Franciszek Batory (ur. 1929, Werynia) jest młodszym bratem Józefa Batorego, członka IV Zarządu Głównego WiN, zamordowanego 1 marca 1951 r. Ich ojciec Jan był działaczem Stronnictwa Ludowego, znał Wincentego Witosa. Franciszek Batory podczas niemieckiej okupacji pomagał rodzicom w prowadzeniu dużego gospodarstwa rolnego, udzielał się także jako kurier druków konspiracyjnych. 28 maja 1945 został aresztowany, zwolniony po trzech miesiącach. Po zdaniu z wyróżnieniem egzaminu maturalnego podjął studia historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Zmuszony do rezygnacji z powodu „złego pochodzenia”, w kwietniu 1953 został wcielony do wojska i skierowany do tzw. Wojskowych Batalionów Pracy. Pracował w KWK „Generał Zawadzki” w Dąbrowie Górniczej. Po wyjściu z wojska ukończył studia pedagogiczne i przez wiele lat pracował jako nauczyciel w Kolbuszowej. W 1950 r. był świadkiem procesu IV Zarządu Głównego WiN, w którym skazano na śmierć m.in. jego starszego brata Józefa.
[00:00:07] Rodzice Petronela i Jan mieli czternaścioro dzieci, ale nie wszystkie przeżyły wiek dziecięcy. Najstarsza siostra Zofia urodziła się w 1912 r., dwa lata później urodził się Józef. Przedstawienie kolejnych dzieci i ich losy – jeden z braci miał na imię Wincenty, ponieważ ojciec przyjaźnił się z Wincentym Witosem. Najmłodsza była siostra Stanisława. Rodzina miała duże gospodarstwo rolne, połowa należała do stryja, który wyemigrował do Ameryki. Dzieci pomagały rodzicom. Pierwszym członkiem rodziny, który osiedlił się w Weryni był pradziadek.
[00:06:32] Brat Stefan po wojnie był więźniem łagru w Stalinogorsku. Po roku wrócił do kraju, ponownie został aresztowany, gdy ubiegał się o zwrot zagarniętego przez władze majątku. Podczas Akcji „Burza” brat Józef Batory ps. „Argus” był odpowiedzialny za pogrzeb poległych akowców. Na pogrzebie była kompania honorowa Armii Czerwonej. Józef został zdekonspirowany i musiał wyjechać z Kolbuszowej. Krótko przebywał w Rzeszowie, potem mieszkał w Krakowie. Wspomnienie brata Augusta, który zginął podczas Akcji „Burza”.
[00:10:53] W listopadzie 1944 r. major NKWD Spaszczański, który przez kilka miesięcy kwaterował w domu boh., aresztował brata Stefana Batorego – okoliczności aresztowania. W domu została siostra Janina, szesnastoletni boh. i najmłodsza Stanisława. Do gospodarstwa należał duży sad, budynki gospodarcze i trzy domy mieszkalne, 26 maja 1945 r. do domu przyszedł oficer UB Władysław Osetek, który oznajmił, że gospodarstwo zostaje rodzinie odebrane. Osetek, który znał ojca, prawdopodobnie był wtyczką komunistów w ruchu ludowym. Rodzeństwo zostało przewiezione do aresztu w Kolbuszowej.
[00:19:00] Boh. trafił do dziesięcioosobowej celi, z cywili poza boh. był tam pan Dudziński, pracownik magistratu, pozostali więźniowie byli granatowymi policjantami z okresu okupacji, część z nich współpracowała z AK. Bicie i głodzenie jako metody śledcze. Boh. nic nie powiedział podczas przesłuchań.
[00:22:45] Po wypuszczeniu z więzienia boh. wrócił do gimnazjum, w 1950 r. zdał maturę z wyróżnieniem i rozpoczął studia na Wydziale Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Po miesiącu boh. dostał zaproszenie z sądu i pojechał na proces brata do Warszawy. Na salę sądową mogły wejść tylko dwie osoby z rodziny oskarżonego. Na rozprawie był także brat Stefan, który wrócił z łagru w Stalinogorsku.
[00:28:10] Boh. pojechał do Warszawy, by szukać adwokata, towarzyszyła mu siostrzenica okupacyjnego dowódcy Obwodu Kolbuszowa kpt. Rządzkiego. Boh. jeździł do Krakowa jako łącznik, ale nie spotykał się z bratem – zobaczył go dopiero na rozprawie. Skład sędziowski: sędzią głównym był płk Aleksander Warecki (prawdziwe nazwisko Warenhaupt), który wcześniej wydawał liczne wyroki śmierci. Sędzią pomocniczym był mjr Zbigniew Furtak, drugim mjr Władysław Tryliński. Prokuratorem był ppłk Jerzy Tramer – jego zachowanie podczas procesu. Oskarżonym odebrano prawo głosu, nie mogli patrzeć na członków rodziny. Zachowanie adwokatów.
[00:37:20] Sądzono ośmiu oficerów IV Zarządu Głównego WiN oraz dwie kobiety. Na ławie oskarżonych siedzieli: Łukasz Ciepliński ps. „Pług”, Adam Lazarowicz ps. „Klamra”, Józef Batory, Franciszek Błażej, Mieczysław Kawalec, Ludwik Kubik, Karol Chmiel i Józef Rzepka – sylwetki oskarżonych. Dwie oskarżone kobiety to: Zofia Michałowska, pracownica ambasady USA, i Janina Czarnecka, pracownica poselstwa belgijskiego w Polsce.
[00:44:30] Boh. był przez lata inwigilowany. 1 kwietnia 1953 r. boh., nauczyciel w szkole w Mielcu, dostał kartę powołania do wojska. W trakcie procesu, 14 października, boh. został wezwany przez Komisję Poborową w Rzeszowie – pytanie o proces. Boh. pokazał legitymację studencką KUL i dowiedział się, że nie ma takiej uczelni. Boh. trafił do karnej jednostki i pracował przez dwa lata w kopalni – wypełnianie formularzy dla Informacji Wojskowej.
[00:50:50] Aresztowanie brata Stefana za upominanie się o zwrot mienia, którego nigdy nie odzyskano. W gospodarstwie były maszyny i zwierzęta hodowlane. Dyrektor liceum Jan Tokarz dowiedział się, że boh. przerwał studia i zaproponował mu kurs pedagogiczny – po zdaniu matury pedagogicznej boh. dostał nakaz pracy – obawa przed wysłaniem na Ziemie Odzyskane. Dyrektor Tokarz skierował go na kursy do Przemyśla i Poznania – specjalizacja w dziedzinie opieki nad młodzieżą przebywającą w internatach szkół średnich. W 1951 r. boh. dostał nakaz pracy w Technikum Mechanicznym w Dębicy.
[00:57:50] Boh. został kierownikiem w internacie Zespołu Szkół Technicznych w Mielcu, w szkole kształcono mechaników samolotowych. W internacie pracowała trójka nauczycieli-wychowawców, jeden z nich chciał zająć miejsce boh., więc doniósł na niego do władz partyjnych. Boh. jako brat Józefa Batorego stracił pracę i został wcielony do wojska. [+]
[01:01:52] Służba w batalionie górniczym – praca w brygadzie, która dostarczała stemple do kopalni. W czasie wolnym boh. uczył analfabetów, którzy służyli w wojsku, był konferansjerem zespołu artystycznego. Koleżanki z pracy napisały, że kolega, który doniósł na boh., odwołał swoje poglądy. W kwietniu 1955 r. boh. wyszedł do cywila. Dostał zalakowaną kopertę, którą miał dostarczyć do WKU w Dębicy – zawartość koperty i rozmowa z oficerem. [+]
[01:06:15] Boh. studiował pedagogikę opiekuńczą i szkolną. Był nauczycielem metodykiem do spraw wychowania w szkołach rolniczych na terenie kraju. Ukończył Studium Nauczycielskie w Pszczelinie, w którym nauczali wykładowcy z SGGW i pracownicy warszawskiego Muzeum Techniki. W 1977 r. skończył studia pedagogiczne w Opolu. Nie przyjął propozycji pracy w Warszawie.
[01:14:32] Boh. był w kompanii górniczej w Dąbrowie Górniczej, potem pracował w kopalni Generał Zawadzki. Katastrofa w kopalni Barbara-Wyzwolenie.
[01:17:00] Zmiany drugiej połowy lat 50. – po zwolnieniu z wojska boh. wrócił na stanowisko kierownika internatu w Mielcu. Wspomnienie Studium Nauczycielskiego dla wychowawców i kierowników internatów szkół rolniczych. Konkursy na najlepszy internat w kraju. Rozważania na temat nauczania i wychowania oraz roli nauczycieli.
[01:27:15] Apel po śmierci Stalina, zachowanie kolegi, który niedługo potem doniósł na boh. Późniejsza zmiana jego poglądów.
[01:30:30] Praca w PRL – boh. był nieoficjalnie wysoko oceniany przez dyrektorów szkół, w których pracował. Na emeryturę przeszedł w 1986 r., zawiesił ją i został dyrektorem banku.
[01:34:44] Podczas procesu brata boh. obiecał sobie, że będzie walczył o dobre imię brata i współoskarżonych. Podczas procesu rehabilitacyjnego w 1992 r. boh. był świadkiem. Potem otwarcie mówił o procesie z lat 50. Dywagacje na temat polskości i współczesnej polityki.
[01:44:58] Wspomnienie brata Józefa Batorego. Brat zajmował się przydomowym ogrodem, w którym kwitły 24 gatunki dalii, był opiekunem boh. po śmierci rodziców. Matka była wysoką brunetką i Józef oraz August byli do niej podobni.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.