Tadeusz Sokołowski (ur. 1936, Wilno), świadek zbrodni w Ponarach. Jego ojciec był kolejarzem, w 1917 r. jako uczeń technikum został wywieziony na Syberię, skąd wrócił po trzech latach. Po powrocie pracował przy stacji kolejowej w Ponarach Wielkich, tam też zamieszkał z żoną Zofią i synem jedynakiem Tadeuszem. W roku szkolnym 1943/1944 Tadeusz Sokołowski uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Ponarach, jednak wskutek pobicia przez niemieckiego żołnierza długo chorował i nie ukończył pierwszej klasy. W maju 1945 r. rodzina Sokołowskich „repatriowała się” do Polski i osiedliła w Zbąszynku. Tadeusz Sokołowski w 1950 r. ukończył szkołę podstawową w Zbąszynku, następnie uczył się w Gimnazjum Energetycznym w Gorzowie Wielkopolskim oraz technikum w Zielonej Górze. W 1956 r. przeniósł się do Szczecina (mieszkała tam jego babcia) i rozpoczął pracę w Stoczni Szczecińskiej. Był uczestnikiem strajku okupacyjnego w 1970 r. Przeszedł na emeryturę w 1993 r. i osiedlił się w opuszczonym przez wojska sowieckie Bornem Sulinowie. W 1963 r. ożenił się z Ireną Szumilak, mają dwójkę dzieci (Bogusław i Jolanta). Rozwiedziony.
mehr...
weniger
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1936 r. w Wilnie.
[00:00:27] Rodzice pobrali się w 1935 r., ojciec pracował jako strażnik na kolei, matka prowadziła dom i dorabiała szyciem. Dziadkowie Jeleńscy mieszkali w Ponarach Dolnych, Dziadek Sokołowski i stryjowie pracowali na kolei.
[00:02:38] Podczas I wojny światowej ojciec, uczeń technikum, został wywieziony na Syberię, gdzie przebywał trzy lata. Dwaj bracia ojca i siostra zaginęli podczas I wojny. Po latach okazało się, że ciotka Aleksandra Sokołowska uciekła z Syberii do Korei i tam wyszła za oficera, który pracował w radzieckiej ambasadzie, w latach 50. mieszkała w Moskwie. Wizyta ciotki u rodziny boh. mieszkającej w Szczecinie. Ciotka nie chciała wrócić do Polski.
[00:06:27] Rodzice pobrali się w 1935 r. w Wilnie, po ślubie mieszkali w Ponarach. Wygląd rodzinnego domu – gospodarka leśna. W 1997 r. boh. pojechał do rodzinnej wsi, w miejscu gdzie stał dom była bocznica kolejowa. Rodzice wynajmowali część domu od państwa Rachalskich, pan Rachalski zginął pod Monte Cassino. Egzekucje w Ponarach.
[00:11:14] Z okna pokoju boh. widział ludzi przywożonych pociągami, pilnowali ich szaulisi – ich umundurowanie, i Niemcy. Wyładowanych z pociągu Żydów ustawiano w kolumnę i prowadzono na miejsce egzekucji – do uciekinierów strzelano. Boh. widział zwłoki leżące na stopniach domu. Podczas okupacji ojciec pracował w pociągu, który remontował uszkodzone tory, po wyzwoleniu wrócił do domu i był strażnikiem na kolei. Pewnego dnia zaprowadził syna na miejsce egzekucji, gdzie boh. widział nadpalone zwłoki. Wspomnienie kina i niemieckich kronik filmowych. Zalecenia dla miejscowej ludności na czas przyjazdu transportów z Żydami, których przywożono pociągami towarowymi, kilka razy były to pociągi osobowe. [+]
[00:18:30] Pociągi zatrzymywały się na bocznicy kolejowej, 150 metrów od domu boh. Słychać było strzały i czuć było swąd palonych ciał. Miejsca wykorzystywane do przeprowadzania egzekucji – droga z bocznicy kolejowej. Innych ludzi pędzono na piechotę z oddalonego o kilka kilometrów Wilna. W Ponarach mordowano ludzi od 1941 do 1943 r. Boh. nie próbował chodzić w rejon egzekucji, ale widział rzeczy porzucone przez przywiezionych ludzi. [+]
[00:26:00] Boh. chodził do szkoły, w której stacjonowali Niemcy. Pewnego dnia podczas przerwy został pobity przez niemieckiego oficera. Podczas leczenia w Wilnie poradzono matce, by tego nie zgłaszała ze względu na bezpieczeństwo rodziny. Po pobiciu boh. nie wrócił do szkoły, naukę kontynuował po repatriacji do Polski, gdy rodzina zamieszkała w Zbąszynku. [+]
[00:29:40] Po zabraniu ojca na roboty matka szyła i handlowała, by zapewnić utrzymanie rodzinie. Kuzyn Bykowski był w Armii Berlinga, po wojnie odwiedził rodzinę mieszkającą w Zbąszynku.
[00:31:13] Zabawy dzieciaków podczas okupacji – wykopywanie min, wykorzystanie trotylu. Cukierki od partyzantów. [+]
[00:34:04] Przyjazdy transportów z ludźmi. Niektórzy próbowali uciekać podczas rozładowywania wagonów, ale szaulisi ich zabijali.
[00:36:24] Podczas bombardowania matka schroniła się z boh. w kościele. Jedna z bomb spadła na plebanię, druga na cmentarz, trzecia uderzyła w dzwonnicę, ale nie wybuchła. Boh. nie pamięta powrotu ojca do domu.
[00:39:44] Miejsce egzekucji było pilnowane przez sowietów. Boh. był z ojcem przy dwóch dołach, widział zwłoki oblane wapnem.
[00:41:38] W 1941 r. rodzina mieszkała u dziadków w Ponarach Dolnych. Zachowanie Niemców wobec ludności cywilnej. Wycofywanie się Niemców przed Armią Czerwoną. Członkowie rodziny ze strony matki.
[00:45:22] W maju 1945 r. rodzina repatriowała się do Polski – przejazd przez zniszczoną Warszawę. Wspomnienie palących się ruin. Rodzina wyjechała do Zbąszynka, gdzie była duża stacja kolejowa. W 1950 r. boh. rozpoczął naukę w Gimnazjum Energetycznym w Gorzowie Wielkopolskim, potem uczył się w Zielonej Górze.
[00:48:20] Akowcy dawali dzieciakom cukierki za trotyl. Kuzyn Bykowski był w AK. Koniec wojny. Boh. w Zbąszynku bawił się z kolegami w wojnę. Handlował z czerwonoarmistami, którzy zatrzymywali się na stacji kolejowej. Okoliczności zatrzymania przez milicję.
[00:52:47] Transport repatriacyjny do Polski – wyjazd z siostrą matki Bykowską i jej dwoma synami. Dokumenty repatriacyjne załatwiał ojciec. Wspomnienie piosenki, którą boh. śpiewał z Jurkiem Bykowskim. Stan domu w Zbąszynku, w którym wcześniej kwaterowali sowieci. Sąsiadem był Śnieżko z Mołodeczna. W sąsiednim budynku miało siedzibę gestapo, znaleziska w piwnicach.
[01:01:00] W Zbąszynku były grupy „zabugowców” i poznaniaków. Boh. miał pierwszy rower w miasteczku. Matka przywoziła artykuły spożywcze ze wsi. Edukacja po przyjeździe do Polski, w klasie były dzieci z różnych roczników, kary cielesne. Grono pedagogiczne, kierownikiem szkoły był Bolesław Marut. W Zbąszynku było wielu repatriantów z Wileńszczyzny. Dzieciaki bawiły się w wojnę, ale nie rozmawiały o swoich wojennych przeżyciach.
[01:08:00] Zjazdy absolwentów szkoły podstawowej w Zbąszynku. Ojciec pracował na kolei. Kariera wuja Stanisława Jeleńskiego. Mąż ciotki przed wojną był plutonowym, podczas wojny awansował – jego przyjazd do rodziny po wojnie.
[01:12:00] Boh. ucząc się w gimnazjum w Gorzowie mieszkał w internacie. Powody rezygnacji ze szkoły – stan zdrowia boh. Po ukończeniu szkoły w Zielonej Górze boh. dostał nakaz pracy i był elektrykiem w zespole gospodarstw rolnych. Boh. przeprowadził się do Szczecina, gdzie mieszkali repatriowani dziadkowie.
[01:15:50] W Szczecinie boh. zamieszkała u dziadków. Ojciec po przejściu na emeryturę także przeprowadził się do Szczecina. Boh. pracował w Stoczni Szczecińskiej. Pierwszym dyrektorem był Henryk Jendza, także wilniuk – wspomnienie jego pogrzebu. Pierwszym zwodowanym statkiem był rudowęglowiec „Czułym”. Zakres zadań boh. w stoczni, pływanie gwarancyjne na statku „Narwik II”.
[01:21:08] Zarobki w stoczni. Po repatriacji dziadek był na emeryturze, wcześniej pracował na kolei jako drogomistrz. Wspomnienie pogrzebu dziadka. Do ślubu boh. mieszkał u dziadków.
[01:24:26] Matka była w Szczecinie kierowniczką sklepów mięsnych, przyszła żona boh. pracowała w jednym z nich. Boh. dostał mieszkanie przy ul. Gdańskiej, potem przeprowadził się na osiedle „Leningrady” – długie oczekiwanie na telefon.
[01:26:50] Boh. pływał podczas rejsów próbnych nowych statków – próby nawigacji, działania kotwicy itp. Na rejsy gwarancyjne wysyłano przedstawiciela stoczni, który odpowiadał za naprawy.
[01:29:04] W 1956 r. boh. był w Poznaniu po wydarzeniach poznańskich – zniszczenia miasta. Jeden z kolegów był w Pradze w 1968 r. – zachowanie Czechów wobec polskich żołnierzy.
[01:33:58] W 1970 r. boh. był na rejsie próbnym, w okolicy Gdańska dotarła informacja o wydarzeniach na Wybrzeżu – powrót do Szczecina. Strajk okupacyjny w Stoczni Szczecińskiej – boh. był w komitecie strajkowym, którego przewodniczącym był Mieczysław Dopierała. Atmosfera i brak snu podczas strajku. Wsparcie mieszkańców miasta. [+]
[01:39:50] Boh. ze względu na stan zdrowia nie brał udziału w drugim strajku w stoczni w styczniu 1971 r., który organizował Marian Jurczyk. Do stoczniowców przyjechał Edward Gierek – złożone obietnice. Poprawa warunków życia. W Szczecinie było przedstawicielstwo ZSRR, połowa produkcji stoczni szła do Związku Radzieckiego. Rola Komitetu Zakładowego PZPR. Po powrocie z rejsu gwarancyjnego boh. został kierownikiem działu socjalnego – zakres zadań. W stoczni budowano m.in. chemikaliowce dla Norwegii.
[01:47:50] Kolegą boh. był Marian Jurczyk. Podczas stanu wojennego wojsko nadzorowało stocznię – polecenie zwolnienia z pracy żony Jurczyka. Wspomnienie Edmunda Bałuki – udział w strajkach w stoczni, okoliczności ucieczki z PRL. Opinia na temat Bałuki i Jurczyka.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..