Skrzypczyk Franciszek
Franciszek Skrzypczyk (ur. 1918, Lubojna) pochodzi z wielodzietnej rodziny rolniczej. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1932 roku podjął naukę w gimnazjum w Częstochowie, po małej maturze, w lipcu 1936 rozpoczął praktykę w nadleśnictwie Łobodno. W marcu 1939 został powołany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie, z którym został wysłany w okolice Mławy. Podczas kampanii wrześniowej brał udział w bitwach pod Mławą i pod Kockiem, kilka dni po ogłoszeniu kapitulacji przez gen. Kleeberga został złapany przez Niemców i uwięziony w obozie dla internowanych w twierdzy Dęblin, skąd udało mu się uciec i wrócić do Częstochowy. Tu działał w ruchu oporu, podczas próby aresztowania przez Niemców uciekł i dołączył do partyzantki ZWZ w Górach Świętokrzyskich, a następnie do oddziału Wacława Stelmaszuka ps. „Marny” w Radzyniu Podlaskim. W 1943 roku został zatrzymany podczas łapanki w Łukowie i wywieziony do obozu pracy w Berlinie-Staaken, gdzie pracował przy naprawie samolotów, następnie do Salzgitter (posługiwał się wówczas nazwiskiem Jan Ogrodnik), do fabryki produkującej łodzie desantowe. Potem pracował w fabryce w Helmstedt, gdzie produkowano części do pocisków rakietowych V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 został oswobodzony przez 8. Armię Amerykańską. Od maja do lipca 1945, jako dowódca plutonu, przechodził szkolenie przygotowujące do udziału w ataku na Japonię, a od września do listopada 1945 – do działań dywersyjnych. W Niemczech pozostał do początku grudnia 1945. Do Polski wrócił pod nazwiskiem Jan Skrzypczyński i przez pewien czas podejmował działania na rzecz konspiracji w Sieradzu i Świdnicy. Uzupełnił wykształcenie w Gimnazjum Leśnym w Limanowej i pracował jako leśnik w powiecie węgrowskim. W 1956 roku wystąpił o przywrócenie prawdziwego nazwiska. Mieszka we wsi Podlodówka koło Kocka.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1918 r. w Lubojnie.
[00:00:30] Rodzina miała gospodarstwo rolne, boh. miał siedem lat gdy zmarł ojciec – jego ostatnie słowa dotyczyły przyszłości syna jako leśnika. Boh. ukończył pięcioklasową szkołę w Lubojni i kontynuował naukę w Mykanowie. Potem odbył trzyletnią praktykę w nadleśnictwie i został skierowany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie. Sytuacja polityczna w Europie – żądania Hitlera wobec Polski. Po przysiędze pułk włączono do Armii Modlin i wysłano w okolice Mławy. Pluton stacjonował we wsi Turza Wielka – budowa rowów przeciwczołgowych i okopów.
[00:07:45] 25 sierpnia d-ca plutonu por. Melka dał boh. pięć dni urlopu na wyjazd do Częstochowy – pobyt w domu. Przejazd przez Warszawę podczas drogi do jednostki. W Mławie boh. został zatrzymany przez żandarmerię i skierowany do okopów – wiadomość o wybuchu wojny, pierwsze bombardowanie. Atak niemieckiej piechoty i czołgów. Pierwszego dnia utrzymano całą linię obrony. [+]
[00:17:35] Sytuacja drugiego i trzeciego dni wojny. Czwartego dnia przyszedł rozkaz wycofania się, ponieważ front został przerwany. Droga nocami w kierunku Pułtuska – zniszczenia na drogach. Przeprawa przez Narew i przejście w lasy koło Warszawy. Boh. znalazł się w grupie, która wyjechała z Warszawy na wschód – bombardowanie transportu na dworcu w Siedlcach. W Białej Podlaskiej do pociągu doczepiono maszyny z fabryki samolotów.
[00:25:00] 17 września pociąg ruszył z Dubna na południe i dotarł do Smygi – ulotki z sowieckich samolotów. Pierwsze spotkanie z czerwonoarmistami, rozbrojenie oddziału. Ostatnie przemówienie majora. Boh. z siedmioma kolegami wrócił do Dubna – cywilna odzież od żony kolejarza. Wokół miasta były rozlokowane sowieckie jednostki. Powody rozdzielenia się grupy w Dubnie – bramy powitalne dla sowietów w okolicznych wsiach. [+]
[00:36:08] Boh. zatrzymał się w domu osadnika wojskowego, który przeprowadził się na Kresy z okolic Garwolina. Spotkanie polskiego wojska w Łucku – otrzymanie racji żywnościowych. W gajówce koło Kowla boh. widział polskich żołnierzy pilnowanych przez Rosjan. Wiadomość o działaniach polskiego pociągu pancernego. Spotkanie z żoną oficera z Częstochowy, która ewakuowała się na wschód. Pociągi z uchodźcami – przeprawa przez rzekę. W Małorycie napotkano oddziały gen. Kleeberga i boh. z kolegami przyłączył się do nich. Wspomnienie chleba upieczonego przez Żydówkę – droga na zachód. W Komarówce pożegnał się kolega Prokopiuk. Podczas bitwy pod Kockiem boh. walczył koło Radoryża Kościelnego – wiadomość o kapitulacji podpisanej przez generała 6 października. [+]
[00:47:25] W Małorycie do boh. i Puchały dołączył Kowalski. Zatrzymanie przez niemiecki patrol w Moszczance – podczas rewizji znaleziono brzytwę u jednego z zatrzymanych i niemiecki oficer go zastrzelił. Jeńców zgromadzono na terenie twierdzy w Dęblinie, w kolejce po zupę boh. zaczepił niemiecki żołnierz, Ślązak z Bytomia, i powiedział, że jeńcy zostaną wywiezieni do Niemiec – okoliczności wypuszczenia z obozu. Droga do Gołębia i dalej do Kiedrzyna, gdzie na lotnisku był obóz dla Polaków wysyłanych do Niemiec. Pomoc w gospodarstwie rolnym. Droga rowerami do Radomska, rozstanie z kolegami. [+]
[00:56:38] Radość rodziny po przyjeździe boh. do domu. Znajomi Chwalba i Gerwas zaproponowali boh. wstąpienie do ruchu oporu – wstąpienie do Służby Polsce [Służba Zwycięstwu Polski] i złożenie przysięgi. Niedługo potem nazwę organizacji zmieniono na Związek Walki Zbrojnej. Mieszkający w Brzeźnicy kolega Stanisław Kowalski był łącznikiem, dowódcą „Wysoki”.
[00:59:30] W 1941 r. boh. brał udział w akcji rozpoznawczej w niemieckim majątku Dubice. Powód, dla którego nie doszło do podpalenie stogów. Zatrzymanie Gerwasa nad Wartą przez niemiecki patrol – uwolnienie kolegi – Niemców rozebrano, rozbrojono i zostawiono w lesie. Powodem wezwania partyzantów do Częstochowy była planowana akcja odbicia więźniów skazanych na śmierć. Akcja nie została przeprowadzona, ponieważ wyroki wykonano w więzieniu, a nie na cmentarzu żydowskim.
[01:08:00] Po powrocie do domu boh. miał jechać w pole ze szwagrem Lizoniem – okoliczności, w jakich matka zorientowała się, że syn jest w partyzantce. Pod nieobecność boh. do domu przyjechali gestapowcy, którzy szukając go pobili siostrę Weronikę. Okazało się, że boh. wydał współpracujący z Niemcami Roman Niemczyk, którego potem zabito. Boh. uciekł ostrzeżony przez szwagra i wrócił do domu dopiero po zakończeniu wojny. [+]
[01:15:58] Boh. poszedł do Mykanowa, ostrzegł Gerwasa i udał się do lasu. Na drugi dzień dowiedział się, że jest w okolicy „spalony” – rozkaz udania się w Góry Świętokrzyskie. Droga do Koniecpola – organizacja dalszej podróży do Kielc, która boh. odbył w kolejarskim mundurze. Dotarcie do oddziału partyzanckiego ZWZ koło Starachowic.
[01:24:30] W 1942 r. boh. był w Radzyniu Podlaskim w oddziale Wacława Stelmaszuka „Marnego” i pełnił funkcję dowódcy jego ochrony. Powody wyjazdu z Kieleckiego do Radzynia – pomoc kolegi Franciszka Prokopiuka z Komarówki. W czasie potyczki z Niemcami boh. został ciężko ranny, ale po miesiącu wrócił do oddziału. W 1943 r. po nieudanym ataku na więzienie [w Radzyniu], w którym został ranny dowódca oddziału „Sulima” [Stanisław Małecki], boh. został wysłany do oddziału „Puchały” w radomskie, ale w Łukowie trafił na łapankę. Wspomnienie walki z Niemcami – rola borsuczej jamy.
[01:31:32] Przygotowania do wspólnej akcji partyzantów z Radzynia i Białej Podlaskiej, którą miał dowodzić „Sulima”. O koncentracji koło Czemiernik dowiedzieli się Niemcy – boh. i dwóch innych partyzantów zostali wyznaczeni do osłony wycofywanych oddziałów. Podczas starcia z Niemcami koledzy zostali zabici, a boh. wpadł do borsuczej jamy i ocalał. Niedługo potem boh. został ciężko ranny w brzuch i operowano go na stole w gajówce. Przeniesienie z gajówki do niemieckiego majątku, gdzie pracował Polak. Powrót do oddziału. [+]
[01:42:20] Łapanka na dworcu w Łukowie – rewizja pasażerów. Boh. miał przy sobie broń, ale nie został zrewidowany – pozbycie się pistoletu. Grupę młodych ludzi i boh. zawieziono do Arbeitsamtu w Łukowie. Gdy poszukiwano ślusarza, boh. się zgłosił i zawieziono go do obozu na lotnisku w berlińskiej dzielnicy Staaken – praca przy naprawie samolotów wycofanych z frontu. Warunki w obozie.
[01:46:45] Okoliczności przeniesienia do fabryki w Salzgitter, gdzie produkowano łodzie desantowe. Boh., poszukiwany przez gestapo, miał papiery na nazwisko Jan Ogrodnik. W fabryce pracowali także Rosjanie. Po klęsce Niemców pod Stalingradem zaprzestano produkować łodzie i boh. wysłano do fabryki w Helmstedt, gdzie produkowano części do rakiet V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 r. boh. został wyzwolony przez 8. Armię Amerykańską.
[01:54:29] Byli jeńcy, robotnicy przymusowi i powstańcy warszawscy wstąpili do polskich oddziałów i boh. został dowódcą plutonu. Intensywne szkolenia związane z planowanym wyjazdem kompanii na Daleki Wschód – zmiana sytuacji po zrzuceniu bomb atomowych na Japonię. Przeniesienie do kompanii dywersyjnej – przyjazd do Polski jako Jan Skrzypczyński. W lutym 1945 r. boh. ożenił się, żona nie znała jego przeszłości.
[01:57:12] Po przyjeździe do Sieradza boh. nawiązał kontakt z oddziałem WiN „Zapory” [Kazimierz Skalski] – zwolnienie ze służby. Praca w Nadleśnictwie Domanice na Ziemiach Odzyskanych – wyjazd do Gimnazjum Leśnego w Limanowej. Okoliczności przywrócenia nazwiska Skrzypczyk – powtórny ślub i zmiana w dokumentach dzieci.
[02:00:46] Boh. nie wie, kim był mężczyzna, który wyciągnął go z fabryki w Staaken i spowodował jego przeniesienie do Salzgitter.
[02:01:55] Ojciec służąc w armii carskiej w Mandżurii dostał się do niewoli, skąd uciekł razem ze znajomym leśniczym Macherskim i obaj wrócili do Polski. System szkolenia leśników.
[02:04:55] Świadomość złego przygotowania do wojny, wiara w pomoc Anglii i Francji. Sytuacja polityczna – porozumienie Niemców i Rosjan.
[02:07:53] Żołnierze 80. Pułku Piechoty brali udział w obronie Warszawy, boh. nie zna losów por. Melki. Sam trafił do kompanii, która została ewakuowana z miasta z zamiarem wysłania do Francji.
[02:09:30] Złożenie przysięgi w tajnej organizacji odbyło się w mieszkaniu prywatnym w Częstochowie. Po wyjeździe boh. z rodzinnych stron Gerwas był komendantem ZWZ w gminie Mykanów. Aresztowano go razem z bratem Stanisławem Gerwasem oraz Stanisławem Stalą – egzekucja w lesie.
[02:11:45] Przyszła żona została wywieziona w 1940 r. z Kraju Warty. Boh. poznał ją w Niemczech w 1944 r., żona pracowała u ogrodnika w Emmerstedt. Sytuacja robotników – wypłaty. Inne traktowanie robotników różnych narodowości.
[02:16:45] Sytuacja na froncie w Ardenach pod koniec wojny. Traktowanie robotników Polaków przez Niemców – relacje z majstrem, jego reakcja i rada, gdy boh. przywiózł z magazynu łożyska na wymianę – wrzucenie łożysk do szybu kopalni. Spotkanie z majstrem, który przyznał się do matki Polki i znajomości polskiego.
[02:26:32] W obozie było 12 baraków zamieszkałych przez więźniów różnych narodowości. Po wyzwoleniu boh. został komendantem ds. Polaków – okoliczności zwolnienie poprzedniego komendanta.
[02:29:45] Spotkanie z „Zaporą” [Kazimierz Skalski] – boh. nie chciał działać w powojennej konspiracji i został zwolniony ze służby. Zamordowanie komunisty Lemiesza przez partyzantów. Spotkanie w lesie z oddziałem „Zapory”.
[02:34:40] Zastępca „Zapory” Józef Witczak ujawnił się, ożenił i wyjechał na Ziemie Zachodnie. „Zapora” wyznaczył go do wykonania wyroku śmierci na działaczu komunistycznym – aresztowanie Witczaka, zagrożenie karą śmierci. Wyjazd boh. w poszukiwaniu świadka, który uratowałby Witczaka – pomoc księdza, uniewinnienie.
[02:43:00] Boh. pracował jako leśniczy w Węgrowie – polowania organizowane dla funkcjonariuszy UB. Sołtys ze wsi Szaruty, Smolis, należał do WiN. Gdy przewoził broń z Kałuszyna do Sadownego został aresztowany przez UB – prośba Smolisowej o interwencję. Boh. pojechał do UB w Węgrowie i spotkał się z komendantem kpt. Danielem. Uwolnienie Smolisa dzięki kłamstwu boh. – wizja lokalna w terenie. Spotkanie po latach ze Smolisem. [+]
[02:57:40] Incydent z gestapowcem podczas pobytu w Niemczech. Szczęśliwe przypadki w życiu boh.
more...
less