Zwiercan Roman cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1609

22 marca 2022, Gdynia

3:54

Roman Zwiercan (ur. 1962, Gdańsk) wychował się w Gdyni, gdzie jego ojciec był zawodowym wojskowym, a matka nauczycielką. W latach 1977-1980 był uczniem Technikum Przetwórstwa Rybnego w Gdyni, Technikum Górniczego w Lubinie (1980-81) i Liceum Chłodniczego w Gdyni. 7 listopada 1981 nielegalnie przekroczył granicę Polski z Czechosłowacją, zatrzymany przez czechosłowacką służbę graniczną i przekazany stronie polskiej, 18 lutego 1982 skazany przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Krakowie na 2 lata pozbawienia wolności w zawieszeniu. W sierpniu 1982 podjął pracę w Zarządzie Portu Gdynia. 28 sierpnia 1982 ukrył się wraz z kolegą na statku „Norwid” i nielegalnie próbował przekroczyć granicę morską kraju. Zatrzymany przez WOP na redzie portu w Świnoujściu, aresztowany, 9 lutego 1983 skazany przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na 1,5 roku pozbawienia wolności, osadzony w ZK we Włocławku, AŚ w Gdańsku i ZK w Gdańsku-Przeróbce. 8 kwietnia 1984 został warunkowo zwolniony przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni z odbywania reszty kary, poddany pod dozór kuratora sądowego. W latach 1984-1985 zatrudniony jako robotnik Zakładów Przemysłu Drzewnego w Gdyni. Od grudnia 1984 w Solidarności Walczącej, organizował druk i kolportaż m.in. podziemnych pism „Solidarność Walcząca Trójmiasto”, „Poza Układem”, „Gryps”, „Czas”, „SW Stoczni Gdańskiej”, kart okolicznościowych, kalendarzy i in. W lutym 1985 zatrudnił się jako spawacz w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni. 28 lutego 1985 zorganizował 15-minutowy strajk, za co został zwolniony z pracy. 6 marca 1985 przeprowadził (wraz z Adamem Borowskim) protest na kominie stoczni. W 1985 pracował jako zaopatrzeniowiec w Remontowo-Budowlanej Spółdzielni Pracy w Sopocie. W dniach 6-10 października 1985 zorganizował i kierował grupą malującą hasła wzywające do bojkotu wyborów do Sejmu PRL oraz rozrzucającą ulotki w pociągach SKM. Po akcji i zatrzymaniach członków grupy ukrywał się, ścigany listem gończym. 31 października 1986 zgłosił się do Prokuratury Rejonowej w Gdańsku, w marcu 1987 śledztwo umorzono. W styczniu 1986 zorganizował (z Edwardem Frankiewiczem) w Stoczni im. Komuny Paryskiej grupy specjalne Solidarności Walczącej, które m.in. zadymiały zebrania partyjne. W lutym 1987 przygotował i zdetonował ładunek wybuchowy pod gmachem Komitetu Miejskiego PZPR w Gdyni. W marcu 1987 został aresztowany pod fałszywym zarzutem kradzieży samochodu i posiadania fałszywych dokumentów, osadzony w AŚ w Gdańsku, w październiku 1988 zwolniony. Od listopada 1988 kierownik Oddziału Trójmiasto Solidarności Walczącej, członek Komitetu Wykonawczego SW. W latach 1988-1990 współorganizator Wydawnictwa Petit. Od 1990 współwłaściciel prywatnego wydawnictwa. Od 2003 wiceprezes Fundacji Podaruj Dzieciom Nowe Życie, od 2010 wiceprezes Fundacji Pomorska Inicjatywa Historyczna. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2012). [na podstawie: Encyklopedia Solidarności, dostęp 24.10.2022]
mehr...
weniger

[00:00:10] Ur. w Gdańsku w sierpniu 1962 r, całe życie związany z Gdynią i Pomorzem. Rodzice skorzystali z awansu społecznego, pochodzili z małych miejscowości – mama spod Częstochowy, ojciec ze wsi na Rzeszowszczyźnie, w latach 50. szkoła przy kopalni pod Częstochową, został elektrykiem. Poznanie się rodziców. Mama po szkole podstawowej. Powołanie do jednostki wojsk lotniczych w Babich Dołach, kontrakt na żołnierza zawodowego. Przeprowadzka mamy, zamieszkanie w baraku wojskowym, trudne początki, potem własne małe mieszkanie.
[00:03:34] Awans społeczny mamy w Gdyni: ukończenie technikum, praca w szkole, studia, nauczycielka kontraktowa. Ojciec został chorążym – zakończona kariera z powodu działalności boh. – ultimatum w jednostce. Żal do boh. Zmiany standardów wykształcenia w wojsku.
[00:07:06] Ojciec w wojsku był meteorologiem, brak możliwości zrobienia kariery, choć był sekretarzem PZPR w oddziale. Mama była sekretarzem POP PZPR w swoim technikum zawodowym. Motywacje mamy.
[00:09:26] Wojsko radzieckie we wsi mamy – babcia: „działy się straszne rzeczy”. Siostra babci przeżyła KL Auschwitz, gdzie była królikiem doświadczalnym. Babcia na robotach przymusowych w Niemczech. Duma mamy: zapewniła boh. „pochodzenie inteligenckie”. Wysiłek mamy - studia w Szczecinie, wspólna nauka ichtiologii z boh. [+]
[00:13:14] Mieszkanie przy ul. Abrahama w centrum Gdyni. Wydarzenia grudniowe 1970 r. na ul. Władysława IV, gaz łzawiący w mieszkaniu, strach i przerażenie ośmiolatka. Transportery opancerzone, biegnące tłumy ludzi. [+]
[00:15:17] Ojciec pracował w sali nasłuchowej na Grabówku, potem przeniesienie na Babie Doły. Relacja ojca z wydarzeń grudniowych, komentarze wobec niego, gdy jechał umundurowany trolejbusem.
[00:17:45] Do protestujących na blokadzie przy moście w Gdyni „strzelało wojsko, nie milicja” – prawda skrzętnie ukrywana przez władze. „To było strzelanie, żeby zabić”. Nagranie z radiowozu: przestraszeni milicjanci, polecenie gen. Janczyszyna dla wojska. Wybielanie wojska w filmie Krauzego.
[00:21:47] Inscenizacja w 40 rocznicę. Fundacja Pomorska Inicjatywa Historyczna, wojsko odmówiło pomocy [++]. W czasach PRL władza nad wojskiem należała do I sekretarza PZPR. Nikt nie poniósł odpowiedzialności za „morderstwo z premedytacją” w grudniu 1970 r. Przebieg wydarzeń, wezwanie Kociołka, protestujący nie planowali walczyć z władzą, zostali zaskoczeni, „przyszli do pracy i zostali zamordowani”, byli ofiarami.
[00:29:10] Nakazy opuszczenia Wybrzeża dla przyjezdnych pracowników portu i stoczni, represje po Grudniu 1970, pozbawianie pracy.
[00:31:36] Wstrząs roku 1970, płacz boh., strach. Codzienne słuchanie przez ojca po kryjomu Wolnej Europy [+]. Zainteresowanie najnowszą historią, czytanie książek historycznych przez boh., „półka w księgarni” dla mamy.
[00:35:27] Lektura „W pustyni i w puszczy”. Niedzielne poranki w kinie [+], słaba sytuacja finansowa w rodzinie. Teść: praca na dwa etaty w MPK. „Czekolada to był rarytas”. Różne wspomnienia z dzieciństwa boh. i żony – jej ojciec w lepszej sytuacji finansowej (robotnik).
[00:39:24] Dorabianie kolegi 16-latka: sprzedawanie lodów na plaży, zarobki dwukrotnie wyższe niż mamy po studiach. [+]
[00:41:27] Niedostępne niezależne książki, zachwyt wspomnieniami powstańców warszawskich. Silne emocje podczas lektur (Kmicic). [+]
[00:44:04] Pod koniec lat 70. pierwsze informacje o KOR, wyjazd do Krakowa na spotkanie z Kuroniem. Poszukiwanie Kuronia w krakowskim biurze ewidencji, uczynna urzędniczka. [+]
[00:48:03] Poszukiwanie nowych autorytetów, odrzucenie ojca jako „przedstawiciela władzy”. Stopniowe dojrzewanie światopoglądu, bunt przeciw władzy. Ukazanie zakłamania władzy: relacje z Afganistanu w RWE. Pamięć babci o zbrodniach sowieckich.
[00:52:06] Powrót z Krakowa, stopniowe dojrzewanie do decyzji „walki z wrogiem” – Związkiem Radzieckim. Naiwność myślenia. W 1975 r. przeprowadzka rodziny do nowego mieszkania na Oksywiu, normy mieszkaniowe, urodziny brata. Widok z 11. piętra. Prywatna piekarnia.
[00:55:50] Pierwszy sygnał o strajkach – z piekarni w sobotę 16 sierpnia 1980 r. – gigantyczna kolejka po pieczywo. [+] Tłum pod stocznią, wywiezienie na wózku I sekretarza stoczni, demokracja robotnicza. Kilka dni pod bramą stoczni, roznoszenie ulotek po mieście, „warchoły ze stoczni”.
[01:00:57] Postulaty stoczniowców, postulat wolnych związków zawodowych powstał w Gdyni. [+] Ulotki w czasie strajku drukowano przez 10 dni w Gdyni. Pościg milicyjny za karetką z ulotkami.
[01:03:22] Rozpoczęcie „stałej” oficjalnej aktywności kolporterskiej. Atmosfera wsparcia społecznego, strajki komunikacji miejskiej. Specyfika strajku w Gdyni, skrupulatny dobór strajkujących. W stoczni gdyńskiej dyrekcja nie miała dostępu ani do radiowęzła, ani do drukarni.
[01:07:30] Ukrywający się w stoczni gdyńskiej ubek, relacja znaleziona przez Małgorzatę Sokołowską, córkę Wiesławy Kwiatkowskiej. Wpływ doświadczeń Grudnia 1970 na organizację strajku sierpniowego – Andrzej Kołodziej. Plan zorganizowania strajku w stoczni gdyńskiej: Borusewicz, Budkiewicz i Kołodziej. Kołodziej reprezentował Wolne Związki Zawodowe, rozdawał ulotki w pociągu. Budowanie pozycji Kołodzieja. Pamięć o represjach po Grudniu 1970, kiedy wszyscy członkowie komitetu strajkowego zostali aresztowani, pobici, a niektórzy zaczęli współpracę z UB. Postulaty w 1970 r: socjalne i ekonomiczne, nie polityczne.
[01:13:47] W Gdyni w grudniu 1970 działał pierwszy w historii Polski międzyzakładowy komitet protestacyjny. Losy aresztowanych robotników. Bezwzględny zakaz donoszenia. Nieposzanowanie prawa w PRL i wolnej Polsce. Po 1989 r. niektórzy stracili wsparcie. Ustawa o emeryturach byłych działaczy opozycji (dostawali „nie mniej niż kaci”). Renta Lili Badurskiej. Styl życia teściowej.
[01:22:48] Obawy ludzi przed przystępowaniem do strajku w 1980 r. w Gdyni. Inspirator: Kołodziej. Przemówienie, namawianie, by wspierać załogę w Gdańsku. Początkowa nieznajomość zasad demokracji, brak samodzielności działania i podejmowania decyzji. Potem „ludzie poczuli, że mogą”. [++]
[01:25:42] Wydarzenia z początku strajku, zakaz przemówienia dyrektora. Idea solidarności między zakładami. Kołodziej został liderem, przemowa, decyzja zatrzymania dyrekcji w zamknięciu, bez jedzenia. [+]
[01:28:55] Konflikt z rodzicami , „wy, komuchy”. 18 urodziny w sierpniu 1980. Wyprowadzka z domu, porzucenie szkoły dziennej, samodzielne życie. Przesiadywanie w siedzibie NSZZ „Solidarność” w Wrzeszczu. Euforia po zakończeniu strajku, aktywność ludzi, druk prasy i książek, nadzieja na nowe.
[01:33:38] Zaangażowanie ludzi z ROPCiO, KOR, „S” – naciski na władzę, ujawnianie się potomków „żołnierzy wyklętych”.
[01:37:40] Wyjazd do pracy na Śląsk, praca w kopalni w Bytomiu. Wizja organizowaniu działalności związkowej w kopalni. W gdańskiej siedzibie „S” entuzjazm, atmosfera ogólnej życzliwości”, radość z bycia razem. Rozczarowanie na Śląsku, po miesiącu „porażka”: brak zainteresowania górników działalnością związkową, walka o nadgodziny w kopalni.
[01:41:45] Kolejka do działu kadr w kopalni, niechęć górników do strajkowania. Powrót po miesiącu do Gdyni. Wspomnienia z pracy w kopalni. Szkoła dzienna: Zespół Szkół Chłodniczych, przeniesienie do zawodówki. Lektury książek historycznych, wstrząs po prawdzie katyńskiej, zbrodnia w Piaśnicy, zbrodnia w Lesie Szpęgawskim. Tuszowanie zbrodni hitlerowskich po 1989 r., skuteczna polityka historyczna Niemiec i Izraela.
[01:48:20] Rok 1981, boh. zaangażowany w środowisko opozycyjne, Wiesława Kwiatkowska domagała się ukarania winnych z Grudnia 1970, zbierała relacje świadków. Aresztowana po wprowadzeniu stanu wojennego, niszczenie materiałów. Informacja o złapaniu Kołodzieja w Czechosłowacji. Wycofanie się Kołodzieja i Borusewicza z działalności związkowej – w geście protestu wobec zachowania Lecha Wałęsy. Historia Kołodzieja. Wyczerpanie się euforii z 1980 r.
[01:52:36] Pomysł wyjazdu, by „strzelać do sowietów”. Przejście do Czechosłowacji, złapanie pod granicą niemiecką, przekazanie do Polski. Areszt wojskowy w Gliwicach, potem w Bielsku-Białej 12 grudnia 1981 r. Po kilku dniach zatrzymani dwaj działacze związkowi z kilkuletnimi wyrokami (4 i 7 lat, tryb doraźny wojskowy), wyrok Ewy Kubasiewicz. [+]
[01:55:29] Złość i wściekłość w stanie wojennym. Rygory, dyscyplina, organizacja więziennictwa w Czechosłowacji [++], przewożenie więźniów autobusami z oknami, w całkowitej ciszy. Polaków traktowano jako niebezpiecznych, zakuwano w specjalne pasy [++]. Sprzeczka z klawiszem, spoliczkowanie „za pyskowanie”.
[02:01:17] Areszt wojskowy w Polsce – pilnowali zwykli młodzi żołnierze z WSW, rozmowy, gra w karty. Traktowanie przez polskich klawiszy, „kompletne bezhołowie” [+]. Warunki sanitarne w starych więzieniach.
[02:04:35] Wprowadzenie stanu wojennego w areszcie: rewizja o 4 nad ranem, demonstracyjny kipisz, zwiększenie liczby klawiszy. Euforia z powodu śmierci Breżniewa, nadzieja na amnestię. Amnestie i abolicje co kilka lat 22 lipca.
[02:07:54] Rozprawa w Krakowie, przyjęcie w areszcie przy ul. Montelupich. Wojskowy sąd garnizonowy, przebieg rozprawy, ojciec na Sali. Wyrok 1,5 więzienia w zawieszeniu na 2 lata. Zwolnienie z aresztu, powrót z ojcem maluchem do Gdyni. Niechęć do ojca.
[02:14:00] Łamanie młodych ludzi w więzieniu – wysokie wyroki za pospolite przestępstwa [+]. Informacje o pacyfikacji kopalni „Wujek”. Droga samochodem z ojcem w milczeniu.
[02:19:12] Przejazd z ojcem przez Polskę. Alienacja władzy, poczucie braku perspektyw na zmianę. Zastrzelenie sierżanta MO Zdzisława Karosa – poruszenie boh. [+]. Ciężka atmosfera w domu. Nakaz pracy. Odwiedzanie kościoła Św. Brygidy, ciągłe starcia z ZOMO, zadymy. Odnowienie znajomości, rozpoczęcie drukowania nalepek na zapałki z twarzą Wałęsy [++].
[02:26:30] Niezgoda boh. na marazm, zastraszanie i brak aktywności. „S” podziemna odradzała akcje protestacyjne, „pacyfikowanie społecznych nastrojów przez kierownictwo związkowe”.
[02:28:21] Poznanie kolegi, plan wyjazdu na wojnę w Afganistanie. Rozpoczęcie pracy w porcie jako sztauer, przy rozładunku. Wejście na statek dalekomorski płynący na Daleki Wschód, kryjówka w ładowni (słupy opon).
[02:32:42] Zaprowiantowanie na drogę. Kontrola WOP. Wypłynięcie z 4-dniowym opóźnieniem, spękane usta z pragnienia. Decyzja o ujawnieniu się, plan ucieczki, nadzieja na postój w porcie w Aarhus w Danii. Aresztowanie w Świnoujściu. Rozliczanie zarobków marynarzy na morzu. [+]
[02:41:00] Areszty w Świnoujściu, Szczecinie, kolega wyjawił cały plan podczas przesłuchania. [+] Art. 304 – „dezercja z zamiarem zdrady kraju” – wyrok minimum 5 lat więzienia [sierpień 1982 r.]. Przejazd do aresztu śledczego w Wejcherowie, potem do Gdańska na Kurkową – styczeń 1983. Zawieszenie stanu wojennego w tym czasie, zmiana zarzutu oskarżenia.
[02:44:40] Rozprawa w sądzie – wyrok i odwieszenie poprzedniego wyroku (w sumie 3,5 roku więzienia), kolega dostał warunkowo 1 rok. Duża szansa na warunkowe zwolnienie w połowie kary.
[02:46:56] Areszt przy ul. Kurkowej przez ok. rok. Trudność z zakwalifikowaniem wyroku (polityczny, wojskowy?). Brak kategorii więźnia politycznego w prawie polskim. Przewiezienie na krótko do więzienia dla nieletnich w Mielęcinie pod Włocławkiem, powrót do Gdańska.
[02:52:24] Więźniowie polityczni w areszcie przy Kurkowej, atmosfera buntu. Pobity Antoni Grabarczyk w celi. „Więzienie przyjaźniejsze niż areszt”. Przewiezienie do więzienia na Przeróbce [Zakład Karny w Gdańsku-Przeróbce], warunkowe zwolnienie w lutym 1984. Obowiązek podjęcia pracy, odnawianie kontaktów podziemnych. Praca w zakładach drzewnych. Liceum ogólnokształcące dla pracujących.
[02:56:16] We wrześniu 1985 r. akcje w czasie wyborów [parlamentarnych], 7-osobowa grupa opozycyjna, druk i kolportaż ulotek, spotkania w duszpasterstwie ludzi pracy, wykłady u ks. Jastaka (m.in. Lech Kaczyński wykładał prawo pracy) [+]. Lektury, świadomość procesów społecznych i historycznych.
[02:59:23] Nieprzestrzeganie prawa pracy i przepisów BHP w zakładach drzewnych, utworzenie związku zawodowego („neozwiązek”), boh. został wiceprzewodniczącym. Pracownicze postulaty: zupa regeneracyjna, napoje, odzież ochronna. Wyrzucenie dyscyplinarne z pracy. Brak reakcji inspektora pracy. Spięcie z Wiesławą Kwiatkowską. [+]
[03:03:24] Zatrudnienie w stoczni, wydział szkoleniowy K-1, trzymiesięczny kurs spawaczy. Zapowiedź 15-minutowego strajku ostrzegawczego w całej Polsce – w proteście przeciwko podwyżkom. Przesunięcie podwyżek z 1 marca „na później”, wezwanie Wałęsy do odwołania strajku, niedowierzanie boh.
[03:06:44] Decyzja o strajku ostrzegawczym na wydziałach K1, K2, K5, zatrzymanie boh. przez straż przemysłową, wyrzucenie z pracy. Ubecy w samochodzie. Zjedzenie kartki z notesu telefonicznego.
[03:09:50] Reakcja TKZ (Tajna Komisja Zakładowa) na wyrzucenie z pracy. Ustalenie z kolegą Ryszardem Toczkiem (ze szpitala) – decyzja o strajku głodowym „do końca, w stylu żołnierzy IRA”, na kominie elektrociepłowni zakładowej.
[03:15:11] Przebieg głodówki na pierwszym podeście komina. [+] Napis „Głodówka. Żądamy pracy”, wywieszenie flag, zbiegowisko pod kominem. Przyjazd karetki pogotowia, wejście kolejno majstra, kierownika, dyrektora Skowrona. Żądanie gwarancji dyrektora naczelnego stoczni. Tłum ok. 5 tys. stoczniowców.
[03:20:20] Przyjście do gabinetu dyrektora, ubecy. Przywrócenie do pracy, protokół z wydarzenia. Zakucie w kajdanki, komisariat portowy przy ul. Chrzanowskiego w Gdyni. „Uczciwy ubek”, zaskoczenie boh., spisanie protokołu [+].
[03:24:25] Przewiezienie do aresztu milicyjnego przy ul. Starowiejskiej. Odmowa badania psychologicznego. Przewiezienie do Gdańska, szpital psychiatryczny we Wrzeszczu. Odmowa przebywania w szpitalu. [+]
[03:30:20] Przyjazd Joanny i Andrzeja Gwiazdów, hasło do głodówki w psychiatryku. Rozpoczęcie głodówki – wypuszczenie do domu w Wielki Piątek. Pobicie do krwi pod komisariatem milicji, połamanie nogi [+]. Zawiezienie taksówką na pogotowie [+], 3 miesiące w gipsie, lekarz ortopeda Okoniewski. Niewykrycie sprawcy pobicia. Skutki pobicia odczuwalne do dziś.
[03:40:05] Odmowa przywrócenia do pracy w stoczni, „porzucenie pracy”. Działanie UB w stoczni w sprawie boh. – prowokacja. Nagłaśnianie sprawy boh., niewiarygodność Gwiazdów w RWE.
[03:43:50] Poproszenie Wałęsy o nagłośnienie, spotkanie w domu. Odmowa Wałęsy, opinia boh. o nim. [+]
[03:46:40] Spółdzielnie pracy wysokościowej założone przez opozycjonistów: Świetlik, Spółdzielnia Pracy Gdańsk, Robotnicza Spółdzielnia Pracy w Żukowie. Bardzo dobre zarobki. Dokumentacja kosztorysowa [+].
[03:50:29] Agenci UB w zarządach wszystkich spółdzielni pracy. Intratna praca jako wentyl bezpieczeństwa. Fenomen festiwalu w Jarocinie. Zarobki w spółdzielni 20-krotnie wyższe niż w stoczni – sposób na spacyfikowanie opozycjonistów. Działalność Donalda Tuska.
[03:54:00] Rozpoczęcie pracy w spółdzielni opozycjonistów, kilku tajnych współpracowników SB w zarządzie.
mehr...
weniger

Gleb Tomasz

Gałka Magdalena

Instytut Pileckiego

Film