Sadowska Anna cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1565

26 lutego 2022, Augustów

1:43

Anna Sadowska z d. Orłowska (ur. 1944, Fiedorowizna), córka Stanisława Orłowskiego, ps. „Piorun”, żołnierza powojennego podziemia antykomunistycznego zamordowanego przez Urząd Bezpieczeństwa 30 sierpnia 1952 r. we wsi Pokośno. Stanisław Orłowski był zawodowym żołnierzem, weteranem kampanii wrześniowej 1939 r. i żołnierzem Armii Krajowej. W 1942 r. ożenił się z Jadwigą Wąsewicz – kobietą trzy lata starszą o siebie, czego wówczas obie rodziny nie akceptowały. W 1944 r. Stanisław Orłowski wstąpił do Milicji Obywatelskiej, jednak po kilku miesiącach uciekł ze służby. Od tego czasu musiał się ukrywać, a Anna Sadowska razem z mamą i siostrą (Helena, ur. 1946) były nękane przez Urząd Bezpieczeństwa. Z tego powodu zdecydowały się wyjechać na zachód – najpierw do Lęborka, a następnie do Skulska koło Konina. Młodsza siostra Helena została u dziadków w Brzozówce. Właśnie w Koninie Anna Sadowska ukończyła pierwszą klasę szkoły podstawowej w roku szkolnym 1952/1953. 30 sierpnia 1952 r. Stanisław Orłowski, ps. „Piorun”, został zamordowany w obławie we wsi Pokośno. Po jego śmierci, Anna Sadowska z mamą wróciły w 1953 r. do Fiedorowizny i połączyły się z siostrą Heleną. Anna Sadowska w 1959 r. ukończyła szkołę podstawową w Hucie i wówczas przeniosła się z rodziną do Augustowa. Tam rozpoczęła pracę zawodową, jednak często spotykała się z szykanami ze strony władzy komunistycznej jako „córka bandyty”.
mehr...
weniger

[00:00:07] Kuzyn Bolesław Orłowski zaniósł do lasu jedzenie ojcu boh. i na drugi dzień go aresztowano. Podczas przesłuchań bito go, potem siedział w więzieniu. Pan Siwicki opowiadał boh., że ojciec dowiedział się o prześladowaniu rodziny i chciał interweniować – rozpoznanie terenu przez partyzantów. Matce proponowano współpracę proponując mieszkanie i pracę – trudne warunki życiowe.
[00:05:38] Podczas wakacji boh. zbierała opał na zimę i runo leśne na sprzedaż. Rodzina ojca miała nowy dom, pewnego dnia ojciec przyszedł z lasu i kładł dach – ostrzeżenie przez milicjanta.
[00:08:40] Ojciec odwiedził mieszkającego w Hucie znajomego z AK Aleksandra Świerkowskiego, którego siostra Irena był łączniczką. Ukrycie się ojca w studni przed ubekami – stan zdrowia po trzech dniach w ukryciu. Potem Świerkowskiego aresztowano. Zdarzenie na łące – pan Świerkowski i konik polny.
[00:13:22] Boh. pracowała w Polskim Czerwonym Krzyżu, potem w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej jako opiekunka. Jeden z jej podopiecznych pracował kiedyś w UB – pytania o rodzinę, wspomnienie potyczki ubeków z partyzantami. Polecenie augustowskiego szefa UB.
[00:16:40] Stryjenka Jadwiga Sadowska dawała partyzantom kupony materiału, z którego znajomy krawiec szył im mundury. W oddziale ojca był jej narzeczony Edek Kunda, który uciekł za granicę. Stryjenka miała wyjść za Janka Sadowskiego, gdy zaczęły przychodzić listy od Kundy – matka stryjenki chowała je. Ojciec boh. pomógł w nieoczekiwany sposób Sadowskiemu, gdy ten podczas roztopów nie mógł przejść przez zalaną łąkę do narzeczonej. Babcia Orłowska przyniosła do domu kuzynów czystą bieliznę dla ojca, który przyszedł, umył się i przebrał, a potem wziął książeczkę do nabożeństwa i wrócił do lasu.
[00:22:35] Cztery sprawy sądowe o odszkodowanie. Podczas pierwszej powiedziano, że w dniu obławy zabito ojca i dwóch partyzantów, a czwartego, Zdzisława Cichońskiego, wzięto żywego. Potem okazało się, że Cichońskiego aresztowano wcześniej – miejsca ukrywania się ojca. Odroczenie sprawy – zdobycie dokumentów z jego pracy w milicji.
[00:27:00] Matka i babcia nosiły ojcu jedzenie do lasu. Błąd maskowania – odnalezienie bunkra przez matkę. W 1949 r. oddział dowodzony przez ojca został rozbity. Zginęli wtedy: Bronisław Orłowski, [Czesław] Kunda i Edward Łazarski. Ojciec był w innym bunkrze i przeżył. Finał sprawy w sądzie. Pan Zięcina opowiadał, że w jego domu odprawiały się msze dla partyzantów. W jego zabudowaniach ukrywano radiostację, po jej znalezieniu gospodarstwo spalono. Zięcina ujawnił się i potem musiał codziennie meldować się na UB.
[00:34:45] Rodzice znali się ze szkoły, ojciec był młodszy od matki i obie rodziny nie chciały się zgodzić na ślub. Spotkania rodzinne przy muzyce. Wuj Krzywiński swatał matce innego chłopaka – reakcja ojca. Rodzice wzięli ślub w 1942 r., ojciec należał do Chłostry, potem do AK. Świadczenia dla matki, która była wdową po akowcu.
[00:41:52] Po śmierci ojca matka nie chciała wyjść drugi raz za mąż. Trudne warunki życia po wyjeździe matki i boh. z domu – żona właściciela gospodarstwa w Skulsku wróciła z zesłania. Kandydaci do ręki matki.
[00:45:42] Wspomnienie ostatniego spotkania z ojcem – wyjście do lasu pod pozorem pasienia krowy. Siostra opowiadała, że wujek z Brzozówki zabierał ją do babci, a po drodze w lesie wychodził do nich „gajowy”. Spotkanie młodszej siostry z matką. [+]
[00:49:43] Sen boh. o ojcu, konsekwencje snu, który przyśnił się matce leżącej w szpitalu. Matka chciała się przeprowadzić do Lęborka, zachorowała gdy wróciła po rzeczy do Skulska. W czasie jej pobytu w szpitalu boh. przebywała u wuja w Lęborku – tęsknota za matką, choroba boh. Wuj z rodziną przeprowadził się do wolnostojącego domu, ale pod naciskiem władz musiał wrócić do mieszkania w kamienicy. [+]
[01:01:33] Sprawa o uznanie ojca za zmarłego – informacje zawarte w dokumentach. 1 września 1952 r. boh. poszła do szkoły i płakała, zainteresowanie nauczycielki Genowefy Kamińskiej. Prawdopodobnie był to dzień pogrzebu ojca. Jesienią przyjechała ciotka z mężem i powiedzieli o śmierci ojca. Ubecy przestali nachodzić rodzinę i matka wróciła do domu.
[01:06:17] Wiadomości o śmierci ojca – opowieści świadków, w tym córki Gniedziejki. Podczas obławy, w której zginął ojciec, w gospodarstwie Gniedziejków był ich kuzyn Ciereszko, który potem został księdzem. Świadectwo pani Podurgielowej, której męża po obławie aresztowano. Poszukiwania świadków śmierci ojca.
[01:15:55] Życie w PRL – postawy wobec boh., piętno córki „bandyty”, ale też pomoc różnych osób. Wyjazd do domu dziecka w Białowieży – kradzież chleba przez chłopców. Po ukończeniu szkoły podstawowej boh. zdała do szkoły ogrodniczej w Suwałkach. W internacie była dziewczynka z domu dziecka, która jej dokuczała – rezygnacja ze szkoły.
[01:21:00] Edukacja w wiejskiej szkole, gdzie były klasy łączone – zabawa młodszej siostry pod ławką. Wizytacja w szkole.
[01:23:32] Nie wiadomo, gdzie pochowano ciało ojca. Znajoma sprzątająca w siedzibie UB mówiła matce, że widziała zwłoki ojca i znalazła krzyżyk w jego kieszeni. Pani Podurgielowa mówiła, że zwłoki zabrano do Białegostoku. Prokurator mówił, że ciało zawieziono do Warszawy.
[01:26:32] Bartłomiej Rychlewski, autor artykułu o ojcu, podaje w nim inną wersję jego zdradzenia. Śmierć Jana Gniedziejko od pioruna. Współczesna wizyta w gospodarstwie Gniedziejków. Opowieści babci Orłowskiej o krwawym kamieniu. Ubecy zabili młodszego brata ojca Apolinarego.
[01:34:18] Wspomnienie pobytu w Skulsku – incydent z miejscowym łobuzem, który kopnął boh. Zabawy taneczne w parku. Okoliczności założenia cygańskiej spódnicy. Pomoc państwa Karasiów. Znajomą matki była Rosjanka, która podczas wojny była na robotach w Niemczech. W Stanach Zjednoczonych mieszkała ciotka, która pomagała matce. Rodzina matki sprzedała dom, by zdobyć pieniądze na leczenie dziadka Wąsewicza.
mehr...
weniger

Bolesławski Bartosz

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego

Film