Chrzanowski Zbigniew

Chrzanowski Zbigniew

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0418

23 stycznia 2019

3:02

Zbigniew Chrzanowski (ur. 1935, Lwów) od najwcześniejszych lat życia związany z teatrem, w latach 30. rodzina mieszkała w dawnym Teatrze Skarbkowskim, a rodzice pracowali w kinie Atlantic, które podczas okupacji ponownie stało się teatrem. Po ukończeniu polskiej szkoły nr 24 we Lwowie studiował polonistykę na Uniwersytecie Lwowskim. Ukończył wydział reżyserii Wyższej Szkoły Teatralnej przy Teatrze im. Wachtangowa w Moskwie. W latach 1958–1966 pracował w Ośrodku Telewizji Lwowskiej jako redaktor i realizator programów filmowych, muzycznych i młodzieżowych. W 1966 r. po śmierci Piotra Hausvatera został kierownikiem artystycznym Polskiego Teatru Ludowego Obwodowego Domu Nauczyciela we Lwowie. Przygotował tam m.in. „Pannę Maliczewską” Zapolskiej, „Sen nocy letniej” Szekspira, „Pocieszne wykwintnisie” Moliera i „Wesele” Wyspiańskiego. Jako reżyser współpracował z Ukraińskim Teatrem Akademickim i Operą Lwowską. Wyreżyserowane przez niego „Wesele” (1969) i „Damy i huzary”(1976) prezentowane były na Wszechzwiązkowym Festiwalu Dramaturgii Polskiej i uhonorowane dyplomami Ministerstwa Kultury ZSRR. W 1978 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki PRL przyznało Zbigniewowi Chrzanowskiemu odznakę Zasłużony dla Kultury Polskiej. Od 1983 r. mieszka i pracuje w Polsce. Jako aktor i reżyser związany był z teatrami Szczecina, Wrocławia i Wałbrzycha, przygotowując również programy dla Ośrodków Telewizyjnych we Wrocławiu i Szczecinie. Od 1992 pracował w Przemyślu na stanowisku zastępcy dyrektora Centrum Kulturalnego ds. artystycznych z siedzibą na Zamku Kazimierzowskim. Współpracuje stale z Polskim Teatrem we Lwowie, pełniąc funkcję dyrektora artystycznego placówki.
więcej...
mniej

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. we Lwowie.
[00:00:18] Wspomnienie pierwszego mieszkania rodziców na zapleczu dawnego teatru Skarbkowskiego. W czasach dzieciństwa boh. w budynku mieściło się kino Atlantic – przebudowa wnętrza.
[00:05:30] Ojciec pracował w kotłowni kina, a matka w szatni, mieszkanie było tak małe, że w święta choinkę wieszano pod lampą. Opis budynku, adres mieszkania zapamiętany przez boh. Wspomnienie spacerów na Wałach Hetmańskich z babcią Barbarą Chrzanowską.
[00:10:10] Dziadkowie i stryjowie Chrzanowscy mieszkali przy ul. Słowackiego 3. Dziadek Jan pełnił czasem funkcję miechodmucha przy organach w katedrze. Grób rodzinny na cmentarzu Janowskim.
[00:13:18] Stryj Stanisław Krzanowski dołączył do Cyrku Staniewskiego, potem tańczył w balecie lwowskim – wizyta za kulisami Teatru Wielkiego, próba opery „Tosca”.
[00:16:50] Stragany na Wałach Hetmańskich – zakup bombki w kształcie samowaru. Po wkroczeniu sowietów salę kina Atlantic przerobiono na salę teatralną. Rodzina przeprowadziła się do większego mieszkania przy ul. Rutowskiego. Podczas okupacji sowieckiej w operze wystawiano balet „Don Kichot”, stryj Stanisław tańczył rolę Sancho Pansy, szkice dekoracji i kostiumów wykonał artysta z Charkowa, na jednym z rysunków jest stryj w kostiumie.
[00:25:20] Działalność Teatru Wielkiego podczas okupacji niemieckiej. Ojciec pracował w ochotniczej straży pożarnej. Zabawy z Kazikiem Krzanowskim, który po wojnie wyjechał z matką i bratem do Polski. Kazik mieszkał w Szczecinie i pracował w teatrze jako elektryk, potem był dyrektorem szczecińskiego Teatru Współczesnego. Różne zapisy nazwiska Chrzanowski/Krzanowski. Boh. zmuszony do wyjazdu ze Lwowa w 1983 r. zatrzymał się początkowo u rodziny w Szczecinie – praca w Teatrze Polskim.
[00:33:24] W 1941 r. boh. rozpoczął naukę w szkole Sióstr Benedyktynek. Na świadectwie z pierwszej klasy widnieje podpis Mieczysława Opałka, bibliofila i poety – jego wiersz o Lwowie. Wspomnienie jego syna Bolesława Opałka, prezesa rzeszowskiego Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Przeniesienie szkoły do budynku niedaleko bożnicy Złota Róża – wysadzenie synagogi przez Niemców.
[00:42:35] Kolejne lokalizacje szkoły nr 24. Do trzeciej klasy boh. chodził po wyzwoleniu Lwowa. Spotkanie z Piotrem Hausvaterem, który prowadził w szkole kółko dramatyczne. Wspomnienie nauczycielki Heleny Wiśniewskiej – nagrody książkowe dla uczniów. Po wojnie ojciec pracował w teatrze jako elektryk – wizyty za kulisami. Wypożyczenie kurtyny na szkolne przedstawienie.
[00:50:44] Jednym z pierwszych przedstawień był „Konrad Wallenrod” wystawiony w 1948 r. Z powodu stanu zdrowia Piotra Hausvatera cześć lekcji odbywała się u niego w domu, za kilka lat w tym samym pokoju będą się odbywały próby Teatru Polskiego. Wspomnienie wakacji we Lwowie – spacery na Wysokim Zamku. W 1958 r. boh. podjął pracę w lwowskiej telewizji, która miała siedzibę na Wysokim Zamku.
[00:57:40] Jako student polonistyki boh. współpracował z Teatrem Polskim. W 1955 r. Piotr Hausvater planował wieczór poświęcony 100. rocznicy śmierci Adama Mickiewicza. Propozycja, by studenci polonistyki zagrali w spektaklu „Ballady i romanse” autorstwa Aleksandra Maliszewskiego. Polonistykę studiowali sami Polacy, wcześniej uczniowie trzech polskich szkół we Lwowie – powstanie studenckiej grupy teatralnej. Początki Teatru Polskiego.
[01:02:45] Na studiach boh. wybrał rosyjski jako język dodatkowy. Po ukończeniu studiów musiał podjąć pracę – skierowanie do wiejskiej szkoły na Zakarpaciu. W Wydziale Oświaty boh. dowiedział się, że jednak nie ma dla niego pracy i wrócił do Lwowa, gdzie podjął pracę w miejskim archiwum. W 1958 r. boh. rozpoczął pracę w dziale programów filmowych w Ośrodku Telewizji we Lwowie. Potem był reżyserem programów młodzieżowych – specyfika pracy w telewizji.
[01:09:12] Boh. dowiedział się, że w moskiewskiej uczelni teatralnej ogłoszono nabór na zaoczne studia reżyserskie. Boh. miał już za sobą próbę reżyserską kontynuując rozpoczętą przez Piotra Hausvatera pracę nad „Panną Maliczewską”. Wysłanie w tajemnicy dokumentów na studia – wyjazd na egzamin wstępny do szkoły przy teatrze Wachtangowa.
[01:14:36] Próby teatru w mieszkaniu Piotra Hausvatera – założenie kółka dramatycznego w szkole nr 10. Pierwsze publiczne przedstawienie w kwietniu 1958 r. Zaproszenie do udziału w przeglądzie teatralnym – wystawienie „Balladyny”. Przeniesienie zespołu Polskiego Teatru Ludowego do Domu Nauczyciela.
[01:19:20] Początek roku szkolnego w pierwszej klasie. Przygotowanie do I Komunii, zdjęcie dzieciaków przed kościołem Matki Boskiej Śnieżnej – poczęstunek po uroczystości przygotowany przez rodziców.
[01:23:20] Boh. został ministrantem w kościele Matki Boskiej Śnieżnej – pomoc kościelnego. Wspomnienie księdza Hieronima Kwiatkowskiego – tajne lekcje religii w katedrze po wyzwoleniu. Ksiądz został aresztowany, po latach znalazł się w Watykanie. Wrażenia z kościoła Dominikanów – udział w uroczystościach. W kościele utworzono Muzeum Ateizmu. Boh. zorganizował tam koncerty muzyki kameralnej, dyrygował Saulius Sondeckis. [+]
[01:30:44] W październiku 1981 r., po spektaklu „Wesela” Wyspiańskiego, otrzymane kwiaty złożono pod pomnikiem Mickiewicza. Boh., pracownik państwowej telewizji, i grupa aktorów zostali zatrzymani. Boh. zwolniono z pracy z wilczym biletem. [+]
[01:33:18] Postać księdza Rafała Kiernickiego z lwowskiej katedry. Okoliczności rozmowy po tym, jak ksiądz Kiernicki został biskupem. Prośba o zgodę na nagrane homilii przez polską telewizję.
[01:37:35] Boh. studiował polonistykę, na jego roku byli sami Polacy, Władek Hercoń i Maria Krzywa byli z okolic Tarnopola, Danuta Akseńczuk pochodziła z Łucka, pozostali koledzy byli lwowiakami. Studenci pierwszego roku przyszli na wykład prof. Edwarda Woronieckiego, gdy profesor się nie pojawił, poszli do kina – dochodzenie przeprowadzone przez władze uczelni.
[01:43:25] Przed wojną Edward Woroniecki pracował jako attache kulturalny w polskiej ambasadzie w Paryżu i był obecny podczas ekshumacji zwłok Juliusza Słowackiego – włosy poety. Gramatykę wykładał Ukrainiec prof. Michał Onyszkiewicz, wspomnienie zajęć z prof. Hilarym Święcickim – uroczysty pogrzeb profesora na cmentarzu Łyczakowskim – oficjalne przemówienia i aspekt religijny pochówku. [+]
[01:51:08] Początki Teatru Polskiego – w 1957 r. boh. otrzymał pocztówkę od Piotra Hausvatera, który zawiadamiał, że jest na emeryturze, ale chce kontynuować działalność teatralną. Boh. pojechał do domu Hausvatera na próbę – spotkanie starych znajomych. Przeniesienie prób do szkoły nr 10. Pierwsze przedstawienie w kwietniu 1958 r. odbyło się w sali gimnastycznej szkoły. Próby „Balladyny”, którą wystawiono w 1959 r. Do zespołu dołączyła siostra boh. Lidia.
[01:58:36] Pierwsze próby reżyserskie, wspomnienie kolegi Władka Łokietko i zespołu aktorskiego, do którego należeli m.in. Barbara Kośmińska, późniejsza żona boh. i nauczyciel botaniki w szkole nr 24 Franciszek Dudek, który znał na pamięć „Pana Tadeusza”. Role amantów grał Lubart Leszczyński, Ukrainiec, syn znanego malarza.
[02:02:35] W 1960 r. wystawiono „Pannę Maliczewską” i boh., już pracownik telewizji, reżyserował spektakl. Opinia kolegów z pracy – decyzja o studiach reżyserskich w Moskwie. Egzamin końcowy, przyjazd profesor Tersacharowej do Lwowa na spektakl dyplomowy – wystawienie „Ślubów panieńskich”, obsada aktorska.
[02:07:07] Awanse w telewizji. Reżyseria programów muzycznych – związki z operą lwowską, transmisje spektakli. W 1966 r. boh. obronił dyplom i po śmierci Piotra Hausvatera został reżyserem Teatru Polskiego. Ostatnie realizacje Piotra Hausvatera, role Jolanty Martynowicz i Władysława Łokietko. Kostiumy wypożyczano z zawodowych teatrów.
[02:13:45] Wystawienie sztuki o problemach młodzieży pt. „Krzysztof”, autorka Krystyna Salaburska przyjechała na premierę do Lwowa. Reakcje na komedię „Milion”, w której była postać diabła.
[02:19:15] Teatr grał głównie we Lwowie – sporadyczne wyjazdy, spektakle w Mościskach i Samborze, reakcje miejscowych Polaków. Piotr Hausvater była autorem podręczników dla polskich szkół – przyjazdy nauczycieli z Wilna. Franciszek Młyński zaproponował teatrowi przyjazd do Wilna – wyjazd w 1964 r. ze sztuką Maliszewskiego „Ballady i romanse”. Reakcja publiczności. Powstanie polskich kółek dramatycznych w Wilnie. Obecnie w budynku, w którym występowano, mieści się polska ambasada. Kontakty z Zespołem Pieśni i Tańca „Wilia”.
[02:28:14] Do Wilna przyjeżdżały zespoły polskich teatrów, m.in. krakowski Teatr Stary i warszawski Teatr Powszechny – wystawienie „Wesela” Wyspiańskiego w reżyserii Hanuszkiewicza i z dekoracjami Adama Kiliana. Pamiętna rola Zofii Kucówny. Boh. był w Wilnie z Lubartem Leszczyńskim, który po powrocie do Lwowa namawiał go, by wystawić „Wesele” – pomoc konsul Wandy Michalewskiej, która załatwiła przekazanie kostiumów przez kielecki teatr im. Żeromskiego. Rozterki celników na widok dwóch szaf z kostiumami. Wystawienie „Wesela” w 1969 r. [+]
[02:37:55] W 1969 r. odbywał się w Związku Radzieckim festiwal polskiej dramaturgii i na spektakl przyjechała komisja z Moskwy – propozycja przedstawienia w Moskwie, które wystawiono w szkole teatralnej, którą boh. ukończył. W przerwie pojawiła się za kulisami polska delegacja, w której był Tadeusz Łomnicki. Do 1981 r. rozpoczynano sezon teatralny „Weselem”. [+]
[02:41:38] W połowie lat 70. we Lwowie pojawili się polscy studenci, którzy studiowali na Politechnice – ich udział w przedstawieniach „Wesela”.
[02:42:50] Pewnego dnia do teatru przyszedł Walery Bortiakow, scenograf w profesjonalnych teatrach, który zaproponował swoją pomoc. Rozbudowa scenografii do „Wesela”. W październiku 1981 r. po premierze złożono kwiaty pod pomnikiem Mickiewicza – sprowadzenie milicji, która zaprowadzono na komisariat – zarzut zakłócenia ciszy nocnej, potem zamieniono na antypaństwowe wystąpienie zwolenników „Solidarności”. Boh. i jego siostra stracili pracę, polscy studenci zostali wyrzuceni ze studiów i odstawieni na granicę. Konsekwencje dla teatru – zespół nie zaprzestał działalności, pomoc dyrektorki domu nauczyciela Łarysy Swerdły – kierownikiem artystycznym został Walery Bortiakow. Zmiany w repertuarze teatru – więcej sztuk radzieckich. Boh. zdecydował się na wyjazd do Polski, gdzie już mieszkała żona i syn. Praca w Szczecinie, potem Wrocławiu i Przemyślu. Podjęcie współpracy z teatrem w 1988 r. [+]
[02:53:28] Walery Bortiakow wystawił „Zemstę” Fredry, potem boh. grał rolę Rejenta. Spektakl z Wilnie. W 1988 r. teatr pojechał z „Zemstą” do Rzeszowa i Łańcuta. Kolejne wyjazdy do Polski. Pomoc Jerzego Janickiego – w 1993 teatr dał przedstawienie na Zamku Królewskim w Warszawie. Wyjazd do Londynu. Współpraca z zespołami teatralnymi na terenie Europy. Funkcjonowanie teatru amatorskiego. Refleksje na temat odpływu polskiej młodzieży ze Lwowa.
więcej...
mniej

Kaczyński Adam

Kaczyński Adam

Instytut Pileckiego

Film