Zenon Markiewicz ps. „Mały Wacek” (ur. 1929, Pierzchnica) pochodzi z rodziny wielodzietnej, wychowywali go dziadkowie oraz wujowie, m.in. późniejszy oficer Brygady Świętokrzyskiej NSZ por. Wacław Michalski ps. „Żur”. Wujowie początkowo działali w Związku Jaszczurczym, a Zenon Markiewicz był łącznikiem i gońcem. W czerwcu 1943 roku, mając 14. lat, wstąpił do Narodowych Sił Zbrojnych. Na przełomie lat 1943/1944 przeszedł przeszkolenie wojskowe i nawiązał kontakt z oddziałem por. Stanisława Grabdy ps. „Bem”. 10 sierpnia 1944 roku przybył na punkt zborny Brygady Świętokrzyskiej NSZ i zameldował się u por. „Bema”. Nie wyszedł z Brygadą z Polski, bo po interwencji wuja por. Wacława Michalskiego ps. „Żur” został odesłany do domu. Po wojnie na Ziemiach Odzyskanych w okolicach Złotorii prowadził bazę przetrwania dla byłych żołnierzy NSZ. Zenon Markiewicz ukończył Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu, doktoryzował się w roku 1980. Przez wiele lat wykładał w Wyższej Szkole Handlowej i Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach. Był wieloletnim wiceprezesem Okręgu Świętokrzyskiego Związku Żołnierzy NSZ. Jest kolekcjonerem pamiątek historycznych związanych z Brygadą Świętokrzyską NSZ, a także autorem monografii oddziału por. Stanisława Grabdy ps. „Bem”. Płk Zenon Markiewicz został odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego i medalem „Za zasługi dla obronności kraju”.
more...
less
[00:00:07] Boh. jako czteroletnie dziecko został wzięty na wychowanie przez dziadków, którzy mieli już dorosłe dzieci. Sytuacja przed wojną – po jej wybuchu dziadkowie nie mogli się zobaczyć z synami, żołnierzami.
[00:02:35] W październiku 1939 r. wujowie wrócili do domu – boh. wysłano z Pierzchnicy do Marzysza z kartką, którą oddał panu Krupskiemu. Rok urodzenie boh., który jest dwa lata starszy niż w oficjalnych zapisach – okoliczności sfałszowania metryki przez organistę.
[00:07:35] Wujowie wykorzystywali boh. jako gońca i łącznika. W styczniu 1940 r. w domu odbywały się spotkania i Stanisław Grabda przyjechał z Chmielnika na nartach. Boh. przypiął je i jeżdżąc odłamał czubek. Pierwsze spotkanie z Grabdą. Jeden z wujów organizował Związek Jaszczurczy, drugi działał w Narodowej Organizacji Wojskowej i był komendantem rejonu obejmującego kilka wsi. [+]
[00:12:40] Z Wilna przyjechał ksiądz, który pomagał w gospodarstwie dziadków – odkrycie kryjówki w stodole, gdzie przechowywano radio. Ksiądz, znający języki obce, słuchał wiadomości i robił notatki, a boh. nosił kopie do okolicznych wiosek. Boh. przysłuchiwał się rozmowom dorosłych i orientował się w tym, czym zajmują się dorośli. [+]
[00:16:50] Sytuacja w 1942 r. – boh. został wysłany do Przededworza z przesyłką do Grabdy. Wypytywanie boh. Do nadleśnictwa w Pierzchnicy przywieziono owies dla koni, którymi zwożono drewno do tartaku – produkcja baraków dla wojska. Grupa Grabdy zabrała owies.
[00:23:45] W maju 1943 r. Grabda został wezwany do komendanta okręgu w Kielcach, łącznikiem był Czesław Marcjan. Grabda wracając z Kielc wstąpił do domu boh. – rozmowy o zorganizowaniu oddziału partyzanckiego. Czesław Marcjan był dowódcą grupy, która karała kolaborantów i dziewczyny, które zadawały się z Niemcami.
[00:28:30] Plany wyzwolenia ziem zachodnich do Odry i Nysy, opracowywane w Związku Jaszczurczym. Uzbrojenie oddziału partyzanckiego. Plan przejścia z wozami taborowymi z Kraśnika w lasy włoszczowskie – dokumentacja trasy sporządzona przez oddział Grabdy. Przeprawa promem przez Wisłę – wykorzystywanie jej jeszcze w 1946 r.
[00:38:00] Operacja Stanisława Grabdy w szpitalu w Stopnicy – rekonwalescencja, pomoc RGO. Komendant powiatowy Związku Jaszczurczego por. „Szary” wydał rozkaz utworzenia dużego oddziału partyzanckiego – buty partyzantów.
[00:41:20] Utworzenie Narodowych Sił Zbrojnych. Partyzanckie dokonania Grabdy – zdobycie niemieckiej haubicy. W 1943 r. Grabda sformował oddział i zaprawiał swoich żołnierzy w nocnych marszach, początkowo działał w okolicach Chmielnika, potem w lasach cisowskich.
[00:46:05] Sytuacja na początku okupacji niemieckiej i sowieckiej – początki konspiracji i walka z okupantami. Zmiana sytuacji na froncie po bitwie pod Stalingradem – organizowanie oddziałów partyzanckich na terenie Generalnej Guberni. Akcja na zabawie sylwestrowej w Sandomierzu.
[00:53:50] Formowanie Brygady Świętokrzyskiej – w czerwcu 1944 r. boh. znalazł się w Lasocinie na koncentracji oddziałów. Do Szczecna przyszedł po ludzi por. „Bopp”, który nie chciał zabrać boh. Boh. wyszedł z domu nie mówiąc dziadkowi, że idzie do Lasocina. Atmosfera podczas koncentracji oddziałów. [+]
[01:01:10] Narada oficerów 204 pułku piechoty i oddziałów przybyłych na koncentrację – powstanie Brygady Świętokrzyskiej, jej skład. Rola Stanisława Grabdy. Sformowanie 202 pułku piechoty.
[01:06:38] Celem Brygady było dojście do 2 Korpusu Polskiego, który był we Włoszech, zadania i uzbrojenie oddziałów.
[01:10:46] Boh. nie poszedł z Brygadą – interwencja wuja Wacława Michalskiego ps. „Żur”, jego argumenty i przewidywanie III wojny św. Pochodzenie drugiego pseudonimu boh. („Pisarczyk”). Przebieg rozmowy z por. „Bemem”, ludzie pozostawieni w terenie. Decyzja o powrocie do domu. [+]
[01:17:28] Wycofywanie się Brygady na zachód. Jesienią Grabda odszedł z Brygady – powody odejścia, konflikt z „Halnym”. Oddział Grabdy zatrzymał się w lasach miechowskich i dołączył do 106. Dywizji Piechoty AK „Tysiąca” – kontakt boh. z gen. Nieczują-Ostrowskim podczas pisania książki. Odpowiedź żony „Bohuna” [Antoni Szacki]. Rozmowy z prokuratorem o sprawie „Halnego”.
[01:28:00] Podobno Grabda podczas narady zarzucił dowództwu Brygady tchórzostwo z powodu nie pójścia na pomoc walczącej Warszawie. Oddział Grabdy przeszedł na Śląsk. Po wyzwoleniu Grabda przysłał swojego zastępcę Wacława Proszowskiego z poleceniem pomocy ludziom z oddziału. Boh. z wujem Zygmuntem Michalskim założyli w Wojcieszowie na Dolnym Śląsku bazę dla NSZ. Grabda prowadził podobną bazę na Górny Śląsku – ucieczka z powodu zainteresowania UB, śmierć członka PPR. Niedługo po wycofaniu się Niemców po wujów przyjechało NKWD.
[01:34:00] Grabda wyjechał na Pomorze i tam prowadził bazę dla NSZ. W 1947 r. ujawnił się. Boh. dowiedział się o aresztowaniu Grabdy od jego siostry Janiny spotkanej w Chmielniku. W latach 50. spotkał się z Marią Grabdą, żoną „Bema” – jej pisma do władz po aresztowaniu męża. Boh. nie pojechał na rozprawę sądową – ślady pobicia Stanisława Grabdy podczas śledztwa.
[01:42:05] Po 1989 r. Maria Grabda wniosła o rewizję wyroku i boh. pomagał jej pisać pisma do władz. Po aresztowaniu męża Maria Grabda pisała do Bieruta, ale nie otrzymała odpowiedzi.
[01:48:30] Maria Grabda nie miała kontaktu z aresztowanym mężem – brak pozwolenia na widzenie. Dwa listy z więzienia były poddane cenzurze. Po egzekucji Stanisława Grabdy odesłano jego rzeczy rodzinie mieszkającej w Przededworzu.
[01:50:35] Siostra Grabdy, mieszkająca w Kielcach, szukała grobu brata. W kancelarii parafii przy katedrze odesłano ją do pracownika cmentarza na Piaskach – domniemana lokalizacja grobu, płyta pamiątkowa Stanisława Grabdy ps. „Bem”.
[01:54:38] Podczas rozprawy sądowej było widać, że Stanisław Grabda został bardzo pobity – reakcja żony. Informacje od strażników więziennych o maltretowaniu Grabdy. Trzy wersje śmierci. Przesłuchanie dawnego ubeka Wacława Ziółka przez prokuratora w IPN.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.