Incydent z gestapowcem podczas pobytu w Niemczech. Szczęśliwe przypadki w życiu boh.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..