Franciszek Skrzypczyk (ur. 1918, Lubojna) pochodzi z wielodzietnej rodziny rolniczej. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1932 roku podjął naukę w gimnazjum w Częstochowie, po małej maturze, w lipcu 1936 rozpoczął praktykę w nadleśnictwie Łobodno. W marcu 1939 został powołany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie, z którym został wysłany w okolice Mławy. Podczas kampanii wrześniowej brał udział w bitwach pod Mławą i pod Kockiem, kilka dni po ogłoszeniu kapitulacji przez gen. Kleeberga został złapany przez Niemców i uwięziony w obozie dla internowanych w twierdzy Dęblin, skąd udało mu się uciec i wrócić do Częstochowy. Tu działał w ruchu oporu, podczas próby aresztowania przez Niemców uciekł i dołączył do partyzantki ZWZ w Górach Świętokrzyskich, a następnie do oddziału Wacława Stelmaszuka ps. „Marny” w Radzyniu Podlaskim. W 1943 roku został zatrzymany podczas łapanki w Łukowie i wywieziony do obozu pracy w Berlinie-Staaken, gdzie pracował przy naprawie samolotów, następnie do Salzgitter (posługiwał się wówczas nazwiskiem Jan Ogrodnik), do fabryki produkującej łodzie desantowe. Potem pracował w fabryce w Helmstedt, gdzie produkowano części do pocisków rakietowych V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 został oswobodzony przez 8. Armię Amerykańską. Od maja do lipca 1945, jako dowódca plutonu, przechodził szkolenie przygotowujące do udziału w ataku na Japonię, a od września do listopada 1945 – do działań dywersyjnych. W Niemczech pozostał do początku grudnia 1945. Do Polski wrócił pod nazwiskiem Jan Skrzypczyński i przez pewien czas podejmował działania na rzecz konspiracji w Sieradzu i Świdnicy. Uzupełnił wykształcenie w Gimnazjum Leśnym w Limanowej i pracował jako leśnik w powiecie węgrowskim. W 1956 roku wystąpił o przywrócenie prawdziwego nazwiska. Mieszka we wsi Podlodówka koło Kocka.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1918 r. w Lubojnie.
[00:00:30] Rodzina miała gospodarstwo rolne, boh. miał siedem lat gdy zmarł ojciec – jego ostatnie słowa dotyczyły przyszłości syna jako leśnika. Boh. ukończył pięcioklasową szkołę w Lubojni i kontynuował naukę w Mykanowie. Potem odbył trzyletnią praktykę w nadleśnictwie i został skierowany do 80. Pułku Piechoty w Słonimie. Sytuacja polityczna w Europie – żądania Hitlera wobec Polski. Po przysiędze pułk włączono do Armii Modlin i wysłano w okolice Mławy. Pluton stacjonował we wsi Turza Wielka – budowa rowów przeciwczołgowych i okopów.
[00:07:45] 25 sierpnia d-ca plutonu por. Melka dał boh. pięć dni urlopu na wyjazd do Częstochowy – pobyt w domu. Przejazd przez Warszawę podczas drogi do jednostki. W Mławie boh. został zatrzymany przez żandarmerię i skierowany do okopów – wiadomość o wybuchu wojny, pierwsze bombardowanie. Atak niemieckiej piechoty i czołgów. Pierwszego dnia utrzymano całą linię obrony. [+]
[00:17:35] Sytuacja drugiego i trzeciego dni wojny. Czwartego dnia przyszedł rozkaz wycofania się, ponieważ front został przerwany. Droga nocami w kierunku Pułtuska – zniszczenia na drogach. Przeprawa przez Narew i przejście w lasy koło Warszawy. Boh. znalazł się w grupie, która wyjechała z Warszawy na wschód – bombardowanie transportu na dworcu w Siedlcach. W Białej Podlaskiej do pociągu doczepiono maszyny z fabryki samolotów.
[00:25:00] 17 września pociąg ruszył z Dubna na południe i dotarł do Smygi – ulotki z sowieckich samolotów. Pierwsze spotkanie z czerwonoarmistami, rozbrojenie oddziału. Ostatnie przemówienie majora. Boh. z siedmioma kolegami wrócił do Dubna – cywilna odzież od żony kolejarza. Wokół miasta były rozlokowane sowieckie jednostki. Powody rozdzielenia się grupy w Dubnie – bramy powitalne dla sowietów w okolicznych wsiach. [+]
[00:36:08] Boh. zatrzymał się w domu osadnika wojskowego, który przeprowadził się na Kresy z okolic Garwolina. Spotkanie polskiego wojska w Łucku – otrzymanie racji żywnościowych. W gajówce koło Kowla boh. widział polskich żołnierzy pilnowanych przez Rosjan. Wiadomość o działaniach polskiego pociągu pancernego. Spotkanie z żoną oficera z Częstochowy, która ewakuowała się na wschód. Pociągi z uchodźcami – przeprawa przez rzekę. W Małorycie napotkano oddziały gen. Kleeberga i boh. z kolegami przyłączył się do nich. Wspomnienie chleba upieczonego przez Żydówkę – droga na zachód. W Komarówce pożegnał się kolega Prokopiuk. Podczas bitwy pod Kockiem boh. walczył koło Radoryża Kościelnego – wiadomość o kapitulacji podpisanej przez generała 6 października. [+]
[00:47:25] W Małorycie do boh. i Puchały dołączył Kowalski. Zatrzymanie przez niemiecki patrol w Moszczance – podczas rewizji znaleziono brzytwę u jednego z zatrzymanych i niemiecki oficer go zastrzelił. Jeńców zgromadzono na terenie twierdzy w Dęblinie, w kolejce po zupę boh. zaczepił niemiecki żołnierz, Ślązak z Bytomia, i powiedział, że jeńcy zostaną wywiezieni do Niemiec – okoliczności wypuszczenia z obozu. Droga do Gołębia i dalej do Kiedrzyna, gdzie na lotnisku był obóz dla Polaków wysyłanych do Niemiec. Pomoc w gospodarstwie rolnym. Droga rowerami do Radomska, rozstanie z kolegami. [+]
[00:56:38] Radość rodziny po przyjeździe boh. do domu. Znajomi Chwalba i Gerwas zaproponowali boh. wstąpienie do ruchu oporu – wstąpienie do Służby Polsce [Służba Zwycięstwu Polski] i złożenie przysięgi. Niedługo potem nazwę organizacji zmieniono na Związek Walki Zbrojnej. Mieszkający w Brzeźnicy kolega Stanisław Kowalski był łącznikiem, dowódcą „Wysoki”.
[00:59:30] W 1941 r. boh. brał udział w akcji rozpoznawczej w niemieckim majątku Dubice. Powód, dla którego nie doszło do podpalenie stogów. Zatrzymanie Gerwasa nad Wartą przez niemiecki patrol – uwolnienie kolegi – Niemców rozebrano, rozbrojono i zostawiono w lesie. Powodem wezwania partyzantów do Częstochowy była planowana akcja odbicia więźniów skazanych na śmierć. Akcja nie została przeprowadzona, ponieważ wyroki wykonano w więzieniu, a nie na cmentarzu żydowskim.
[01:08:00] Po powrocie do domu boh. miał jechać w pole ze szwagrem Lizoniem – okoliczności, w jakich matka zorientowała się, że syn jest w partyzantce. Pod nieobecność boh. do domu przyjechali gestapowcy, którzy szukając go pobili siostrę Weronikę. Okazało się, że boh. wydał współpracujący z Niemcami Roman Niemczyk, którego potem zabito. Boh. uciekł ostrzeżony przez szwagra i wrócił do domu dopiero po zakończeniu wojny. [+]
[01:15:58] Boh. poszedł do Mykanowa, ostrzegł Gerwasa i udał się do lasu. Na drugi dzień dowiedział się, że jest w okolicy „spalony” – rozkaz udania się w Góry Świętokrzyskie. Droga do Koniecpola – organizacja dalszej podróży do Kielc, która boh. odbył w kolejarskim mundurze. Dotarcie do oddziału partyzanckiego ZWZ koło Starachowic.
[01:24:30] W 1942 r. boh. był w Radzyniu Podlaskim w oddziale Wacława Stelmaszuka „Marnego” i pełnił funkcję dowódcy jego ochrony. Powody wyjazdu z Kieleckiego do Radzynia – pomoc kolegi Franciszka Prokopiuka z Komarówki. W czasie potyczki z Niemcami boh. został ciężko ranny, ale po miesiącu wrócił do oddziału. W 1943 r. po nieudanym ataku na więzienie [w Radzyniu], w którym został ranny dowódca oddziału „Sulima” [Stanisław Małecki], boh. został wysłany do oddziału „Puchały” w radomskie, ale w Łukowie trafił na łapankę. Wspomnienie walki z Niemcami – rola borsuczej jamy.
[01:31:32] Przygotowania do wspólnej akcji partyzantów z Radzynia i Białej Podlaskiej, którą miał dowodzić „Sulima”. O koncentracji koło Czemiernik dowiedzieli się Niemcy – boh. i dwóch innych partyzantów zostali wyznaczeni do osłony wycofywanych oddziałów. Podczas starcia z Niemcami koledzy zostali zabici, a boh. wpadł do borsuczej jamy i ocalał. Niedługo potem boh. został ciężko ranny w brzuch i operowano go na stole w gajówce. Przeniesienie z gajówki do niemieckiego majątku, gdzie pracował Polak. Powrót do oddziału. [+]
[01:42:20] Łapanka na dworcu w Łukowie – rewizja pasażerów. Boh. miał przy sobie broń, ale nie został zrewidowany – pozbycie się pistoletu. Grupę młodych ludzi i boh. zawieziono do Arbeitsamtu w Łukowie. Gdy poszukiwano ślusarza, boh. się zgłosił i zawieziono go do obozu na lotnisku w berlińskiej dzielnicy Staaken – praca przy naprawie samolotów wycofanych z frontu. Warunki w obozie.
[01:46:45] Okoliczności przeniesienia do fabryki w Salzgitter, gdzie produkowano łodzie desantowe. Boh., poszukiwany przez gestapo, miał papiery na nazwisko Jan Ogrodnik. W fabryce pracowali także Rosjanie. Po klęsce Niemców pod Stalingradem zaprzestano produkować łodzie i boh. wysłano do fabryki w Helmstedt, gdzie produkowano części do rakiet V-1 i V-2. 8 kwietnia 1945 r. boh. został wyzwolony przez 8. Armię Amerykańską.
[01:54:29] Byli jeńcy, robotnicy przymusowi i powstańcy warszawscy wstąpili do polskich oddziałów i boh. został dowódcą plutonu. Intensywne szkolenia związane z planowanym wyjazdem kompanii na Daleki Wschód – zmiana sytuacji po zrzuceniu bomb atomowych na Japonię. Przeniesienie do kompanii dywersyjnej – przyjazd do Polski jako Jan Skrzypczyński. W lutym 1945 r. boh. ożenił się, żona nie znała jego przeszłości.
[01:57:12] Po przyjeździe do Sieradza boh. nawiązał kontakt z oddziałem WiN „Zapory” [Kazimierz Skalski] – zwolnienie ze służby. Praca w Nadleśnictwie Domanice na Ziemiach Odzyskanych – wyjazd do Gimnazjum Leśnego w Limanowej. Okoliczności przywrócenia nazwiska Skrzypczyk – powtórny ślub i zmiana w dokumentach dzieci.
[02:00:46] Boh. nie wie, kim był mężczyzna, który wyciągnął go z fabryki w Staaken i spowodował jego przeniesienie do Salzgitter.
[02:01:55] Ojciec służąc w armii carskiej w Mandżurii dostał się do niewoli, skąd uciekł razem ze znajomym leśniczym Macherskim i obaj wrócili do Polski. System szkolenia leśników.
[02:04:55] Świadomość złego przygotowania do wojny, wiara w pomoc Anglii i Francji. Sytuacja polityczna – porozumienie Niemców i Rosjan.
[02:07:53] Żołnierze 80. Pułku Piechoty brali udział w obronie Warszawy, boh. nie zna losów por. Melki. Sam trafił do kompanii, która została ewakuowana z miasta z zamiarem wysłania do Francji.
[02:09:30] Złożenie przysięgi w tajnej organizacji odbyło się w mieszkaniu prywatnym w Częstochowie. Po wyjeździe boh. z rodzinnych stron Gerwas był komendantem ZWZ w gminie Mykanów. Aresztowano go razem z bratem Stanisławem Gerwasem oraz Stanisławem Stalą – egzekucja w lesie.
[02:11:45] Przyszła żona została wywieziona w 1940 r. z Kraju Warty. Boh. poznał ją w Niemczech w 1944 r., żona pracowała u ogrodnika w Emmerstedt. Sytuacja robotników – wypłaty. Inne traktowanie robotników różnych narodowości.
[02:16:45] Sytuacja na froncie w Ardenach pod koniec wojny. Traktowanie robotników Polaków przez Niemców – relacje z majstrem, jego reakcja i rada, gdy boh. przywiózł z magazynu łożyska na wymianę – wrzucenie łożysk do szybu kopalni. Spotkanie z majstrem, który przyznał się do matki Polki i znajomości polskiego.
[02:26:32] W obozie było 12 baraków zamieszkałych przez więźniów różnych narodowości. Po wyzwoleniu boh. został komendantem ds. Polaków – okoliczności zwolnienie poprzedniego komendanta.
[02:29:45] Spotkanie z „Zaporą” [Kazimierz Skalski] – boh. nie chciał działać w powojennej konspiracji i został zwolniony ze służby. Zamordowanie komunisty Lemiesza przez partyzantów. Spotkanie w lesie z oddziałem „Zapory”.
[02:34:40] Zastępca „Zapory” Józef Witczak ujawnił się, ożenił i wyjechał na Ziemie Zachodnie. „Zapora” wyznaczył go do wykonania wyroku śmierci na działaczu komunistycznym – aresztowanie Witczaka, zagrożenie karą śmierci. Wyjazd boh. w poszukiwaniu świadka, który uratowałby Witczaka – pomoc księdza, uniewinnienie.
[02:43:00] Boh. pracował jako leśniczy w Węgrowie – polowania organizowane dla funkcjonariuszy UB. Sołtys ze wsi Szaruty, Smolis, należał do WiN. Gdy przewoził broń z Kałuszyna do Sadownego został aresztowany przez UB – prośba Smolisowej o interwencję. Boh. pojechał do UB w Węgrowie i spotkał się z komendantem kpt. Danielem. Uwolnienie Smolisa dzięki kłamstwu boh. – wizja lokalna w terenie. Spotkanie po latach ze Smolisem. [+]
[02:57:40] Incydent z gestapowcem podczas pobytu w Niemczech. Szczęśliwe przypadki w życiu boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.